ڊاڪٽر شيخ محمد ابراهيم ”خليل“ - ميمڻ عبدالغفور سنڌي

ڊاڪٽر شيخ محمد ابراهيم ”خليل“ [ولادت 1318هه= 1900ع]

ميمڻ عبدالغفور سنڌي

سنڌي زبان جو ڪهنه مشق اديب ۽ قادر الڪلام شاعر، ڊاڪٽر محمد ابراهيم ”خليل“ ولد محمد يوسف شيخ، 1318 هه مطابق ڊسمبر 24، 1900ع جي سج ۾، ڪراچي شهر ۾ اک کولي. ابتدا ۾ قرآن پاڪ ناظران، مولوي محمد عثمان نورنگزادي وٽان پڙهيو. پوءِ نولراءِ هيرانند اڪيڊمي ۽ نارائڻ جڳنناٿ هاءِ اسڪول ڪراچيءِ مان 1917ع ۾ مئٽرڪ پاس ڪري، سنڌ مدرسته الاسلام ڪراچيءَ مان فارغ التحصيل ٿيو. ڪجهه وقت لاءِ ڊي – جي ڪاليج ۾ استاد به ٿي رهيو، مگر هن تيز فهم انسان کي ماستريءَ مزو نه ڏنو، پوءِ ڊاڪٽريءَ جي تعليم لاءِ بمبئيءَ ويو، جتان 1925ع ۾ سند وٺي، پهريائين حيدرآباد ميڊيڪل اسڪول، ڊوميڊيڪل ڪاليج ڪراچي ۽ لياقت ميڊيڪل ڪاليج حيدرآباد ۾ پروفيسر ٿي رهيو. زندگيءَ جا 14 ورهيه سر سي – جي – مينٽل اسپتال گدوءَ لاءِ به پنهنجون خدمتون وقف ڪيائين. ولايت (آسٽريليا – ويانا) مان دماغي شعبي ۾ خاص تربيت به ورتل اٿس. آخر 1955ع ۾ اسسٽنٽ ڊائريڪٽر جي عهدي تان رٽاير ٿيو.

 

ڊاڪٽر صاحب 1913ع کان ادب ۾ دلچسپي وٺڻ لڳو. شعر جي شروعات پهريائين ”غافل“ تخلص سان ڪيائين، پر پوءِ ”خليل“ تخلص کي مستقل طور استعمال ڪرڻ لڳو - علمي صلاحيتن سببان ڪيترن ئي درسي ڪاميٽين جو ميمبر به آهي، جن مان انسٽيٽيوٽ آف سنڌ الاجي، جمعيت الشعراءُ سنڌ، ٽيڪسٽ بوڪ بورڊ ۽ شاه لطيف ڪاميٽي وغيره قابل - ذڪر آهن. سندس قلم مان نڪتل تقريباً هڪ ڊزن کن ڪتاب نڪتا آهن، جن مان ”بيت الله ۽ مسجد نبويءَ جي مختصر تاريخ“، ”رهنما ۽ شاعري“ (ٽي ڀاڱا)، ”ادب ۽ تنقيد“، ”بلبل سنڌ“، ”عبرت ڪده“ (ٽي ڀاڱا)، ”عمرو بن عاص“ ، ”عيوب سخن“ ، ”سنڌي مثنوي“ ، ”سنڌي رباعيون“ ، ”سنڌي افسانا“ ، ”انتخاب خليل“ ۽ ”ڪليات خليل“ وغيره مثالي حيثيت رکن ٿا.

”خليل صاحب، تقريباً هر صنف تي لکيو آهي. خاص شاعريءَ جي سلسلي ۾ عروض جي پوري پوري پيروي ڪئي اٿس. ڪلام ”اديب سنڌ“ کان ”نئين زندگيءَ“ تائين هر رسالي جي زينت بڻيو آهي. پاڻ نقاد به بهترين آهي. نازڪ طبع ۽ اصولن جو پابند آهي عقيدي جو پڪو ۽ سني مسلمان آهي. خداوند سندس دنيا ۽ آخرت موچاري ڪندو.

(1) – سنڌي شاعريءَ ۾ سندس استاد، حڪيم فتح محمد سيوهاڻي (1882ع – 1942ع ۽ اردو زبان ۾ داغ دهلويءَ جو شاگرد، ميان عبدالله ”فضا“ دکني هوس.