مٺل جسڪاڻي
پنهنجي نظمن ۾
مختيار چنو
پروفيسر بشير احمد
جانوريءَ دعوي ڪندو آهي ته هو وِکَ کڻڻ
سان ماڻهو کي سڃاڻي وٺندو آهي. ماڻهو ڪيئن آهي؟
ڪهڙي نيت جو آهي؟
ڪهڙي نسل جو آهي؟
ان جي ابتڙ، مان
عام زندگيءَ ۾، ان معاملي ۾ بنھ جَڏو ۽ اَناڙِي رهيو آهيان.
فيس بڪ جي وسيع
دنيا آهي. جتي مختلف ذاتين پاتين، رنگن،
نسلن ۽ مذهبن جا ماڻهو وَسَنِ ٿا. اتي سوچي سمجهي وک کڻڻي پوندي آهي. ڪنهن ٿورڙي ڪوتاهي
ڪري عزت به مجروح ٿي سگهي ٿي. توهان جي اهليت تي داغ به لڳي سگهي ٿي. سنڌي چوڻي
جيان
“ڀلي بک ڀرم
جي، شال نه وڃي شان”
هونئن به منهنجي
بچپن جي عادت آهي، ٻڌندو وڌيڪ ۽ ڳالهائيندو گهٽ آهيان. اها عادت مون کي فيس بڪ تي ڏاڍي
ڪم آئي آهي.
پوري طرح ياد ناهي.
ڪنهن دوست جي پوسٽ تي مٺل جسڪاڻيءَ جو ڪمنٽ پڙهيو. ڪمنٽ جي ٻولي سخت هئي. مون نظر
انداز ڪيو. سمجهيو هوندي ٻنهي جي ذاتي يا نظرياتي جنگ.
ائين ڪجھ وقت کان
پوءِ ٻيو ڪمنٽ به نظر مان گذريو، ڪا به رعايت نه ھئي.
مان ان جي ٽائيم
لائين تي ويس. ڳاڙهو ڳٽول چهرو، اڇا وار، اڇا شهپر. هڪ نظر ۾ سخت مزاج لڳو. پوسٽن
مان خبر پئي. ھي ھڪ ئي وقت زرعي ماهر،
شاعر، ڪهاڻيڪار ،
تجزئي نگار ۽ نقاد آهي. هن جي ٻوليءَ ۾ ڪنوارين عورتن جي پهرين پيار واريون سرگوشيون
نه هيون، شاعراڻيون حسناڪيون نه هيون. پوپٽن جي پرن جاڪچا رنگ رچيل نه هئا.
هن جي ٻوليءَ بي
رياءَ ۽ منجهس رُکائپ نه به کڻي چئجيس هروڀرو جي ٺاھ ٺوه، انتر منتر کان خالي هئي.
جيئن سنڌي ۾ چوندا
آهن “سڌي راند سونٽي جي”
ڪي پوسٽون به هن جي
مزاج جي باري ۾ ڳالهائن پيون.
اچو ته مٺل جسڪاڻيءَ
جون هي سٽون پڙهون.
“مون کي ناھي خبر،
ڪنھن ٻئي کان پُڇ.”
يا ٻئي ھنڌ
“نظر انداز
تو نه،
مون ڪيو آهي توکي،
نه ته تون،
ڪهڙي باغ جي موري
آهين؟
باغ لڳائڻ،
ايندو آهي مون کي.”
پوسٽن پڙهڻ کان
پوءِ راء جُڙي هن وٽ سڌن سادن لفظن ۾ مختصر ۽ جامع ڳالھ ڪرڻ جو پنهنجو الڳ ڏانءُ
آهي. سماج تي هن جي گهري نظر هئي. مٺل جو
مختصر نظم.
“روڳ ورتل
سماج ۾،
وڌندا پيا وڃن،
روڳ ورتل ماڻھُو،
ھاڻي ته دانش به،
بيمار ٿيڻ لڳي آھي!”
پنهنجي راءِ تبديل ڪرڻي
پئي. ھي سخت مزاج نه پر خودداري آهي. خودداري هن جي اوليتن ۾ شامل ڏٺي. هو نج
سانئس جو ماڻهو آهي. هو ترقي ۽ تبديليءَ کي قبول ڪري ٿو. پوءِ به هن جي خواهش آهي ٻين
جي تلقيد ڇو ڪريون؟ پاڻ ڇو نه بڻجون جو ٻيا ماڻهو، پنهنجي پوئلڳي ڪن.
اچو ڏسون.
“پنھنجو خيال
ڪجو
سماج بدلجي ويو آهي
سماجي گهرجون بدلجي
ويون آھن
ادب بدلجي ويو آھي
ادبي تقاضائون
بدلجي ويون آھن
دانش بدلجي وئي آھي
دانشور بدلجي ويا
آھن
پنھنجو خيال رکجو”
منهنجي دل کي ڏاڍو
آورڙيو، مون کي هن جي خودداري ۽ خود اعتمادي سٺي لڳي. جيتوڻيڪ مونکي خوددار، منهن
تي سچ چئي ڏيندڙ ماڻهن کان ڀوءُ ٿيندو آهي.
مون سَتُ نه سَاريُو،
متان رڪيسٽ قبول نه ڪري. چپ چاپ ۾ فالو ڪري ڇڏيو.
متان چئي نه وجهي.
جئين هتي چيو اٿئين.
“ھل ڙي...
ڄڻ ته:
آھين ئي نه!”
مان هن جون پوسٽون
پڙهندو هيس. هي پنهنجي راءِ مان ظالم نقاد لڳندو هو.
هن جي نظم مان اهڙا
منظر ڏسي ۽ محسوس ڪري سگهو ٿا.
“تنھنجا شعر
آئون،
پڙھندو رھندو
آھيان،
اھو ڦرڻو گھرڻو فڪر،
تنھنجو پنھنجو آھي،
يا شعر تون به،
ونگار تي لکرائين،
يا وٺندو آھين،
ڏوڪڙن سان،
ان ڪري تنھنجو،
روڪڙي ورتل شعر ڀلو،
اوڌر تي ورتل اڌورو،
ڏٽن سان ورتل،
ھوندو آھي،
ھر شعر اجايو،
ٻڌاءِ ته سھي،
اصل ماجرا ڇا آھي؟”
هن جون اکيون شين کي
ڪيئن ٿيون ڏسن؟ هن جي نظمن مان معصوم، هلڪي هلڪي طنز ۽ مزاح به موجود آهي.
“ڏي خبر...
قافيا نه ٿا ملنئي،
رديف سان نڀاءُ ڏکيو،
يا وزن ۾ آن مُنڌو؟
غزل نه سھي،
وائي ڇڏ کڻي،
گيت به نه ئي،
آزاد نظم ڪو،
نثري نظم به نه!
ڇو؟
آخر ڇو؟
ڇا ٿيو؟”
ھي صرف تنقيد ناهي ڪندو.
ڪا لکڻي وڻي ويس ته تعريف ۾ ٻار ٿي ويندو آهي. مالڪ جي پوسٽ کان وڌيڪ، هي پنهنجو ڪمنٽس
لکندو آهي. ان ڏينهن ڀلوڙ شاعر جميل سومرو جون هيٺ ڏنل ٻه سٽون جو وڻيس.
“مون سان ڀُلجِي
متان ڪري ڪو بَحَث،
اُٺ ڪتابن جا مون پڙھيا
آھن ـ
(جميل سومرو)
هڪ وقت پوسٽ تي ڏھ پندرهن ڪمنٽس ڪري ڇڏيائين.
اتي به بس نه ڪيائين. هن جي شاعريءَ ۽ پنهنجي ڪمنٽس جي الڳ پوسٽ ٺاهي پنهنجي ٽائيم
لائين تي رکيائين.
هن وٽ عشق به آهي.
هن جو محبوب آهي. هيءُ جنهن جي ڳولها ۾ آهي. جيڪو هن کان لکرائي ٿو. نه ته لکڻ ڪو
آسان پورهيو ڪونهي.
جيئن ڀٽائي چيو
“سوڍا! تو در
ساه، نه ته راڻا گهڻا ئي راڄ ۾”
حمل فقير لغاريءَ
خوب چيو آهي.
“اسين پاڻ
اتامڙا ڪڌون نه ڪنهنجي ڪاڻ،
حمل، سُرهي ساجن ڪاڻ،
ٿا ڪاڻيون ڪڌون ڪن جون “
اچو ته ڏسون مٺل ڇا
ٿو چوي :
“فيس بوڪ
تان،
ھر خبر ٿي ملي وڃي،
صرف تنھنجي نه ٿي
ملي،
تون آھين ڪٿي؟”
جيتوڻيڪ پاڻ سانئس جو
استاد آهي. هو سائنس ۾ بِلِيوِ Believe رکي ٿو. پر مسلسل ڳولها، ڪنهن ويل، هن جي
من َ کي منتشر ضرور ڪري ٿي.
“ماڻھُو چون ٿا:
سائنس ايتري ترقي ڪئي
آھي،
ھاڻي ڪو به ڳُجھ،.
ڳُجھ نه رھيو آھي!
تون ڇا ٿو چوين؟”
انسان آهي، ڪڏهن ڪڏهن،
هن جي اندر ۾ طلب ۽ تاتِ سان گڏ شڪ به اچن ٿا. جيڪو فطري عمل آهي. هن مان هن جي
گهري مشاهدي جي پروڙ به پوي ٿي.
“آئون ته
آھيان گهر منھنجي،
توکي ويٺو ساريان،
منھنجي ڪمري ۾،
منھنجي بستري تي،
تون آھين ڪٿي؟
گڏ ڪنھن سان؟
سار ڪنھن جي ۾؟”
سائين مٺل سان اِن
باڪس ڪجھ اشوز تي ڳالھ ٻولهه ٿيندي هئي پر ڪڏهن فرينڊ ٿيڻ لاءِ نه مون ۾ همٿ ٿي، نه
هن ئي آفر ڪئي. مان مٺل جسڪاڻيءَ جون پوسٽون پڙهندو هيس. هيءُ اڪثر پوسٽن کي پبلڪ
نه ڪندو هو. ان ڪري مان ڪمينٽ ڪري نه سگھندو هيس. چوندو به نه هيس. سندس هن نظم
جيان ڊپ رهندو هو ته
“پاڻ ماڻهن
۾:
اٻهرائپ،
تڪڙ،
جوش،
جذباتيت،
اجائي گهڻي آهي.”
نيٺ هڪ ڏينهن مون
دانهن ڪئي هئي، سائين پوسٽون پبلڪ ڪيو. هن جو چوڻ پبلڪ سان، پبلڪ مان غير ضروري ڪمنٽ
اچن ٿا. جن سان انتشار پيدا ٿئي ٿو. بار بار چوڻ جي، هڪ ڏينهن چيائين تنهنجو مسئلو
حل ڪريون ٿا. هن فرينڊ رڪوئسٽ موڪلي. مون بنا دير قبول ڪئي. فيس بڪ فريند ٿي وياسين.
پاڻ کي سائين مٺل
جي هن نظم ۾ محسوس ڪيو.
“ھاءِ ڙي
حيثيت جي حاصلات
ماڻھو کان تون
ڇا ڇا نه ڪرائيندي
آھين”
ان ڏينهن مون کٽي به
هارايو. پر ان هار جو مزو ئي پنھنجو آهي.
مٺل جسڪاڻي!
سنڌ جو مٺل
محبوب سنڌي
لطيف سائين! سچ چيو
آهي ته، ڪي ڏور هوندي به تمام ويجهو لڳندا آهن ته، ڪي وري ويجها هوندي به پري لڳندا
آهن، سو اها حقيقت آهي ته، مٺل جسڪاڻي ۽ مان “محبوب سنڌي” هڪ ٻئي جي ويجهو نه رهيا
آهيون، پوء به مٺل جسڪاڻي مونکي تمام ويجهو لڳندو آهي، انهي سببان ته، مٺل!سنڌ سان
پيار ڪري ٿو، ۽ سنڌ ۾ منهنجو ساھ آهي، منهنجو اهو تعلق مٺل سان مظبوط تعلق آهي جيڪو
سدا سلامت رهڻو آهي.
مٺل جسڪاڻي سان
منهنجي پهرين ملاقات ۲۰۱۵ع ۾ ڊسٽرڪٽ پريس ڪلب ڪوٽڙي ۾ ٿي هئي، مون “محبوب سنڌي” سنڌي ادبي سنگت شاخ ڪوٽڙي
جي سيڪريٽري جي حيثيت ۾، ليکڪ هاشم شوري جي ڪتاب “سڀ رنگ سانول” جي مهورت تقريب ڪرائي
هئي، اُن پروگرام جي صدارت مٺل جسڪاڻي جي حصي ۾ آئي هئي، جڏهن ته عزيز قاسماڻي،
يوسف جويو، عاشق دادوي، بخت عابد ۽ سرور نواز ٻگهيو، اُن پروگرام جا مهمان ها.
مٺل جسڪاڻي! طبيعتن
ايترو مٺو آهي جو صحبت پسي، کانئس ڪچهري ڪبي ته، روح گلڙن جي واس جيان مهڪي پوندو،
سندس شفيقاڻا لهجو بيحد متاثر ڪندڙ آهي، ۽ پروقار آهي، اڇو وڳو، اڇا شهپر، ۽ اڇي مٿي
تي، ڳاڙهي ٽوپي پائيندڙ، مٺل جسڪاڻي! جي شخصيت جو نکار موهن جي مٽيء وانگي مانائيتو
۽ شائانيتو لڳي ٿو،۽ سندس چپڙن چپڙن تي سدائين رهندڙ مرڪ اهو احساس ڏياريندڙ آهي
ته،مٺل! پيار ڏيڻ ۽ پيار وٺڻ سکيو آھي ، نفرت ڪرڻ، هن جي فطرت ۾ شامل ئي ناهي، ۽
اها ئي اهم خوبي هوندي آهي سنڌ جي عاشقن ۾ ته هو محبتن جا گلاب ورهائيندا آهن.
سندر ڪائنات جيان،
اڇڙو من رکنڙ مٺل جسڪاڻي! ماٺ ميٺ ۾ کوڙ سارو ادبي ڪم ڪيو آهي، سندس ادبي ڪم ڪتاب
جي صورت ۾ اخبارن جي ذريعي يا سوشل ميڊيا معرفت اسان جي نظرن مان وقتن وقتن گذرندو
رهي ٿو، مٺل جسڪاڻي، نثر ۽ نظم تي هڪ ئي وقت مهارت رکندڙ ليکاري آهي، جنهن اسانکي
مضمون، ڪهاڻي، شاعري ۽ مختلف شخصتين تان انٽرويوز ڏنا آهن، يقين مٺل جسڪاڻي! جو ڪيل
هي ادبي ڪم، مٺل! جي مانُ کي ممتاز ڪيو بيٺو آهي، مٺل جسڪاڻي! جي شاعري توڙي ڪهاڻي
فني ۽ فڪري لوازمات کان پوري ۽ سگھ رکي ٿي، جيڪا پڙهندڙ جي دلين ۾ وڃي جاءِ ولاري ٿي.
مٺل جسڪاڻي! جي
شخصيت کي جي گهرائيپ سان جانچبو ته، مٺل! بنيادي طور تي زرعي محقق ٿي سامهون ايندو
۽ زراعت جي ميدان مٺل جسڪاڻي جو ڪيل ڪم تسلي بخش ۽ ساراھ جوڳو آهي، زميندارن ۽
هارين، مٺل جسڪاڻي جي مشورن مان خوب فائدو وٺي فصلن ۾ کوڙ سارا سڌارا آهن، جنهن
سان اُن فصلن جي اُپت وڌي ٿي، مٺل جسڪاڻي!سنڌ جو واحد زرعي محقق آهي، جنهن کاڄرو ۽
کنڀي جي هٿرادو پوک جا ڪامياب تجربا ڪري پنهنجو الڳ هڪ مقام ماڻيو آهي، جنهن کي ڏسندي
چئي سگهجي ٿو ته مٺل، زراعت تي ڪم تسلي بخش آهي.
مٺل جسڪاڻي! جا لڳ ڀڳ
ٻه درجن جيترا ڪتاب ۽ بروشر ڇپجي پڌرا ٿي چڪا آهي، اڃا کوڙ سارو زراعت ۽ ادب جي
حوالي سان مواد، مسودي جي صورت ۾، کائنس موجود آهي، جنهن کي ڇپائڻ لاء مٺل جسڪاڻي!
پنهنجي مدد پاڻ تحت ترتيب ڏئي رهيو آهي، ٿيئڻ ته ائين گهربو هو، ته مٺل جسڪاڻي جهڙي
محنتي ليکڪ جو مواد سرڪاري ادبي ادارن کي ڇپائڻ گهرجي، پر ائين ٿيندو ڪو نه ، ڇو
ته ادارن ۾ من پسند ماڻهن کي نوازڻ جو رواج اڃا ختم ناهي ٿيو.
مٺل جسڪاڻي! ۱۵ جنوري ۱۹۶۱ عيسوي، محمد عمر جسڪاڻي جي گهر، ڳوٺ چنور جسڪاڻي لڳ ٽنڊو ڄام، ضلعي
حيدرآباد ۾ جنم ورتو. پرائميري تعليم زرعي يونيورسٽي ڪالوني ٽنڊوڄام جي پرائمري اسڪول
مان حاصل ڪري، ميٽرڪ جو امتحان ساڳئي شهر جي هاءِ اسڪول مان پاس ڪري، زرعي يونيورسٽي
پهتو، جتان مٺل جسڪاڻي! ماسٽرس ايم ايس سي پلانٽ پيٿالاجي ۾ ڪئي.
مٺل جسڪاڻي! هن وقت
اسسٽنٽ پروفيسر جي حيثيت ۾ زرعي يونيورسٽي ۾ پنهنجا فرائض سرانجام ڏئي رهيو آهي،
دعاڳو آهيان ته مٺل جسڪاڻي! علمي، ادبي خدمت سان گڏ زرعي شعبي ۾ به پنهنجي ڄاڻ سان
سنڌ واسين کي فائدو ڏيندو رهندو، ۽ مٺل جسڪاڻي! جي اکين ۾ جيڪو نيئن روشني جو خواب
آهي، اهو خواب ساڀيان ٿي، اسان سڀن جي لاء نيئن خوشي ضرور آڻيندو.
(روزاني پاڪ
سنڌ سکر، ڇنڇر ۱۸ جولاءِ ۲۰۲۰ع)
مٺل جسڪاڻي
گلبھار باغائي
چون ٿا تہ اڄ محمد
مٺل جسڪاڻيءَ جو جنم ڏينھن آھي، جيڪو پنھنجو فيسبڪي دوست بہ نہ آھي. پر ھو اسان جي
فيس بڪي دوست محبتي ماڻھو، زرعي ماھر، ڪھاڻيڪار، تجزيا نگار، ۽ ٻيو بہ جيڪو ڪجھ
آھي، سائين مٺل جسڪاڻيءَ جو ھمزاد آھي، ھو ھِن جو ھي ھُن جو پرتوو آھي، ھي ھُن ۾
آھي،. ھو ھِن ۾ آھي.
پر سڀ کان اھم ھو
اسان جو نہ رڳو گھڻگھرو دوست آھي پر ھو اسان لئہ ھر ويل شفقت ڀري ڇانوَ ڏيندڙ اھڙو
گھاٽو ڦلدار وڻ آھي، جنھن جي سائي ۾ نہ رڳو مسافتن کان چور ٿي نہ رڳو پل گھڙي ساھي
پٽي سگھجي ٿي پر مڪمل وسرام بہ ڪري ھن جي مٺين ڳالھين جو ميوو بہ ماڻي سگھجي ٿو.
سچ سائين مٺل جي
شخصيت جا ڪيترائي روپ آھن، ۽ پوءِ ڀل کڻي ھر روپ ۾ ھن مڪملتا نہ بہ ماڻي ھجي پر ھو
مڪملتا ماڻڻ جو پورو ساھس رکي پنھنجي ئي ڌن سان ھر گھڙي گنگنائيندو اڳتي کان اڳتي
وڌڻ جي جستجو ۾ ھلي رھيو آھي، ڪيترين ئي ڳالھين تي ھن جي ھمت ڀريئي ۽ ڪميٽمينٽ ھئڻ
تي حيرت لڳندي آھي، سوچڻو پوندو آھي تہ آخر ھو اھو سڀ ڪيئن ڪري پيو، ڇو ڪري پيو، ڪنھن
لئہ ڪري پيو، شايد پنھنجي ھئڻ جو يقين ڏيارڻ لئہ، شايد ڪنھن کي بہ يقين نہ ڏيارڻ
جي لوڙ کان آجو ھئڻ لئہ، يا شايد اڃان ڪي ٻيو جيڪو پاڻ کي سمجھ ۾ نٿو اچي، بس پاڻ
کي تہ صرف اھوئي ٿو سمجھ ۾ اچي تہ. شايد ھي شاھ لطيف جو اھو سورمو آھي جنھن لئہ ئي
پاڻ اھو چيو ھين
تتيءَ ٿڌيءَ ڪاھ، ڪانھي ويل ويل ويھڻ جي.
ھا شايد ھو ڀٽائي
جو اھو سورمو ڪردار آھي جنھن کي ڀٽائيءَ کاھوڙيءَ جو نالو ڏنو آھي. پر ھي اسان جو
مٺل جسڪاڻي جديد کاھوڙي آھي ھن ان کاھوڙڪي پر ۾ ڪيتريون ئي جدتون آنديون آھن، ڇو تہ
ھو ويس وڳن پوشاڪن يا جيڪي ڀٽائي پنھنجي کاھوڙي جا ظاھري اوصاف ٻڌايا آھن پار پتا ڏنا
آھن انھن کي سڃاڻڻ جون وصفون ٻڌايون آھن، انھن جا پنڌ ماڳ ٻڌايا آھن، سائين مٺل
ظاھري ڏيک ويک ھلت چلت منھن مھاڊي، اٿڻي ويھڻي رھڻي ڪھڻي، ۾ ڀلي کڻي انھن سان
مشاھبت نہ رکندو ھجي پر ھو روحاني طور شاھ جي ان کاھوڙيءَ جو روپ آھي، تہ ھي جديد
شاھ جو کاھوڙي ڪردار ان ڪري بہ آھي جو ھو خام خواھ جي زندگي گذارڻ کان بھتر سمجھي ٿو
ڪجھ نہ ڪجھ ڪري ڪجھ سجايو ڪرڻ، ان سجايو ڪرڻ پويان بہ ڪيترائي خفا ھوندا آھن، پر
ھو ڪجھ نہ ڪجھ سجايو ڪرڻ لئہ ڪيترائي خفا گڏ کنيو پيو ھلي مان سمجھان ٿو ان سجائي
پٺيان اجاين جي نہ پر سجاين خفن جي تعريف نڪا تشريح ڪري سگھجي ٿي، ائين ئي جيئن ڪجھ
نہ ڪرڻ کان بھتر آھي ڪجھ نہ ڪجھ ڪرڻ پر سجايو ڪرڻ، جي تشريح نڪو تعريف ڪري سگھجي ٿي.
اگر ڪا تعريف ڪري سگھجي ٿي تہ اھا صرف سائين مٺل جي اورچائي ھمت حوصلي بردباري،
مستقل مزاجي، ۽. ھن جي شفقت محبت جي ڪري سگھجي ٿي. اگر تشريح ڪري سگھجي ٿي تہ ايتري ئي تہ محبتن
جي تسريح ڪرڻ بي معني ھوندي آھي، ۽ ھن جديد کاھوڙي لئہ ڀٽائي چيو آھي.
کاھوڙي کرا، سُوڌي خبر پکيا،
سوجھي جن ڪيا، مٿي
اڱڻ آھرا.
جت نہ پکيءَ پيرُ،.
تِتِ ٽمڪي باھڙي،
ٻيو ٻاريندو ڪير،.
کاھوڙڪيءَ کيرَ ري؟
جيستائين پاڻ کاھوڙڪي
کير جي رمز پروڙي سائين مٺل جي جديد کاھوڙپ جو ڪو مفصل اھاتو ڪري سگھون تيستائين
مانواري سائين مٺل جسڪاڻيءَ کي دل جي گھراين مان جنم ڏينھن جون مبارڪون
نيڪ تمنائون دعائون
سائين مٺل سدا شاد
آباد ھجو
(گلبھار باغائي
جي فيسبڪ ٽائيم وال تان ۱۵ جنوري ۲۰۲۱ع تي کنيل)
مٺل جسڪاڻي
تعليمدان، زرعي ماهر،
اديب ۽ شاعر کي جنم ڏينهن جون واڌايون
گل حسن لاکو
ھِن جنم ھُن جنم لاءِ
وچن ٿو ڪريان مان جتي به ھجان سنڌ تنهنجو ٿيان.........
✓ مٺل جسڪاڻي هڪ ڊگهي عرصي کان مسلسل لکي رهيو آهي، نه صرف لکي ٿو پر پاڻ ٻين
جي لکڻين، شاعري ۽ راين تي به پنهنجا تعريفي يا تنقيدي رايا لکندو آهي. مٺل انهن
ماڻهن مان آهي جن سوشل ميڊيا تي پنهنجي سڃاڻپ متحرڪ ميمبرن طور ڪرائي آهي. مٺل هڪ
شاعر به آهي ته ليکڪ به آهي، هو زرعي محقق به آهي ته بهترين استاد پڻ آهي.
✓ مٺل جسڪاڻي جو جنم ۱۵ جنوري ۱۹۶۱ع ۾ڳوٺ ٽئونر جسڪاڻي، ضلعي حيدرآباد ۾ ٿيو. سنڌ زرعي
يونيورسٽي ٽنڊي ڄام مان پلانٽ پيٿالاجيءَ ۾ ايم. ايس. سي ڪيائين، اتي ئي ۱۹۸۴ع تائين کُنڀين جي هٿرادو پوک متعارف ڪرائڻ
واري پهرئين تحقيقاتي پروجيڪٽ ۾ ريسرچ آفيسر مقرر ٿيو، ۱۹۸۹ع کان باغبانيءَ واري تحـقـيـقـاتـي اداري
مـيـرپـورخـاص ۾ اسسٽنٽ پلانٽ پيٿالاجسٽ ۽ ۱۹۹۴ع کان زرعي تحقيقاتي اداري ٽنڊي ڄام ۾ اسسٽنٽ ريسرچ آفيسر
طور ڪالھ سٺ سال عمر پوري ڪري رٽائر ٿيو آهي.
✓ محبتي مٺل جي سڃاڻپ هڪ ليکڪ جي حيثيت سان آهي. پاڻ زرعي معلوماتي مضمون به
لکندو رهي ٿو، سندس لکيل ڪيترائي زرعي ۽ ادبي مضمون مختلف اخبارن ۽ رسالن ۾ شايع ٿيندا
رهن ٿا. پاڻ ماهوار ’جديد زرعي کوجنا‘ جو ايڊيٽر پڻ آهي. پاڻ عام عوام، ھارين نارين، آبادگارن کي
زرعي مشورا ڏيندڙ زرعي ماهر ، اڄ جو ڏاڏو
فتح خان آهي.
✓ سنڌ جي ضمير ۽ خمير مان جڙيل، محبتي مٺل جسڪاڻي، محبتن جو سفير آهي. يارن جو يار اسان جو پيار آهي. سندس پاند ۾
پيار جا پوتر پل، علم ادب، تاريخ تھذيبَ، ثقافت ۽ سنڌ جي شعور جا سوين رنگ آهن.
شال سنڌ جي سونهن جا اِهي رنگ سلامت ھجن.
✓ سندس جنم ڏينهن تي کيس محبتن ڀريا
سلام پيش ڪريان ٿو سندس صحتيابي ۽ ڪاميابيءَ لاء دعاگو آهيان.
ڳُڙ واڙه
[سئين مٺل جسڪاڻي دي ڄاوڻ
دي ڏينهن وار تي لکيل]
نسيم بلوچ
اين جهان اِچ الله
دي ذات، انسان ڪڻ، خبر نهين ڪيا ڪيا تخليق ڪيتي، جاندار، پکي، وڻ ٽڻ، فصل، ڀاڄيان،
ميوات، انهين دي صحت خوشحالي، بيماري سيماري، وت سڀ اون خلقهار پيدا ڪر گڌيان. جڏان
اهي سڀ شهين پيدا ٿي ڳيان ته ول، انهين بيمارين سيمارين دي علاج، تشخيص واسطي ڀي
مالڪ دي ذات بندوبست ڪر ڏتا. ڪجهه اينجھي ذهين ماڻهو وي اين جهان اچ پيدا ڪيتنس جو
انهين ڪنون سواءِ، اساڏيان فصلان پوکان، وڻ ٻوٽي، سبزيان ڀاڄيان، يا وت ساوي پيلي ڦُل،
جڏان او بيمار ٿي پوندن تا وت انهين دي بيمارين دي تشخيص وي ضروري هوندي هي. اسان ڪڻ
هان دي زور تي گھڻي ڊاڪٽر ٿئي ودن.
ترنڊي ڄام دي چيڪي
مٽي جنهن اچ خوشبو هي، جنهن اچ الئه ڪيا ڪيا رکيل هي جو جيڪو ڀي اٿان آندا هي، هون
اچ بيشمار خوبيان پيدا ٿي ويندين، وت هين دي نزديڪ هڪ وسون هي ٽونئر خان جسڪاڻي دي
وستي، هون وستي هڪ ٻال ڄايا ها محمد عمر جسڪاڻي دي گھر سيالي دي لُري اچ، سخت پالي
اچ،هون گھر اچ جٿان غربت هئي، جٿان رڳي مال مويشي هن، جتان وڻ ٻوٽي هن،ميڏي خيال
اچ پنڌرهين تاريخ هئي جنوري دي، سال ها ۱۹۶۱ع. اهو ننڍڙا ٻالڙا اچ ننڍڙا سڀائين وڏا ٿي ڳيا، سڪول وي
ڳيا، تي نال نال ڳوٺ دي رلي هڪ وڏي مادر علمي هي زرعي يونيورسٽي هون اچ وڃ پڙهڻ شروع
ڪيتا. جنهن اچ تي زرعي تعليم تون بعد او ننڍڙا ٻال هڪ وڏا سائنسدان بڻ ڳيا. جيڪو
ساڏين فصلين، جوار ٻاجھري، ڪڻڪ ڪماند، سَوَزي ٻئي ميوات دي بيمارين دي تشخيص دا
ماهر. وڻ ٻوٽين، فصلين پوکين، ساوي گاهه، ميوات دي بيمارين دي تشخيص دا ماهر. مئترين
نان رکيس چا مٺل.
غريبي تي ڪلهيپي
هين ڪون، اپڻي جھولي پاتا، هين وڃ تي باغين جھار وي هڪلي، تي انبين دي ٻور تون وڃ
تي، انب پڪڻ تئين دي ساري مرحلي وي طئي ڪيتي. نه صرف ايهو ڪيتس پر نا جو هس مٺل،
سو سڀ نال پياري ٻولي، مٺي ٻول تي رلڻي ملڻي اون کلڻي طبيعت دي ڪيتي، سڀ هين نال
پيار ڪريندين، سو جڏان سو سفرين تي نڪلدي، تي هون ڪڻ ڏو ڪيميرا هوندن اک دا ڪيميرا،
تي ٻيا فليش والا ڀي، جٿان ويندي قذرتي منظر هين تي منتظر هوندن، اڄ وي هون دي ڪنين
ميهين، گابيان، ٻڪريان، ڀيڏان، تي هنين دي ليلي، ڦل ڦُلي ديان اوازن آنديان رهندن،
هينن دي ڪنين اچ اهو جيا ميوزڪ، ٻهون رس گھول ڏيندي. جڏڻ، اهي سڀ شهين اپڻي اپڻي
پوري وزن، مقدار تي امتزاج اچ آندين تا او لکاري بڻدي، تحقيق ڪريندي، اپڻي پڙهاوڻ
والي مضمونان دي لئي ڪتاب لکدي، سفر نامي لکدي، شاعري وي تي دوستان نال کل هر غمي
خوشي تي ڪٺي ڪٺي هوندي. اپڻين دي ناقدري ول اهو ڪم ڪيتا جو هون جھمپير تي خماريل مٽي
والي پاسي چا رخ ڪيتا، ترنڊي ڄام دي مٽي اپڻا رشتا چا جوڙيا، وت ڏات اڃان وي نکر
پئي، جذبي اڇان وڌيڪ جوان ٿي پئي. اهو مٺل اڳين رڳا مئترين دا مٺل ها اهو سڄين دا
مٺل ٿي پيا. هڪ ڏينهن وار مين آکيمس ته سئين، اڄ ٻهون پالا هي، ڪيا ڪريجي ميڪون
آکيس، ته سئين “ڳڙواڙه” کويجي. ميئن تي پريشان، ڳڙواڙه ڪيا هوندي، اي تي خير،
سيالا هوي ائون ڳڙواڙه نه هووي، معني هر شئي ڳئي سيالا اوين ڳيا، نيٺ ڳڙواڙه سئين ڀيڄيا،
جڏان چکيم تي پتا لڳا، تي اي ساري مٺاس مٺل اچ ڳڙواڙي دي بڻاوڻ ولي اي ڀري هئي.
اسان سڄين دا محسن،
ڀرا، ليلڻ ڳڀرو مٺل جسڪاڻي، خدا ڪري اپڻي شاگردين، ٻالين، وسيب، وسون نال خوش
هووي، سدائين هين ڪون ڪئي سي پالا نه لڳي، نه ئي وت ڪئي لُک لڳي. ليلي ٻاڪ تي منزل
رهه ڳئي هي اي وي خير خوشي نال نڀ وڃي. آباد هوي ساڏا ليلڻ ڳڀرو. جو اڄ هون دي ڄانوڻ
ڏينهن جو هي مين مبارخان ڏيسان، ڳڙواڙه ونڊيسان تي جھمريان پئيسان ميڏي ليلڻ ڳڀرو
دي ڄاوڻ دي خوشي جو هي. تسان وي جھمريان پائو...تسان وي خوشيان ڪرو.
مٺل جسڪاڻي
سنڌ جو زرعي ڏاهو
غلام حسين لغاري
ڪجهه سال اڳ جي هڪ
يادگار تصوير انوقت نظر آئي، جڏهن سنڌ جي ڏاهن منجهان هڪ ڏاهو،سنڌ جو علمي ادبي توڙي
زرعي ۽ سماجي ڪمن کي پنهنجي سموري زندگي ارپيندڙ سنڌ زرعي يونيورسٽي ٽنڊوڄام جو
پروفيسر محترم محمد مٺل جسڪاڻي صاحب سٺ سالن جي عمر کي پهچڻ کانپوءِ سرڪاري ملازمت
تان رٽائر ٿي چڪو هو ۽ سندس مان ۾ الوداعي دعوتن ڏيڻ جو سلسلو جاري هو. ڪٿي کيس
اجرڪ پارايا پئي ويا ته ڪٿي وري گلن جا هار پارائي ساڻس محبت ۽ پيار جو اظهار ڪيو
پئي ويو. هي اهو محبتي ۽ پرخلوص انسان آهي جنهن کي جتي به موقعو ملي ته فضول گفتگو
ڪرڻ بدران سنگت سان سنڌ جي بقا، سنڌ جي ترقي، سنڌ جي زراعت سنڌ جي علم ادب جي ترقي
بابت گفتگو ڪرڻ شروع ڪندو ۽ ڪوشش ڪندو ته هڪٻئي جا خيالات ۽ موضوع هڪ ٻئي سان شيئر
ٿين. ڪجهه سال اڳ زرعي يونيورسٽي ٽنڊوڄام ۾ سنڌ جي زراعت ۽ ترقي بابت ميلي نما ڪا ڪانفرنس
ٿي هئي جنهن ۾ مون کي به سڏ هو ۽ خوش قسمتي اها رهي جو ڪانفرنس هال ۾ مون کي محترم
مٺل جسڪاڻي جي ڀر ۾ ويهڻ جو موقعو مليو.لڳ ڀڳ ٽي چار ڪلاڪ ڀر ۾ ويٺا رهياسين.
مهمان وزير، سائنسدان ماهر، سماجي ڌريون ۽ ٻي سنگت تقريرن کي لڳل هئي ۽ اسان جا ڪن
اوڏانهن هئا پر اسان ٻئي زراعت جي واڌاري لاء بنيادي اصولن، سماجي ڪمن ۽ زرعي
صحافت بابت تبادله خيالات ڪندا رهياسين ته سنڌ ۾ زرعي صحافت ۽ زرعي سائنس کي ڪهڙي
ريت اڳتي وڌائجي ۽ ڪهڙي قسم جي جاکوڙ ڪجي۔ هن وقت هن ئي سال جنوري ۾ پاڻ به رٽائر ٿي
چڪو آھي ۽ اميد ته ذهني طور آزاد ٿي پاڻ زراعت ۽ سنڌ جي عملي ترقي لاء نئين سر
جاکوڙڻ وارو سلسلو جاري رکيو ايندو جنهن لاءِ پروردگار کيس بهتر صحت ۽ وڏي ڄمار
عطا ڪري. (آمين).
ان ڳالهه ۾ ڪو به وڌاءُ
نه ٿيندو ته محترم محمد مٺل جسڪاڻي صاحب سنڌ زرعي يونيورسٽي ٽنڊوڄام جي اسسٽنٽ
پروفيسر جي حيثيت ۾ سنڌ جي علمي ادبي، زرعي توڙي سماجي حلقن ۾ وڏي شهرت ماڻي چڪو
آهي. محترم محمد مٺل جسڪاڻي صاحب پنهنجي منصب سان نڀايو ۽ انتهائي ايمانداري سان شاگردن
کي تعليم ڏني جنهن سان سندس سوين شاگرد هن وقت به زراعت جي مختلف شعبن سان واڳيل ۽
وڏن وڏن عهدن تي ڪم ڪري رهيا آهن. جسڪاڻي صاحب پنهنجي ملازمت دوران وڏي انگ ۾ علمي
ادبي سماجي جن ۾ سير و تفريح توڙي زراعت جي مختلف موضوعن بابت ڪتاب شايع ڪرايا،جڏهن
ته سون جي انگ ۾ زرعي آرٽيڪل ۽ تبصرا مختلف اخبارن ۽ رسالن جي زينت بڻيا جنهن سان
سنڌ جي آبادگارن جي ڀرپور رهنمائي ٿيندي رهي ٿي.
پاڻ زرعي علم جو
استاد هجڻ سان گڏ ايئڻ کڻي چئجي ته زرعي توسيعي ۽ تحقيقي ورڪر به هو جيڪو اڪثر ڪري
سنڌ جي آبادگارن جي زمينن تي روبرو وڃي کين زرعي مشورا ڏيڻ پنهنجو قومي فرض ۽ خدمت
جو جذبو سمجهندو هو. ماهوار زرعي ڊائجسٽ ۾ به سندس آرٽيڪل ڇپيا جيڪي پڙهندڙن
ساراهيا. محمد مٺل جسڪاڻي جي خدمتن جي جيتري به واکاڻ ڪجي ته اها گهٽ آهي. محمد مٺل
صاحب جي اها وڏي خوبي رهي جو پاڻ سنڌ جي پوئتي پيل علائقن ٿر ڪچي ڪاڇي ۽ ڪوهستان
تائين به پهتو ۽ اتان جي زراعت ماڻهن جي رهڻي ڪهڻي ۽ هارين جي مختلف طور طريقن
بابت روبرو وڃي ڄاڻ حاصل ڪئي جيڪا پڻ سندس مختلف ڪتابن ۾ شامل آهي. پاڻ ڊاڪٽر تنيو
صاحب ۽ ڊاڪٽر عبدالوهاب سومري جيان جيڪي به ڪتاب شايع ڪرايا سي قيمتي ڄاڻ تي مشتمل
آهن.ٽنڊي ڄام لڳ هڪ ننڍڙي ڳوٺ ۾ جنم وٺندڙ محمد مٺل جسڪاڻي ۾ ڪا به وڏائي ڏسڻ وٽان
نه ملي، پاڻ هڪ سادي طبيعت جو مالڪ هو ۽ آهي. سندس ۾ هڪ خوبي ڏٺم ته هن سرڪاري
ملازمت تان رٽائر ٿيڻ کان ٻه ٽي ڏينهن اڳ سرڪاري بنگلو خالي ڪري پنهنجي ذاتي گهر ۾
اچي رهڻ لڳو.اسانجي ڌڻي در دعا آهي ته خداوند ڪريم کيس صحت ۽ وڏي ڄمار عطا ڪري جو
هو پنهنجي سنڌ ڌرتي ۽ سنڌ جي ماڻهن جي مفادن لاءِ ڪجهه ڪري ڏيکاري ڇاڪاڻ ته هاڻ پاڻ
آزاد معاشري جا آزاد پکي بڻجي چڪا آهن.
(حوالو: روزاني
ھلال پاڪستان ڪراچي، ڇنڇر ۲۳ جنوري ۲۰۲۱ع)
(حوالو: ماھوار
زرعي ڊائجيسٽ حيدرآباد، مارچ اپريل ۲۰۲۱ع، ص: ۱۴)
نوٽ:
محبتن ۽ خلوص کان وڌيڪ
ٻيو ڪجهہ آھي تہ نيڪ تمنائون ۽ دعائون آھن، جيڪي پاڻ کي اڻ مَيون مليون آھن،
ملنديون رھيون آھن، اميد تہ مستقبل ۾ بہ ملنديون رھنديون...
غلام حُسين لغاري
اسان جو سينيئر، ننڍن تي نگاھہ رکندڙ، مھربان ۽ مانَ وارو ليکڪ ۽ تجزئي نگار بہ
آھي، زرعي ماھر بہ آھي، ورچي نہ ويھندڙ آھي. سندس نظر نگاھہ ۾ آئون جيئن بہ جھڙو
بہ آھيان، اڻ چيو لکيائين بہ ۽ ڇپرايائين بہ! اڳ ۾ بہ ھڪ دفعي منھنجي تصوير ڏسي
لکيائين، عبرت ۾ ڇپيو، تہ مون کي شايد اسلام آباد ۾ ڪنھن اطلاع ڪيو ھو، جتي اخبار
ملڻ ممڪن نہ ھو، پر انٽرنيٽ ايڊيشن سبب ڏسي، پڙھي، تسلي ٿي، تہ خير ڪو لکيل ھو...
(مٺل جسڪاڻي)
مٺل جسڪاڻي
پروفائيل
۱. نالو، ولديت ۽
ذات:
محمد مٺل ولد محمد
عمر جسڪاڻي (مٺل جسڪاڻي)
۲. ڄمڻ جي
تاريخ:
۱۵ جنوري ۱۹۶۱ع
۳. ڄمڻ جو ھنڌ:
ٽنڊو ڄام لڳ ڳوٺ ٽنئور
خان جسڪاڻي، جيڪو مختلف نالن سان سڏبو رھيو آھي!
۴. تعليمي
لياقتون:
ٻوٽن جي بيمارين
واري مضمون ۾ ايم. ايس. سي. ايگريڪلچر آنرس (زرعي حوالي سان ٽيھارو کن مختلف
تربيتي ڪورس ۽ ڇھن مھينن وارو پوسٽ گريجوئيٽ ڪمپيوٽر اورينٽيشن ڪورس بہ ڪيل آھي)
۵. ذريعہ
معاش، روزگار:
پينشن (زرعي
يونيورسٽي جو رٽائر استاد)
۶. شعبو:
زراعت ۽ عام موضوعاتي
مطالعو
۷. علم ادب ۾
اچڻ جي تاريخ:
۱۹۷۵ع کان لکڻ جي شروع ڪيو
۸. تنظيمن، پارٽين، اخبارن سان تعلق:
ڪنھن بہ تنظيم، پارٽي،
اخبار سان ڪا بہ تنظيمي، رڪارڊ وابسطگي نہ رھي.
سائين مِٺل جسڪاڻي
گَهڻ رُخي ۽ گَهڻ گُڻائتي
شخصيت
زاهد علي ڀٽو
گهڻا سال اڳ هڪڙي
انڊين چينل تي هڪ ڊرامو هلي رهيو هو جنهن ۾ ڪو ساڌُو هڪ نوجوان کان سندس نالو پڇندو
آهي ته پٽ! تنهنجو نالو ڇا آهي!؟
ساڌُو کي ُان
نوجوان پنهنجو نالو ٻڌايو ته نالو پُڇندڙ ساڌو حيران ٿي ان نوجوان کان سوال ڪندو
آھي ته ڪائنات جي خلقڻهار جي خلقيل انسان جي مهانتا ۽ وشالتا تمام وسيع آھي سو ايڏو
وشال انسان ڪيئن هڪڙي نالي ۾ سمائجي سگهجي ٿو!؟ ساڌو ان نوجوان کي مخاطب ٿي چوندو
آھي ته ٻچا تنهنجا انيڪ نالا هجڻ گهرجن هڪ نالي ۾ تون ڪيئن پورو پئجي ٿو سگهين!؟
بالڪل ايئن ئي
توهان اسان جي چؤگرد اهڙا ڪيترائي ڪردار آھن جيڪي پنهنجي ڪم ۽ ڪردار وسيلي ان ساڌو
جي حيرت مان پڇيل سوال تي سورنهن آنا پورا لهندا آھن يعني انهن جو نالو ڀلي هڪ ئي
هوندو آھي سندن حوالا هڪ کان وڌيڪ هوندا آھن۔ جيئن سنڌ جو بهترين ليکڪ، استاد، اسڪالر
۽ زرعي ماهر محمد مٺل جسڪاڻي صاحب آھي۔ چوندا آھن ته ماڻهو تي نالي جو به وڏو اثر
هوندو آھي. سو سندس مائٽن نالو مٺل به چونڊي چونڊي رکيو آهي ۽ سندس نالي جيان سندس
شخصيت ۾، سندس سڀاء ۾، محبت آھي مٺاس آھي، ڪوڙياھ آھي، احساس آھي. سندس شخصيت جا
به ڪيئي حوالا آهن ۽ سندس هر حوالو معتبر ۽ مانائتو آھي۔ ڄڻ سڀيئي سُٺا سُٺا حوالا
ساڻس سلهاڙجڻ لاءِ هڪٻئي جي رِيس ۾ سِڪائتا هئا۔ ڇو ته سندس سڀيئي حوالا آھن به ته
شانائتا ۽ مانائتا!
هوائن جي ديس
حيدرآباد جي ويجهو ٽنڊوڄام جهڙي سرسبز علائقي جي ڳوٺ ٽئونر جسڪاڻي، ديھ پساهڪي جي ڳوٺاڻي
محمد عمر جسڪاڻي جي گهر ۾ ۱۵ جنوري ۱۹۶۱ تي پيدا ٿيندڙ محمد مٺل جسڪاڻي صاحب گهڻ گڻائتو،
گهڻ رخو شخص آھي جيڪو هڪ ئي وقت استاد به آھي ته زرعي ماهر به آھي، ليکڪ به آھي ته
شاعر به آھي. ساڳئي وقت سماجي سائنسدان به آھي، مٿي تي چاندي جهڙي اڇاڻ اچڻ باوجود
پنهنجي عزم ۽ ارادن جي مظبوطي ۾ جوانن کي جهڪائي ڇڏي۔
هن جي پنهنجي هَم
عُمرن، هَم عَصرن سان سنگت به آھي ته نوجوانن ۽ ننڍڙن پتڪڙن ٻارڙن جو دوست به آھي
پنهنجي پوٽن، ڏوهٽن سان گڏ مصروف هوندو آھي ۽ ساڻن گڏ کيڏندي دوستي نڀائيندو
آھي۔
ان شخصيت کي دنيا مٺل
جسڪاڻي جي نالي سان سڃاڻي ٿي۔ جنهن زندگي جي ايڪهٺ اسٽيجن کي پنهنجي محنت، مستقل
مزاجي سان ڪاميابي سان پار ڪيو آھي ۽ ٻاهٺين اسٽيج ۾ داخل ٿيو آھي۔ ۽ انشاءالله
زندگي جي سؤ کان مٿي اسٽيجن کي تندرستي، صحتيابي سان پار ڪندو۔
سائين مٺل جسڪاڻي
صاحب سان ڪڏهن ملاقات ته ناهي ٿي پر سندس تحريرون پڙهي اڌ ملاقات ٿيو وڃي ۽ سندس
شخصيت متعلق ذهن جي ڪينواس تي جيڪو خاڪو جڙي ٿو. ذهن جي ڪينواس تي جڙيل خاڪي موجب
سندس سڀاءَ جيان تصوراتي خاڪو به خوبصورت ۽ بهترين آھي۔
سندس لکيل تحريرون
پڙهي مون سميت سوين، هزارين سندس پرستارن بڻجي ويا آهن.
سماج کي درپيش مختلف
سماجي مسئلن، تعليم، صحت، زراعت سميت ڪيترن ئي اهم اشوز تي هن ڀرپور ۽ بهترين لکيو
آھي نه صرف مسئلا بيان ڪيا آھن پوائنٽ آئوٽ ڪيا آھن پر انهن مسئلن جا ڪارڻ ۽ انهن
جا حل به پنهنجي لکڻين ۾ پڙھندڙن کي ٻڌايا آھن۔
سائين مٺل جسڪاڻي
صاحب پيشي جي لحاظ کان استاد آھي۔
سنڌ زرعي يونيورسٽي
ٽنڊو ڄام ۾ ٻوٽن جي بيمارين جي شعبي جي اسسٽنٽ پروفيسر طور سال کن اڳ زندگي جا سٺ
سال پورا ٿيڻ تي نوڪري تان رٽائر ٿيو آھي۔
سال کن اڳ ڇپيل
سندس هڪ ڪتاب ”برسات ۽ ٻوڏ“ جي هر هنڌ هاڪ ٻڌي هئي۔ فيس بوڪ کان اخبارن تائين سندس
ان ڪتاب تي تفصيلي، خوبصورت رايا لکيا ويا.
اهڙا رايا، تبصرا پڙهي
ويتر دل هرکي پئي. اڃا دل کي اها دلجاءِ ڏئي رهيو هئس. نامور قلمڪار، زرعي ماهر،
صلاحڪار، سماجي سائنسدان جي ڏات ۽ ڏان سان سرجيل اهڙي ڪتاب ”برسات ۽ ٻوڏ“ کي ضرور
پڙهبو پر مٿان اوچتو خبر پئي ته نئين سال ٻه هزار ٻاويھ جي جنوري مهيني ۾ سندس چوٿين
اک به اچي وئي آھي۔ هونئن هر انسان کي ڪائنات جي خلقيندڙ طرفان ٻه اکيون عطا ٿيل
هونديون آھن ۽ عام طور تي ٽئين اک علم جي اک کي چيو ويندو آھي۔ پر چوٿين اک جو
نروار ٿيڻ به ڪنهن خوشخبري کان گهٽ ناهي. ڇو ته چوٿين اک سائين مٺل جسڪاڻي صاحب جو
لکيل نئون ڪتاب آھي، جيڪو ڪهاڻين ۽ نظم ڪهاڻين تي مشتمل آھي۔
”چوٿين اک“
توڙي ”برسات ۽ ٻوڏ“ سميت سندس لڳ ڀڳ ٻه درجن کان مٿي ڪتاب ڇپجي چڪا آھن.
ان کان علاوه زرعي،
سماجي، تعليمي، ادبي موضوعن توڙي معلوماتي سوين مضمون مختلف اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپجي
چڪا آھن ۽ منهنجي مشاهدي موجب لڳ ڀڳ هر روز مختلف اخبارن ۾ سندس لکڻيون ڇپجن پيون
۽ پڙھندڙ سندس لکيل لکڻيون شوق سان پڙھن ٿا ۽ پنهنجي علم ۾ اضافو ڪن ٿا۔
انجمن ترقي پسند
مصنفين سنڌ چيپٽر پاران، سندس ٻن ڪتابن ”سفر بخير“ ۽ ”زرعي سونهون“ تي، کيس ايوارڊ
سان نوازيو ويو آھي۔
سندس لکيل انگريزي ڪتاب
“A Brief Outline -The Fungi
Cultivation of Mushrooms” پاڪستان سميت دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ريفرنس بوڪ طور استعمال ٿي
رهيو آھي۔
اڄ سنڌ جي هن
خوبصورت ڪويتاڪار ۽ سپوت سائين مٺل جسڪاڻي صاحب جي جنم جو ڏينهن آھي۔ اهڙي ڀاڳ ڀرئي
ڏينهن تي کيس ادب، احترام منجهان دل جي اٿاھ گهرائين سان، جنم ڏينهن جون مبارڪون ڏجن
ٿيون۔
(روزاني ”ھلال پاڪستان“
ڪراچي، ڇنڇر ۱۵ جنوري ۲۰۲۲ع)
مٺل جسڪاڻي
کانئس ورتل منفرد انٽرويو
- ۱۵ جنوري سالگرھه جي نسبت سان
امجد علي خان
(معروف زرعي
ماھر، استاد، ليکڪ مٺل جسڪاڻي حياتيءَ جا ۶۱ ورھيه پورا ڪري ۱۵ جنوري تي سالگرھه ملھائي، رٽائرمينٽ جو پھريون سال پورو
ڪري ٻئي سال ۾ پير پائيندو. زرعي ڊائجيسٽ سٿ پاران کيس سالگرھه جون مبارڪون ۽ پڙھندڙن
لاءِ مٺل جسڪاڻي جون منفرد ڳالھيون حاضر آھن. (ادارو)
منھنجي نظر ۾ سائين
محمد مٺل جسڪاڻي ڪنھن تعارف جا محتاج نه آھن. استاد ھجڻ ناتي ته کيس صرف سندس
شاگرد ئي سڃاڻن، پر ڪيترن ئي سالن کان زرعي ۽ غير زرعي مضمون لکڻ، ريڊيو ۽ ٽي. وي.
جي مختلف پروگرامن سميت علمي ادبي تقريبن ۾ شرڪت جي ڪري، سائين مٺل کي تمام گهڻا
ماڻھو سڃاڻن ٿا. ڇو ته اڄ ڏينھن تائين سندس ڪافي انٽرويو پڻ ڇپيا آھن.
سائين مٺل جسڪاڻي
کان منھنجو ورتل ھي انٽرويو، منھنجي خيال ۾، پھرين وارن سڀني انٽرويوئن کان گھڻو
مختلف آھي. سائين کان جيڪي سوال مون پڇيا آھن، اھي شايد پھرين ڪنھن نه پڇيا ھجن.
سوالن ۾ مون سائين سان گھاٽي ھجت به ڪئي آھي. اميد ته ھي دلچسپ سوال جواب پڙھندڙن
کي پسند ايندا.
سوال: ننڍپڻ ۾
اوھان ڪنھن جا وڌيڪ لاڏلا ھئا؟
جواب: جي جي،
منھنجو مطلب آھي ته منھنجي والده جو وڌيڪ لاڏلو ھئس.
سوال: ڏاڏا، ڏاڏي ۽
نانا، ناني ۾ سڀ کان وڌيڪ ڪنھن جي
پيار کي ياد ڪندا آھيو؟ اوھان کي ڪنھن
جو وڌيڪ پيار مليو؟
جواب: مون تي
منھنجي ڏاڏا جو نالو رکيل آھي، يعني ڏاڏا منھنجي ڄمڻ کان اڳ فوت ٿي ويو ھو. ڏاڏي
مون کي ياد نه آھي، نه ڪڏھن ڪنھن ٻڌايو، نه ڪنھن کان پڇيم، ٿي سگهي ٿو ته اھا به
منھنجي ڄمڻ کان اڳ وفات ڪري وئي ھجي. باقي بچيا نانا ۽ ناني، اھي ڀائيندا ته ھئا،
پر ڪيئن خبر پوي ته ڏاڏا ۽ ڏاڏي جي مقابلي ۾ گهٽ يا وڌ ڀائيندا ھئا؟ نانا ۽ ناني، ٻئي
ھڪ جيترو ڀائيندا ھئا.
سوال: ننڍپڻ جي ڪا
خواھش جيڪا اڃان تائين پوري نه ٿي ھجي يا ننڍپڻ جي اھا ڪا خواھش ھجي جيڪا جواني ۾
پوري ٿي ھجي.
جواب: خواھشون ته
گهڻيون، پر ننڍي ھوندي کان، انھن تي حاوي رھي، ھر خواھش کي مارڻ جي تربيت ڪئي وئي،
ان ڪري اندازو ئي نه آھي، ته ڪھڙي خواھش پوري ٿي، ڪھڙي رھجي وئي؟
سوال: ڪڏھن ڪجھ اھڙو
لکيو آھي، جنھن جي لکڻ کانپوء اھو سوچڻ تي مجبور ٿيا ھجو، ته اڄ کانپوء ڪجھ به
ناھي لکڻو.
جواب: نه لکڻ جو گهڻا
دفعا سوچيو آھي. ڪجهه ڏينھن، ڪجهه سال نه لکي به، وري وري لکڻ شروع ڪيو آھي.
سوال: اڪثر ڪجھ
تحرير ڪرڻ ۾ جيڪا تڪليف ٿيندي آھي، ڇا اھا تڪليف تحرير پڙھڻ کانپوء به ٿيندي آھي.
جواب: ڪجهه تحريرن،
لکجڻ ۽ ڇپجڻ کان پوءِ گهڻو تڙپايو!
سوال: ڪھڙي موضوع
تي گھڻو لکڻ لاء دل گھرندي آھي؟
جواب: ڪو به خاص
موضوع نه. زراعت تي سدائين سوچي، ويچاري، ارادي ۽ مقصد سان پئي لکيو آھي. زراعت
کانسواءِ، جڏھن به، جنھن موضوع لکرايو، اھو لکجي ويو ۽ صنف جي پابندي بنا لکجي
ويو.
سوال: اڪثر اوھان
کي ڏٺو ويو آھي ته ھر وقت مرڪندا رھندا آھيو. اوھان جو لھجو تمام گھڻو نرم ھوندو
آھي. پنھنجي لھجي کي ڪئين نرم رکندا آھيو؟ اڄڪلھ اھو ڪئين ممڪن آھي؟
جواب: پنھنجي وس ۾
ئي اھو آھي، ته پوءِ ڇا ڪجي؟
سوال: پنھنجن سان
اختلاف ڪئين ختم ڪندا آھيو.
جواب: منھنجي خيال
۾ پنھنجن سان اختلاف جيڪڏھن ھجن، ته پنھنجن کي ٻڌائي، پوءِ وساري ڇڏجي، درگذر ڪري ڇڏجي،
نه ته پنھنجائپ نه رھندي. پنھنجن سان ڪھڙا ليکا؟
سوال: سفر
دوران ڪھڙي ڳالھ تان تمام گھڻي ڪاوڙ ايندي
آھي؟
جواب: پھرين ڳالھه
ته ڪاوڙ نه ايندي آھي. ايندي ته ڪڏھن ڪھڙي، ته ڪڏھن ڪھڙي ڳالھه تان... ھڪ ھجي ته ٻڌائجي.
سوال: سائين، توھان
زندگي جون ٻه بھارون ته مڪمل ڏسي چڪا آھيو ۽ ٽئين بھار ۾ ھلو پيا. سڀ کان وڌيڪ
زندگي جي ڪھڙي بھار يادگار رھي؟
جواب: اوھان شايد ٻالڪپڻ،
جواني ۽ پيري کي بھار پيا چئو! ٻالڪپڻ ڪٿان لڀي؟ ماڻھو ٻار ئي ھجي، ٻار ئي رھي.
جواني ۽ پيري، ٻئي ايذائيندڙ آھن!
سوال: ننڍپڻ ۾ ڪھڙي
راند شوق سان کيڏندا ھئا؟
جواب: ڳوٺن ۾ ٿيندڙ
سڀ رانديون رھيون، شوق ۽ چاھه مان ڪا به نه.
سوال: ڇا ننڍپڻ
واري راند پنھنجن ننڍڙن ٻارن سان به کيڏندا آھيو؟
جواب: ڪجهه رانديون
اولاد سان کيڏيون آھن، سڀ نه.
سوال: ننڍپڻ جو ڪو
اھڙو دوست آھي، جيڪو اوھان کي پنھنجي پراڻي نالي سان سڏيندو ھجي ۽ ھو اوھان جي ادب
۽ علم کان غير واقف ھجي؟
جواب: ننڍپڻ ڳوٺ ۾،
پنھنجي مائٽن ۾ گذريو. سڀ ننڍي ھوندي کان ساڳئي نالي سان سڏين ٿا. ننڍا جڏھن وڏا ٿيندا
آھن، ته رويا پاڻھي بدلجي ويندا آھن. ٻاراڻيون نه ڪبيون آھن.
سوال: ننڍپڻ ۾
اوھان پڙھڻ کان علاوه ڪو پورھيو به ڪندا ھئا؟
جواب: شھر کي ويجهن
ڳوٺن جا ماڻھو جيڪي جيڪي به پورھيا ڪن ٿا، انھن مان اڪثر ڪيا آھن. ھارپي جا ته ذري
گهٽ سڀ ڪم، بنا معاوضي ڪيل آھن!
سوال: محبت کي ھڪ
جملي ۾ ڪئين بيان ڪبو؟
جواب: پاڻھي ٿي
ويندڙ، الئه ته ڇا آھي محبت؟
سوال: ڇا عشق رڳو ھڪ
انسان سان ٿيندو آھي؟
جواب: عشق ته ڪم
سان، ارادن سان، منصوبن سان به ٿيندو آھي. ڪيو به خوب آھي.
سوال: دل جون ڳالھيون
ڪنھن سان ڪندا آھيو يا ڪنھن ڊائري ۾ قلمبند ڪري ڇڏيندا آھيو؟
جواب: جيڪا ڳالھه،
جنھن سان ڪرڻ جي ھوندي آھي، ان سان ئي ڪري ڇڏيندو آھيان.
سوال: ڇا اھڙي ڪا
جاء آھي، جتي وڌيڪ سڪون ملندو ھجي ۽ بار
بار اتي وڃڻ تي دل گھرندي ھجي؟
جواب: گهر کان وڌيڪ
پرسڪون ٻي ڪا جاءِ ڪا نه سجهي.
سوال: اوھان کي ڳوٺ
جون ڪھڙيون يادگيريون گھڻيون ياد آھن؟
جواب: رکي رکي، ڪنھن
مھل ڇا، ته ڪنھن مھل ڇا ياد ايندو آھي. آئون اڪيلو، يادگيريون انيڪ...
سوال: سائين، پڙھڻ ڪم
سولو ھو يا پڙھائڻ، يا وري سکڻ ڪم سولو آھي يا ڪنھن کي سيکارڻ.
جواب: پاڻ سان لاڳاپيل
ھر عمل سولو، ٻين سان لاڳاپيل ان ڪري ڏکيو، ته ان ۾ ٻئي جو عمل دخل وڌيڪ ھوندو
آھي. اھو ٻيو نه چاھيندو، ته پوءِ ڇا ڪري سگهبو؟
سوال: سائين، ڇا
اوھان جو يونيورسٽي جي يادن تي ڪو ڪتاب لکڻ جو ڪو ارادو آھي يا اڳ لکيل آھي؟
جواب: يادگيريون يا
آتم ڪٿا، جيئن ٻين لکيون، تيئن لکڻ جو ڪو ارادو نه آھي. آئون فضول ٿو سمجهان!
سوال: پنھنجو جيون
ساٿي پاڻ ڳولجي يا وڏڙن کي ڳولڻ گھرجي؟
جواب: اھو ته وقت ۽
حالتن تي آھي. اُٺ ناڙ، ضد نه ڪرڻ گهرجي.
سوال: سائين، ڪجھ
ماڻھن جو خيال آھي ته سٺو استاد ٿورو سخت ھوندو آھي ۽ شاعر تمام گھڻو نرم دل ۽
حساس ھوندو آھي. اوھان پھرين شاعر ھئا ۽ پوء استاد، ڇا اوھان به سخت استاد ھئا؟
جواب: ھاھاھاھاھا...
ان سوال جو جواب منھنجا شاگرد ئي ڏئي سگهن ٿا.
سوال: سائين، اوھان
جي نظر ۾ جيون ساٿي ھڪڙو ھجي يا ٻه؟
جواب: زالون ڀلي
چار ھجن. جيون ساٿي ھڪ ھجڻ گهرجي.
سوال: سائين، اوھان
کي پنھنجو پھريون شعر ياد آھي؟ اھو ڪھڙو ھو؟ ياد ھجي ته ٻڌايو؟
جواب: شروعاتي سٽ
ائين ھئي ته:
”سُک ناھي سڄڻ
مون کي، نه اندر ۾ آرام“
گهاڙيٽي ۾ بيت
وانگر ھو!
سوال: سائين، ڇا
اوھان پنھنجي اولاد ۾ ڪنھن کي مٺل جسڪاڻي ڏسڻ چاھيو ٿا؟
جواب: اھڙو ڪجهه ته
مون ڪڏھن سوچيو ئي ڪونھي. اولاد لکيل پڙھيل، سلجهيل ھجي، جيئن چاھي تيئن ڪري.
منھنجي طرفان صرف ايتري پابندي ته ٻئي کي تڪليف ڏيڻ کانسواءِ پنھنجي پيرن تي بيھڻ
سکن.
سوال: جيڪڏھن سفر
دؤران سفر جو ساٿي سٺو نه ھجي، ته ڇا ڪجي؟
جواب: سفر کي ڪاٽجي.
سوال: سائين، جڏھن
اوھان کي ڪاوڙ ايندي آھي، ته ان کي ڪئين ختم ڪندا آھيو؟
جواب: منھنجي ڪاوڙ
گهڙي سوا جو کيل...
سوال: سائين، تحفو
محبت ۾ ڏبو آھي يا محبت وڌائڻ لاء ڏبو آھي؟
جواب: تحفو ڏيڻ وٺڻ
سکي نه سگهيس، ان معاملي ۾ ”اَن فِٽ“ آھيان.
سوال: سائين، اوھان
رٺل کي ڪئين پرچائيندا آھيو؟
جواب: اھو رسڻ واري
تي آھي، ته کيس پرچائجي به يا ڇڏي ڏجي؟ جيڪو پرچائڻ جھڙو ھوندو آھي، ان کي ڪيئن به
پرچائڻ جي ڪوشش ڪبي آھي.
(ماھوار ”زرعي ڊائجيسٽ“
حيدرآباد، جنوري فيبروري ۲۰۲۲ع، ص: ۳۶ ـ ۳۷)
مٺل جسڪاڻي
آجيان جو ليکڪ
مشتاق بخاري
نالو:- محمد مٺل جسڪاڻي
ادبي نالو:- مٺل جسڪاڻي
والد جو نالو:-
محمد عمر جسڪاڻي
ڄمڻ جي تاريخ:- ۱۵ جنوري ۱۹۶۱ع
ڄمڻ جو هنڌ:- ڳوٺ ٽئونر
خان جسڪاڻي، لڳ ٽنڊوڄام، تعلقه حيدرآباد ٻھراڙي، ضلع حيدرآباد
تعليم:- ٻوٽن جي بيمارين
واري علم ۾ ايم. ايس. سي. ايگريڪلچر آنرز
ڪرت:- سٺ
سال عمر پوري ڪري رٽائر ٿيڻ بعد پڙھڻ لکڻ، مٽن مائٽن ۽ يارن دوستن سان نڀائڻ جي ڪوشش
لکڻ جي شروعات:-
شايد ۱۹۷۵ع کان. . .
لکيل صنفون:- مضمون،
مقالا، ڪھاڻيون، شاعري، پروفائيل انٽرويو، ليکڪن ۽ ڪتابن جا تعارف وغيره وغيره
ڇپيل ڪتاب:- چوٿين
اک (شاعري)، برسات ۽ ٻوڏ (ڪھاڻيون ۽ نظم ڪھاڻيون)، سفر بخير (سفرنامو) ۽ زرعي سونھون
(زرعي سماجي ماحول ۽ سائنس جي حوالي سان بنيادي زرعي ڄاڻ ۽ ڪم)، ڦنگين (کنڀين) تي
انگريزي ۾ لکيل ڪتاب تمام گهڻي پذيرائي ماڻيل آھن، مجموعي طور ننڍا وڏا، سنھا ٿلھا
ٽيھن کان وڌيڪ لکيل، سنواريل ۽ سھيڙيل ڪتاب ڇپيل آھن، انھن کان وڌيڪ اڻ ڇپيل به. .
.
آجيان ۾ ڇپيل ڪالم(عنوان
لکو) :- ڪو ھڪ نه، مختلف صنفن ۾ ٿوري ٿوري وقفي سان مواد ڇپبو رھيو آھي. ھڪ سلسلو
شاھ جي سر ڪاپائتي جي حوالي سان شروع ڪيو ھئم، مون وٽ لکت ۾ مڪمل آھي، پر ڇپجڻ جي
حوالي سان ڪن سببن جي ڪري في الحال اڌ ۾ رھجي ويو آھي.
روزاني آجيان شڪارپور
بابت راءِ:- مجموعي طور ٻين سڀني اخبارن کان مختلف، منفرد اخبار آھي. تمام سٺو ۽ مڙئي
ليک به ڇپجن ٿا. ھر نئون توڙي پراڻو، تمام سٺو ۽ سطحي لکندڙ ڇپجي ٿو. ڪن ليکڪن جو
صرف آجيان ۾ ڇپيل مواد سھيڙجي، ته سندن ڪتاب ٿي پوي. سائين مشتاق بخاري جس لھڻي. اخبار
ھڪ فرد جو ڪم نه آھي. سندس ھڪ به جوڙيوال سندس جھڙو ھجي، يا ٿي پوي ته تمام سٺو ٿي
پوندو.
موبائيل نمبر:- ۰۳۰۰۳۰۸۸۹۹۶
ايڊريس:- ٽنڊوڄام
(روزاني “آجيان” شڪارپور،
خميس ۰۷ اپريل ۲۰۲۲ع ۾ ڇپيل)
سائين مٺل جسڪاڻي
جنهنجي هر لکڻي ۾ سمايل
آ سمجهاڻي
زاهدعلي ڀٽو
گهڻا سال اڳ هڪڙي انڊين چينل تي
هڪ ڊرامو هلي رهيو هو جنهن ۾ ڪو ساڌُو هڪ نوجوان کان سندس نالو پڇندو آهي ته ”پُٽ
! تنهنجو نالو ڇا آهي !؟“
ساڌُو کي ُان نوجوان پنهنجو
نالو ٻڌايو ته نالو پُڇندڙ ساڌو حيران ٿي ان نوجوان کان سوال ڪندو آھي ته ”ڪائنات
جي خلقڻهار جي خلقيل انسان جي مهانتا ۽ وشالتا تمام وسيع آھي سو ايڏو وشال انسان ڪيئن
هڪڙي نالي ۾ سمائجي سگهجي ٿو !؟“ ساڌو ان نوجوان کي مخاطب ٿي چوندو آھي ته” ٻچا
تنهنجا انيڪ نالا هجڻ گهرجن هڪ نالي ۾ تون ڪيئن پورو پئجي ٿو سگهين !؟“
بالڪل ايئن ئي توهان اسانجي
چئوگرد اهڙا ڪيترائي ڪردار آھن جيڪي پنهنجي ڪم ۽ڪردار وسيلي ان ساڌو جي حيرت مان پڇيل
سوال تي سورنهن آنا پورا لهندا آھن يعني انهن جو نالو ڀلي هڪ ئي هوندو آھي سندن
حوالا هڪ کان وڌيڪ هوندا آھن. جيئن سنڌ جو بهترين ليکڪ، استاد، اسڪالر ۽ زرعي ماهر
محمد مٺل جسڪاڻي صاحب آھي.
چوندا آھن ته ماڻهو تي نالي جو
به وڏو اثر هوندو آھي سو سندس مائٽن نالو مٺل به چونڊي چونڊي رکيو آهي
سندس نالي جيان سندس شخصيت ۾، سندس سڀاء ۾، محبت
آھي مٺاس آھي، ڪوڙياھ آھي، احساس آھي. سندس شخصيت جا به ڪيئي حوالا آهن۽ سندس هر
حوالو معتبر ۽مانائتو آھي. ڄڻ سڀيئي سُٺا سُٺا حوالا ساڻس سلهاڙجڻ لاء هڪٻئي جي
رِيس ۾ سِڪائتا هئا.
ڇو ته سندس سڀيئي حوالا آھن به
ته شانائتا ۽ مانائتا !
هوائن جي ديس حيدرآباد جي ويجهو
ٽنڊو ڄام جهڙي سرسبز علائقي جي ڳوٺ ٽئونر جسڪاڻي، ديھ پساهڪي جي ڳوٺاڻي محمد عمر
جسڪاڻي جي گهر۾ ۱۵ جنوري ۱۹۶۱ تي پيداٿيندڙمحمد مٺل جسڪاڻي صاحب
گهڻ گڻائتو، گهڻ رخو شخص آھي جيڪو
هڪ ئي وقت استاد به آھي ته زرعي ماهر به آھي، ليکڪ به آھي ته شاعر به آھي. ساڳئي
وقت سماجي سائنسدان به آھي، مٿي تي چاندي جهڙي اڇاڻ اچڻ باوجود پنهنجي عزم ۽ ارادن
جي مظبوطي ۾ جوانن کي جهڪائي ڇڏي.
هن جي پنهنجي هَم عُمرن، هَم
عَصرن سان سنگت به آھي ته نوجوانن ۽ ننڍڙن پتڪڙن ٻارڙن جو دوست به آھي پنهنجي پوٽن،
ڊوهٽن سان گڏ به مصروف هوندو آھي ۽ ساڻن کڏ کيڏندي دوستي نڀائيندو آھي.
ان شخصيت کي دنيا مٺل جسڪاڻي جي
نالي سان سڃاڻي ٿي. جنهن زندگي جي ٻاهٺ اسٽيجن کي پنهنجي محنت، مستقل مزاجي سان ڪاميابي
سان پار ڪيو آھي ۽ ٽيهٺين اسٽيج ۾ داخل ٿيو آھي ۽ انشاءالله زندگي جي سئو کان مٿي
اسٽيجن کي تندرستي، صحتيابي سان پار ڪندو.
سائين مٺل جسڪاڻي صاحب سان
زندگي ۾ هڪ ڀيرو ئي ملاقات ٿي آهي پر سندس تحريرون پڙهي ڄڻ ساڻس ملاقات ٿيو وڃي ۽
سندس شخصيت متعلق ذهن جي ڪينواس تي جيڪو خاڪو جڙي ٿو. ذهن جي ڪينواس تي جڙيل خاڪي
موجب سندس سڀاء جيان تصوراتي خاڪو به خوبصورت ۽ بهترين آھي.
سندس لکيل تحريرون پڙهي مون
سميت سوين، هزارين سندس پرستارن بڻجي ويا آهن
سماج کي درپيش مختلف سماجي
مسئلن، تعليم، صحت، زراعت سميت ڪيترن ئي اهم اشوز تي هن ڀرپور ۽ بهترين لکيو آھي
نه صرف مسئلا بيان ڪيا آھن پوائنٽ آئوٽ ڪيا آھن پر انهن مسئلن جا ڪارڻ ۽ انهن جا
حل به پنهنجي لکڻين ۾ پڙھندڙن کي ٻڌايا آھن.
سائين مٺل جسڪاڻي صاحب پيشي جي
لحاظ کان استاد آھي.
سنڌ زرعي يونيورسٽي ٽنڊو ڄام ۾ ٻوٽن جي بيمارين
جي شعبي جي اسسٽنٽ پروفيسر طور ٻه سال کن اڳ زندگي جا سٺ سال پورا ٿيڻ تي نوڪري
تان ريٽائر ٿيو آھي.
ڇپيل سندس ڪتاب ”برسات ۽ ٻوڏ“
جي هرهنڌ هاڪ ٻڌي هئي. فيس بوڪ کان اخبارن تائين سندس ان ڪتاب تي تفصيلي، خوبصورت
رايا لکيا ويا.
اهڙا رايا، تبصرا پڙهي ويتر دل
هرکي پئي
اڃا دل کي اها دلجاء ڏئي رهيو
هئس
نامور قلمڪار، زرعي ماهر، صلاحڪار،
سماجي سائنسدان جي ڏات ۽ ڏان سان سرجيل اهڙي ڪتاب ”برسات ۽ ٻوڏ“ کي ضرور پڙهبو پر
مٿان اوچتو خبر پئي ته نئين سال ٻه هزار ٻاويھ جي جنوري مهيني ۾ سندس ڇوٿين اک به
اچي وئي آھي. هونئن هر انسان کي ڪائنات جي خلقيندڙ طرفان ٻه اکيون عطا ٿيل هونديون
آھن ۽ عام طور تي ٽئين اک علم جي اک کي چيو ويندو آھي. پر ڇوٿين اک جو نروار ٿيڻ
به ڪنهن خوشخبري کان گهٽ ناهي ڇوته ڇوٿين اک سائين مٺل جسڪاڻي صاحب جو لکيل نئون ڪتاب
آھي جيڪو ڪهاڻين ۽نظم ڪهاڻين تي مشتمل آھي.
”چوٿين اک“ توڙي ”برسات ۽ ٻوڏ
“سميت سندس لڳ ڀڳ ٽيهارو کن ڪتاب ڇپجي چڪا آھن. جن ۾ لطيفيات تي ڪتاب ”جان ڪَتِين
ته ڪت“ به تازو ڇپيو آهي.
ان کان علاوه زرعي، سماجي، تعليمي،
ادبي موضوعن توڙي معلوماتي سوين مضمون مختلف اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپجي چڪا آھن ۽
منهنجي مشاهدي موجب لڳ ڀڳ هر روز مختلف اخبارن ۾ سندس لکڻيون ڇپجن پيون ۽ پڙھندڙ
سندس لکيل لکڻيون شوق سان پڙھن ٿا ۽ پنهنجي علم ۾ اضافو ڪن ٿا.
انجمن ترقي پسند مصنفين سنڌ چيپٽر
پاران سندس ٻن ڪتابن ”سفر بخير“ ۽ ”زرعي سونهون“ تي کيس ايوارڊ سان نوازيو ويو آھي.
سندس لکيل انگريزي ڪتاب
A Brief Outline -The Fungi Cultivation of Mushrooms.
پاڪستان سميت دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾
ريفرنس بوڪ طور استعمال ٿي رهيو آھي.
اڄ سنڌ جي هن خوبصورت ڪويتاڪار
سائين مٺل جسڪاڻي صاحب جنهن جي هر لکڻي ۾ سمجهاڻي سمايل هوندي آهي، جي جنم جو ڏينهن
آھي. اهڙي ڀاڳ ڀري ڏينهن تي کيس ادب، احترام منجهان دل جي اٿاھ گهرائين سان جنم ڏينهن
جون مبارڪون ڏجن ٿيون.
زاھد علي ڀٽو جي فيسبڪ ٽائينم
وال تان ۱۵ جنوري ۲۰۲۳ع تي کنيل)
مٺل سان ڪيل مِٺِي ڳالھ ٻولھ..
ڳالھ ٻولھ: علي
محمد درد سولنگي
۱. نانءُ
ولديت سميت:
مٺل........ محمد مٺل جسڪاڻي
ولد محمد عمر جسڪاڻي
۲. جنم
جي تاريخ ۽ جنم جو هنڌ:
مٺل...... ۱۵ جنوري ۱۹۶۱ع، ٽنڊوڄام لڳ ڳوٺ ٽئونر خان جسڪاڻي،
ديهه پساهڪي، يونين ڪائونسل حاجي ساوڻ خان گوپانگ (ماضي ۾ اسان جي ديهه يو سي موسي
کٽياڻ ۾ هئي)، تعلقو ۽ ضلعو حيدرآباد آهي.
۳. ادبي
نانءُ:
مٺل.......... مٺل جسڪاڻي
(شروعات ۾ مختلف تخلص به رهيا)
۴. تعليم/نوڪري/پيشو:
مٺل........ پرائمري کان ايم. ايس.
سي ايگريڪلچر آنرس (پلانٽ پيٿالاجي) سنڌ زرعي يونيورسٽي ٽنڊوڄام ۽ ان جي ڪالوني ۽
آفيس علائقي ۾ موجود پرائمري ۽ هاءِ اسڪول مان حاصل ڪيم. تعليم مڪمل ڪري، ۱۹۸۴ع ۾ پهرين يونيورسٽي ۾ ريسرچ آفيسر مقرر ٿيس، اتان پوءِ ۱۹۸۹ع ۾ سنڌ حڪومت جي زرعي تحقيق سنڌ ۾ ۽ ۱۹۹۶ع کان سنڌ زرعي يونيورسٽي ۾ اسسٽنٽ پروفيسر طور ذميواريون نڀائي رهيو آهيان،
جڏهن ته ملازمت دوران مختلف اضافي ذميواريون به ملنديون رهيون اٿم، جن سان پڻ نڀائيندو
رهيو آهيان.
۵. لکڻ
جي شروعات سال ۽ مهينو:
مٺل........ منهنجي خيال ۾ لکڻ
جي شروعات مون نائين ڪلاس ۾ پڙهڻ دوران ۱۹۷۵ع ۾ ڪئي، پر اهو لکي لڪائڻ وارو دور هو، ان کان پوءِ شايد ۱۹۸۰ع کان س ا س ۾ شرڪت ڪندي، پنهنجون لکڻيون تنقيد لاءِ پيش ڪندو هئس، مختلف
اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپجڻ جي شروعات گهڻو ڪري ۱۹۸۳ع کان ٿي ۽ اهو سلسلو ادبي حوالي سان وچ ۾ ڊگهي ساهي کان پوءِ ٻيهر شروع
آهي، جن سالن ۾ ادبي حوالي سان نه لکيم، انهن سالن ۾ زرعي مضمون ۽ زرعي تحقيقي
مقالا تمام گهڻا لکيم. ان حد تائين به ته منهنجي زرعي ليکڪ طور سڃاڻپ ادبي حوالي
تي حاوي رهي آهي.
۶. ادبي
استاد:
مٺل........ باقاعدي سکيا ته ڪنهن
کان به نه ورتي اٿم، پر شروع ۾ هاءِ اسڪول ۾ پڙهائيندڙ پر اديب ۽ دانشور طور سڃاڻپ
رکندڙ سائين حيدر علي لغاري ۽ استاد سان گڏوگڏ صحافي طور سڃاڻپ ماڻيندڙ سائين لائق
سنڌي جي صحبت ۾ رهندي، مون گهڻو ڪجهه سکيو. ان سان گڏوگڏ س ا س جي گڏجاڻين ۾ مستقل
شرڪت ۽ مطالعي سان گهڻو ڪجهه سکڻ جي ڪوشش ڪيم. سکي سگهيس يا نه، اهو منهنجي پڙهندڙن
کي اندازو هوندو.
۷. ڪنهن
کان متاثر ٿي لکڻ شروع ڪيو؟:
مٺل........ شاعري مون کي
پرائمري کان وڻندي هئي، هاءِ اسڪول ۾، نائين ڪلاس ۾، هڪ ڏينهن اوچتو اسان جو هيڊ
ماستر، جنهن جي اڳتي هلي خبر پئي ته ناميارو اديب ۽ دانشور هو، اهو آيو، ان اسان
کي شاهه عبداللطيف ڀٽائي جا بيت ٻڌائي، بيتن متعلق سمجهايو، ته مون به بيت لکڻ جي ڪوشش
ڪئي. اڳتي هلي مختلف شاعرين جي شاعري جا مجموعا پڙهي ڪجهه ڄاڻ حاصل ڪيم. لکڻ جي
شروعات ۾ شاعري ڏانهن گهڻو ڌيان هو، پوءِ نثر ڏانهن لاڙو ٿيو. شاعري ۾ علم عروض، ماترائون
۽ خبر ناهي ته ڪهڙيون ڪهڙيون پابنديون، ان ڪري دل کٽي ٿي پئي، پر ڪڏهن ڪڏهن بحر ۽
وزن، علم عروض کان آجي شاعري به ٿي ويندي آهي. مضمون تمام گهڻا لکيا ٿم، ڪهاڻيون
به لڳ ڀڳ پنجاهه ته ٿي ئي وينديون. مختلف شخصيتن تي تاثر، يا وري پروفائيل انٽرويو
به ڪيم. مختلف ادبي ڪتابن تي تبصرا، اڀياس، تعارف به لکيم.
۸. ڪهڙيون
شيون/ڳالھيون اوهان کي لکڻ لاءِ اتساهينديون آهن؟:
مٺل؛... ماحول، عام ماحول ۽
موسم، سماجي مسئلا ڌيان ڇڪائيندا آهن، پاڻهي پاڻهي ذهن ۾ خبر نه آهي ڪهڙي تبديلي
ايندي آهي، ڪا شڪتي آهي، جيڪا لکرائي ٿي. ڪڏهن ڪڏهن ته آئون پاڻ حيران ٿي ويندو
آهيان، تمام ضروري ڪم اڌ ۾ بند، آڌي رات جو ننڊ مان جاڳي، اوچتو پنو هٿ ۾، قلم جي
لک لکان... بس، لکجي ويندو آهي.
۹. پهرين
تخليق ڪڏهن ۽ ڪٿي ڇپي؟:
مٺل؛... تاريخ، مهينو ۽ سال ياد
نه آهي، پر منهنجي خيال ۾ ۱۹۸۳ع کان
پهرين هلال پاڪستان اخبار جي هفتيوار ادبي ۽ زرعي صفحي ۾، پوءِ هلال جي ميگزين ۾، هفتيوار
برسات ميگزين به مشهور رهيو آهي، ان ۾ به، پر مختلف سال، مختلف اخبارن ۾ گهڻو ڇپيس،
جيڪي ترتيبوار هلال پاڪستان، جاڳو، عوامي آواز، آفتاب ۽ عبرت ۾ تمام گهڻو ڇپيو
آهيان، هونئن نه ته مهراڻ، تعمير سنڌ ۽ ٻين اخبارن ۾ پڻ ڇپجندو رهيو آهيان. رسالن ڏانهن
ڌيان گهٽ رهيو آهي.
۱۰. ڪھڙين
اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپيا/ڇپيون آهيو؟:
مٺل؛... گذريل سوال ۾ جواب ڏئي چڪو آهيان، پر
زرعي مواد زرعي رسالن ۽ اخبارن ۾، گهڻو سنڌي، ان کان پوءِ انگريزي ۾ ۽ پوءِ اردو ۾
پڻ چڱو مواد ڇپيل آهي، ڇپبو رهي ٿو.
۱۱. ڪھڙين
صنفن ۾ لکيو اٿو ۽ اوهان جي پسنديده صنف ڪهڙي آهي؟
مٺل؛... مون کي پڙهڻ ۽ لکڻ لاءِ
شاعري وڻي ٿي، ڪجهه عرصي کان نثري نظم گهڻو لکيو اٿم، ماضي ۾ غزل ۽ وايون لکڻ جي ڪوشش
ڪيم. گهڻو اڳ لکيل ادبي مواد خبر نه آهي ڇو ضايع ڪري ڇڏيم يا ضايع ٿي ويو، پر ۱۹۸۰ع کان پوءِ لکيل مواد گهڻي ڀاڱي هٿيڪو به آهي ۽ ڪنهن نه ڪنهن اخبار يا
رسالي ۾ شايع به ٿيل آهي. اڻ ڇپيل مواد تمام گهٽ هوندو.
۱۲. ڪھاڻين
جو تعداد..
. مٺل؛... ڪيتريون ڇپيل؟:
منهنجي خيال ۾ لڳ پنجاهه ڪهاڻيون لکيون هوندم، اڪثر ڇپيل آهن.
۱۳. ڇپيل
ڪتاب ۽ انهن جا سال...... ؟:
مٺل؛... ڪتاب، ڪي سنها ته ڪي ٿلها،
ڪي ننڍا ته ڪي وڏا، ويهه ايڪيهه هوندا، پر ادبي ڳاڻيٽي ۾ هڪ سفرنامو ”سفر بخير“ ۲۰۱۶ع ۾ ڇپيو، هڪ ٻيو سفرنامو به ترتيب ڏئي ڇڏيو اٿم، ممڪن آهي ته هن سال (۲۰۱۷ع ۾) اچي وڃي.
۱۴. پھرين
تخليق ڇپجڻ تي رشتيدارن جو ردِ عمل ڇا هيو؟:
مٺل؛... منهنجا مائٽ اڻ پڙهيل، انهن
کي پهرين ته خبر ئي نه پئي، پر جڏهن ڪٿان کُڙڪ پين ته شاعري ڪندو آهيان، ته والدهه
روئي پئي، والد سختي سان منع ڪئي، هنن جي چوڻ موجب گهڻو پڙهندس ۽ لکندس ته چريو ٿي
ويندس! ان ڪري گهڻو نه پڙهڻ ۽ نه لکڻ باوجود، جيڪو سياڻو آهيان، اها منهنجي پڙهندڙن
کي وڌيڪ خبر آهي.
۱۵. ادب
۾ اڳتي وڌڻ لاءِ اوهان جي حوصله افزائي ڪنهن ڪئي؟:
مٺل؛... ڪنهن به نه. اديب ۽
شاعر ويچارا هر ٻئي اديب ۽ شاعر کان ڇرڪندا آهن، ته متان وڌيڪ مشهور ٿي وڃي، پبلشر
ڌنڌي جي پٺيان هوندا آهن، همٿ افزائي ڪٿان ٿي ٿئي؟ سرڪاري ادارن ۾ ياري دوستي ۽
چمچاگيري ٿي هلي. پنهنجا پيسا جنهن وٽ هوندا، اهو ڪتاب ڇپرائيندو. منهنجو سفرنامو
منهنجي فرزند اظهار مٺل جسڪاڻي جي خواهش سبب شايع ٿيو، نه ته آئون پنهنجي پيسن سان
ڪتاب ڇپرائڻ جي قطعي حق ۾ نه آهيان. آئون اهو به پسند نه ٿو ڪريان، ته منهنجو ڪتاب
ڪو اهڙو چپرائي، جيڪو مون کي خوار ڪري، پاڻ ڏوڪڙ ڪمائي، ڇو ته مون جيڪو لکيو آهي، اهو
سرڪاري ۽ نجي لائبررين ۾ رکي، پڙهندڙن کي مهيا ڪرڻ جهڙو آهي ۽ پبلشرس لاءِ ٻڌو اٿم،
ته اهي انتهائي غلط طريقي سان ڪتاب زوري خريد ڪرائڻ جو ماحول جوڙيندا آهن، جنهن جو
ليکڪ تي تمام گهڻو خراب اثر پوي ٿو.
۱۶. شاعري
اوهان جي نظر ۾:
مٺل؛... شاعري جي ڇا ڳالهه ڪجي...
تمام ٿورڙن لفظن ۾، تمام گهڻي وڏي ڳالهه، تمام موثر انداز ۾ ڪئي ويندي آهي. رڌم ۽
موسيقي جي ڪري روح جي غذا به ٿي پوندي آهي.
۱۷. محبت
اوهان جي نظر۾:
مٺل؛... ”محبت ناهي ملڪ ۾... “،
اها ٻيءَ ڳالهه نه آهي، نه ته محبت ئي ته سڀ ڪجهه آهي.
۱۸. پسنديده
شاعر/شاعرائون اديب /اديبائون:
مٺل؛... بنهه ئي روايتي ۽
انتهائي غير اهم سوال! پڙهڻ وقت جيڪا ڪيفيت هوندي، پڙهجندڙ ان نسبت سان قبول پوندو
آهي. ڪنهن مهل پڙهندي ته تمام مشهور شاعر يا شاعره به نه وڻندي آهي، ڪنهن وقت ته
بلڪل نئون، سيکڙاٽ شاعر يا شاعره جو خيال اندر جي اونهائيءَ تائين پهچي ويندو آهي.
لطيف، سچل، اياز کي جيڪو نه پڙهندو آهي، اهو به پسنديدهه شاعر طور ڳڻائي ڇڏيندو
آهي، جنهن کي شاعري جي خبر ئي نه هوندي آهي، اهو به حسن درس تي واهه واهه ڪري
ويندو آهي يا وري ونگار وهندي، حسن جي بهترين شاعري کي به ٽڪي جي شاعري ڪري پيش ڪندو
آهي. مون کان اهڙي جواب جي توقع نه ڪرڻ گهرجي. منهنجي پسند، ناپسند جو معيار، منهنجي
پڙهڻ وقت، منهنجي ذهني سالميت، صلاحيت، سمجهه جي پهچ تي دارو مدار رکي ٿي.
۱۹. پسنديده
شخصيت:
مٺل؛... مون کي خبر آهي ته
منهنجو والد گهڻن کي نه وڻندو هو، پر مون کي تمام گهڻو وڻندو هو. والدهه سان ڪنهن
جو به مقابلو ڪونهي. استاد ۽ اديب جي حيثيت ۾ سائين حيدر علي لغاري، منهنجي زندگي
۾ مثالي شخصيت رهي آهي. ڪجهه ٻيا مهربان استاد ۽ دوست به پسنديدهه شخصيتن ۾ شامل
آهن، نالا کڻي ڪن کي خوش ڪرڻ ۽ ڪن جا نالا نه کڻي سوال پيدا ڪرڻ سٺو نه ٿو سمجهان.
مون کي ته منهنجو ڀاءُ علي به تمام گهڻو وڻندو آهي.
۲۰. پسنديده
ڪتاب/گل/رنگ/موسم/پھر:
مٺل؛... ڪتاب، گُل ۽ رنگ سڀ وڻندڙ
هوندا آهن، ڪنهن مهل ڪهڙو ته ڪنهن وقت ڪهڙو وڌيڪ وڻي، موسم مون کي نه گهڻي گرم، نه
ئي گهڻي ٿڌي وڻندي آهي. سهپ ۽ سک ڏيڻ جهڙي موسم هجي. پهر ته صبح وارو به لاجواب
هوندو آهي، شام وارو به موهيندڙ ٿيندو آهي، چٽي چانڊوڪي به واهه جي هوندي آهي، پر
جيڪڏهن انهن کي ڪو زهر نه ڪري ته...
۲۱. زندگيءَ
جي پهرين مهرباني/خوشي:
مٺل؛... تمام گهڻو ڏکيو سوال
آهي، آئون ٿوري مان به گهڻو خوش ٿي ويندڙ طبيعت جو آهيان، مهرباني ۽ خوشي جو ڪٿڻ، ڪَڇڻ
ممڪن نه آهي.
۲۲. زندگيءَ
جو پهريون ڏک/سڏڪو/صدمو:
مٺل؛... اُف! ڪڏهن ننڍڙي ڳالهه به روئاريو ڇڏي، ڪڏهن
وڏي ممڻ باوجود به، نه لهر نه لوڏو.
۲۳. اڄ
جي عورت ڇا ٿي چاھي؟:
مٺل؛... مجموعي طور عورتن جي
واجب تربيت ڪا نه ٿي ٿئي، ان ڪري اڪثر عورتن جي حالت ڳڻتي جوڳي آهي. تمام ٿورين
عورتن کي پڙهڻ، اڳتي وڌڻ جو موقعو مليو آهي، ته مجموعي ماحول اڻ پڙهيل ۽ اڻ سڌريل
هجڻ ڪري، لکيل پڙهيل، ترقي پسند سوچ رکندڙ عورت به آزار ۾ آهي. بظاهر حالتن سان
مهاڏو اٽڪائيندڙ بردبار عورت به خوف ۽ غير يقيني واري ڪيفيت جو شڪار آهي. عورتون
ويچاريون خواهش ئي ڪري سگهن ٿيون، مرداڻي سماج ۾ کين اميدون گهٽ هونديون، مطمعن نه
هونديون، ته چاهينديون ڇا؟
۲۴. عورت
اوهان جي نظر ۾:
مٺل؛... سمورن جاندارن ۾ وڌيڪ
متاثر ٿيندڙ عورت، متاثر ڪرڻ جي صلاحيت به رکي ٿي...
۲۵. اڄ ڪلھ
جيڪو ادب سرجي پيو ان بابت اوهان جي راءِ:
مٺل؛... لکجي، سرجي به تمام گهڻو
پيو، ڇپجي به گهڻو پيو، سوشل ميڊيا وسيلي منظر تي به گهڻو اچي پيو، پر چونڊ، انتخاب
جو ڪم سست آهي، جيڪو ٿيڻ گهرجي. مقدار ججهو آهي، معيار لاءِ پَرڻ ڪونهي. ڇنڊي، ڇاڻي،
ڇانٽي ڪري، معياري ڪتاب آڻڻ گهرجن، پر ائين به نه، جيئن ماضي توڙي حال ۾ پڻ، سنگت
ساٿ کي خوش ڪندي چونڊ مضمون، چونڊ ڪهاڻيون، چونڊ شاعري شايع ڪئي وئي، تيئن به نه ڪرڻ
گهرجي.
۲۶. سنڌي
سماج ۾ ليکڪ/ليکڪائن کي ايتري پذيرائي نه ٿي ملي، جيتري ٻين ٻولين ۾ لکندڙن کي ملي
ٿي، ان جو ڇا سبب آهي؟:
مٺل؛... منهنجي نظر ۾ مکيه سبب
ليکڪ ۽ شاعر پاڻ آهن. اهي ئي ڪنهن کي سمجهڻ، قبولڻ جو ڪم ڪندڙ هوندا آهن، پر پاڻ وٽ،
خاص طور تي سنڌي اديبن ۽ شاعرن ۾، پنهنجي پاڻ کي مڃائڻ جي خواهش ۾، ٻئي تي بيجا
تنقيد ڪرڻ جو رواج پئجي ويو آهي. اڳ ۾ چند اخبارن ۽ رسالن ۾، ڪنهن جي تعريف يا ڪنهن
جي گلا غيبت ٿيندي هئي، هاڻ تعريف ۽ مڃتا وارو پاسو ڳولڻو پوي ٿو، ٻئي جي حيثيت کي
متاثر ڪرڻ لاءِ شخصي طور توڙي ٽولا ڪري، ڪنهن جي پويان پوڻ تمام گهڻو وڌي ويو آهي.
ان ڪري عام پڙهندڙ منجهيل رهي ٿو، اهو فيصلو نه ڪري سگهندو آهي، ته ڪنهن کي پڙهجي؟
وڏو آزار ڪتابن جون قيمتون آهن. اڪثريت کي رعايتي اگهه تي ڪتاب نه ٿا ملن. ڪتاب تي
قيمت ٽيڻي، چوڻي به لکيل هوندي آهي. ان ڪري مهانگا ڪتاب خريد به ڪير ڪري؟ ڪتاب جو
پبلشر ليکڪ جي کل لاهي ٿو، ڪتاب وڪڻڻ وارو دڪاندار ماحول کان واقف هجڻ ڪري، پبلشر
سان ٺڳي ڪري ٿو. ڪتاب وڪڻي به گهڻا نه مڃيندا آهن، ته ڪو ڪتاب وڪرو ٿيو! نه ڪتاب
واپس ڪندا، نه ڪتاب جي قيمت ادا ڪندا آهن. ڪتاب وڪڻڻ مستقل ڪرت ڪندڙ به پاڻ وٽ ڳولڻا
پوندا... انهن سان وري پگهار تي ڪم ڪندڙ ٺڳي ڪري ويندا آهن! عجيب قسم جو ماحول آهي.
اهڙي ماحول ۾ پذيرائي جي ڪهڙي اميد ڪجي؟
۲۷. تنقيد
ڇا آهي؟ اسان وٽ تنقيد برداشت ڇو نه ٿي ڪئي وڃي؟:
مٺل؛... تعليمي نصاب طور تنقيد
جون مختلف وصفون آهن، تنقيد جا مختلف دور ۽ اصول رهيا آهن. منهنجي نظر ۾ تنقيد پڙهندڙ
جي راءِ آهي. اها راءِ پڙهندڙ جي سمجهه جي عڪاسي ڪري ٿي. گهٽ پڙهيل جي راءِ کي به
تنقيد سمجهيو وڃي ٿو، ته گهڻو پرهيل، گهڻو سمجهيل جي راءِ کي به تنقيد چيو وڃي ٿو،
جيڪا پاڻ وٽ اٽي ۾ لوڻ برابر، ان ۾ به ياري دوستي... ٻين ٻولين ۾ ائين نه آهي. حق
سچ جي اهميت هجڻ گهرجي، پر پاڻ وٽ مشهور نقاد طور سڃاڻپ رکندڙ به وٽ تي رسو ڀڃي
ويندا آهن! ڪڏهن لکندي، ته ڪڏهن ڳالهائيندي، ونگار وهڻ سٺو عمل نه آهي، پر اهو به
سچ آهي، ته حق سچ تسليم ڪندڙ پاڻ وٽ ليکڪ، اديب، شاعر، محقق هاڻي آهن به، ته گهڻا؟
اهو به وڏو سوال آهي.
۲۸. ادبي/سياسي/سماجي
تنظيمن سان وابستگي
مٺل؛... : جڏهن شاگرد هئس، جڏهن
تنظيمي ماحول کان اڻ واقف هئس، تڏهن ادبي ۽ سماجي سرگرمين ۾ حصو وٺڻ جي ڪوشش ڪئي
هئم، ڪجهه عرصو انهن سان گڏ اٿيس ويٺس، ته سندن نيڪ نيتون سامهون اچي ويون، پوءِ ڇڊو
۽ پوءِ ججها سال اڻ لاڳاپيل رهيس، هاڻي زماني کي منهن ڏيڻ لاءِ، ڪڏهن ڪڏهن ادبي ميڙاڪن
۾ شريڪ ٿيندو آهيان. سياست ۾ شروع کان ئي دلچسپي نه رهي آهي. ان ڪري ڪنهن به سياسي
ڌر سان وابستگي به نه رهي آهي.
۲۹. زندگي
اوهان جي نظر ۾
مٺل؛... : هر ساهوارو، پنهنجي
مرضي کانسواءِ پيدا ٿيندو آهي، پنهنجي مرضي کانسواءِ جيئندو آهي، پنهنجي مرضي
کانسواءِ مري ويندو آهي.
۳۰. موت
اوهان جي نظر ۾:
مٺل؛... حياتي جو ڏيئو اجهامڻو
آهي، ڪنهن جي به تڪليف جو باعث نه هجڻ گهرجي، پر ماڻهو بي وس آهي.
۳۱. نفرت
ڇا آهي؟
مٺل؛... : ڪم علمي آهي، بي
سمجهائي آهي، مفاد لاءِ اڍنگي جنگ آهي. تمام ڪني آهي.
۳۲. دل
اوهان جي نظر ۾
مٺل؛... : يار... مسئلو اهو آهي
ته ٿوري گهڻي سائنس پڙهي اٿم، ٿوري گهڻي اها به ڄاڻ اٿم... شاعراڻي دل ۽ سائنسي دل
۾ وڏو فرق آهي...
۳۳. ايندڙ
ڪتاب/سھيڙيل ڪتاب ۽ انهن جا نالا
مٺل........ : منهنجو ڪو به ڪتاب،
منهنجي مرضي سان نه اڳ ۾ آيو آهي، نه ئي مستقبل ۾ اچڻو آهي. هڪ سفرنامو تيار پيو
آهي، شاعري سموري ڪمپوز ٿي پئي آهي، جنهن مان ڇانٽي ڪرڻي پوندي، اڪثر ڪهاڻيون ڪمپوز
ٿيون پيون آهن، مختلف شخصتن تي تاثر ۽ پروفائيل انٽرويو مان ڪي چند ڇڏي، باقي سڀ ڪمپوز
آهن، مختلف ڪتابن تي تبصرا، اڀياس، رايا به اڪثر ڪمپوز ٿيا پيا آهن، اهي سڀ هڪ هڪ ٿلهي
متاري ڪتاب جيتري مواد تي مشتمل آهن، هڪ زرعي ڪتاب به ذري گهٽ مڪمل پيو آهي، پر لڳي
ٿو، جڏهن ڪمپيوٽر خراب ٿيندو، ته معاملو گڙٻڙ ٿي ويندو.
۳۴. توهان
طبيعتن ڪيئن آهيو؟:
مٺل........ ڪنهن مهل ڪيئن ته ڪنهن مهل ڪيئن. مون
کي نه ڪو ٻيو سمجهي سگهيو آهي، نه ئي پاڻ کي سمجهي سگهيو آهيان. آئون گهڻو ڪري ٻين
جي مرضي تي هلڻ جي ڪوشش ڪندو آهيان، ته جيئن ناقابل قبول نه ٿيان، پر شايد ڪوششن
باوجود، گهڻائي مون مان خوش ناهي، گهڻائي مون سان خوش ناهي... آئون ائين ٿو سمجهان.
۳۵. ڪھڙين
ڳالھين تي ڪاوڙ ايندي اٿو؟
مٺل........ : ڪوڙ، بي ايماني، ٺڳي،
ڪمچوري چيڙائيندي آهي.
۳۶. مليل
مڃتا/ايوارڊ/شيلڊون/ سرٽيفڪيٽ
مٺل........ : زرعي حوالي سان ڪجهه
ادارن ۽ ڪجهه تنظيمن پاران ڏهاڪو کن تعريفي سندون، مڃتا سرٽيفڪيٽ، شيلڊون ۽ ايوارڊ
مليا اٿم، ڏيندڙن جي مهرباني.
۳۷. لکڻ
وقت اوهان جي ڪيفيت ڇا هوندي آهي؟
مٺل........ اوهان ڇا محسوس ڪنديون
آهيون؟: هاهاها، محسوس ڪندي نه آهيان، جيڪو محسوس ڪندو آهيان، اهو شايد اڳ ۾ ٻڌائي
آيو آهيان، ته مون کي بي سبب مختلف سوچون ذهن ۾ ولوڙو پيدا ڪنديون آهن ۽ خبر نه
پوندي آهي، ته اها ڪهڙي طاقت آهي، جيڪا ڪيترا ئي دفعا نه لکڻ جي فيصلي باوجود
لکرائيندي آهي.
۳۸. درد ڇا
آهي؟
مٺل........ : مون کي جسماني ۽
روحاني ڏک، سور، درد جو اندازو آهي، اذيتناڪ آهي، خوفائتو آهي، منجهائيندڙ، نه ڪمو
ڪري ڇڏيندڙ، روئاريندڙ هوندو آهي. هڪ ڏينهن سهڻ کان وڌي ويندو، ته درد جي شڪايت نه
رهندي.
۳۹. اوهين
جيڪو لکو ٿا/لکو ٿيون يا جيڪو ڪجھ لکيو اٿو، انهيءَ مان مطمئن آهيو؟
مٺل........ : ها، آئون لکڻ وقت
ضروري احتياط ڪندو آهيان، ان ڪري پڇتاءُ نه ٿيندو آهي. ڪڏهن ڪڏهن لکڻ جي نتيجي ۾، ڪي
ڳچي ۾ پئجي ويندا آهن، ڪجهه ڏينهن تڪليف ۾ گذاريندو آهيان.
۴۰. اوهان
جي شاعري ڪھڙن فنڪارن/فنڪارائن ڳائي آهي؟
مٺل........ : مون اهڙي ڪوشش ئي
نه ڪئي آهي، نه ته چار روپيه سيڙهائي ائين ڪري وٺان ها.
۴۱. ملازمت
ڪندڙ عورتن جو الميو ڇا آهي؟ انهن جا مسئلا ڪھڙا آهن؟
مٺل........ : عورت ته عورت ئي
هوندي آهي. گهر ۾ گذاريندڙ عورت جو دائرو گهٽ، ملازمت ڪندڙ عورت جو مدار وڌيڪ
هوندو آهي. جنهن به عورت جو ججهن مردن سان واسطو، واهپو، رابطو، ڪم ڪار پوندو آهي،
ان سان مسئلا گهڻا ٿين ٿا. عورتن ۽ مردن جي بهتر تربيت، جيڪا ٿيڻ گهرجي، اها نه ٿي
رهي آهي.
۴۲. مرداڻي
معاشري ۾ عورت ليکڪائن کي ڪھڙيون مشڪلاتون پيش اچن ٿيون ۽ انهن جو حل ڇا آهي؟
مٺل........ : خابرو ذريعن ۽
ذاتي واسطن، ڳجهه کي ڳجهه رهڻ ئي نه ڏنو آهي، ان ڪري هن سوال جو پهريون حصو اهم نه
آهي، حل لاءِ به تربيت جي ضرورت لاءِ اڳ ۾ چئي چڪو آهيان.
۴۳. لکڻ
اوهان جو شوق آهي يا مجبوري؟
مٺل........ ڪو شوق ڪونهي، ڪا
مجبوري ڪانهي، زرعي موضوعن تي ان ڪري لکندو آهيان، ته جيئن منهنجو علم، منهنجو
تجربو، ٻين تائين پهچي، اهي ان مان فائدو حاصل ڪن. زراعت کانسواءِ وارو مواد، سماجي
اثرن جي اپٽار محسوس ڪندو آهي، منهنجون اڪثر تحريرون عمل جو ردعمل هونديون آهن. اهڙيون
تحريرون ڪنهن جي ذاتي ملڪيت نه هونديون آهن، ان ڪري مالڪن تائين پهچائڻ لاءِ، جيڪو
لکندو آهيان، اهو ڇپجندو آهي. ڪم جو نه هجي، نه ڇپجي، نه ڇپجي ته پوءِ شايد آئون
لکندس به ڪو نه.
۴۴. شهرت
اوهان کي ڪيئن لڳندي آهي؟
مٺل........ دعا ڪريو، شهرت
پلئه پوي، ته جواب ڏيڻ جهڙو ٿيان. آئون ته اڃا پنهنجو نالو ۽ ذات به پاڻ ئي ٻڌائيندو
آهيان. جنهن جو ثبوت اوهان جو پهريون سوال به ڪافي آهي.
۴۵. اوهان
کي ڪنهن کان ڪا شڪايت؟
مٺل........ مون کي ڪنهن کان به
ڪا شڪايت ڪانهي. پنهنجو جهڙو ماحول آهي، جهڙو معاشرو آهي، جهڙو سماج آهي، اهڙو
ئي" آهي، ان مان ڪهڙي شڪايت؟
(. روزاني آجيان شڪارپور سنڌ ۱۵
جنوري ۲۰۲۳ع )
محترم سائين مٺل جسڪاڻي
نجيب الله گهراڻو
هن دنيا ۾ کوڙ سارا انسان رهن ٿا
سڀئي انسان هڪجھڙا ڪو نه هوندا آهن.
هر انسان ۾ ڪا نه ڪا خوبي هوندي
آهي.
ڪنهن جو آواز مڌر هوندو آهي جيڪو
هر دل کي ڇهندو آهي، انهي کي توهان جو ديوانو ڪري ڇڏيندو آهي.
ڪنهن جون لکڻيون اهڙيون ته
هونديون آهن جو جيسين توهان انهي جون لکڻي پڙهو نه تيسين توهان کي مزو نه ايندو.
ڪي انسان وري هڪ ٻئي جو حوصلو ٿيندا
آهن ڪي وري حوصلو ڏيندا آهن.
انهن سڀئين مان اسان جو محترم
سائين پروفيسر مٺل جسڪاڻي صاحب به هڪ آهي.
پروفيسر مٺل جسڪاڻي رهنمائي ڪندڙ
بهترين استاد ڀي آهي.
انهي ڳالھ جو اندازو توهان
منهنجي هن ڳالھ مان لڳائي سگهو ٿا ته جڏهن مون ادب جي دنيا ۾ پهريون قدم رکيو هو
ته اسان جي شهر ٽنڊو محمد خان بهترين شاعر جنهن کي اڪثر وائين جو بادشاھ ڪوٺيو
ويندو، اهو شاعر محترم *سائين نثار احمد ناز* آهي.
جنهن مون کي همٿ ڏني ادب جي
دنيا ۾ مون کي حوصلو ڏنو.
جڏهن آئون ادبي ويهڪن ۾ وڃڻ
شروع ڪيو ته اتي مون هڪ ٻيو انسان مليو اهو هو پروفسير مٺل جسڪاڻي صاحب جنهن مون
کي اخبار جي دنيا ۾ متعارف ڪرايو.
اهو سال هو ۲۰۲۰ع جو آخري مهينو
ڊسمبر جو جنهن ۾ مون هڪ مضمون لکيو هو، نئين سال جو. جيڪو سائين جن کي وڻيو ته
سائين جن منهنجي حوصلا افزائي ڪرڻ لاء هڪ پيغام مون کي لکيو ته توهان هن مضمون کي
وڌيڪ اڃان لکو ته توهان جو هي مضمون اخبار ۾ شايع ڪرايان ٿو. پوءِ انهيءَ کي وڌيڪ
لکيو. سائين مٺل جسڪاڻي اهو منهنجو پهريون مضمون *سال بدلڻ سان حال بدلائڻو پوندو*
هو جيڪو سائين روزاني چڻنگ اخبار حيدرآباد ۾ شايع ڪرايو هو.
انهي کان پوء سائين سان ويجهڙائيپ
ٿي وئي ان کان پوء سائين مٺل جسڪاڻي مون کي روزاني آجيان شڪارپور سنڌ ۾ ڀي متعارف ڪرايو.
انهي سهڻي شخصيت ادب سان چاھ
رکندڙ زرعي ماهر ڪيترن ئي ڪتابن جو خالق پروفيسر مٺل جسڪاڻي پندرنهن جنوري تي انهن
جو جنم ڏڻ آهي انهي موقعي نيڪ تمنائون سان دل جي گهرائين جنم ڏڻ مبارڪ سائين مٺل
جسڪاڻي ڌڻي پاڪ توهان کي سدائين خوش سلامت رکي.
(ڏھاڙي ”آجيان“ شڪارپور ۾ آچر ۲۲
جنوري ۲۰۲۳ع تي ڇپيل)
مٺل جسڪاڻي
جيڪو صرف نالي ۾ مٺل ڪونهي
اقبال بلوچ
سنڌ جي علمي ادبي
خزاني مان ڪي املھ ماڻڪ موتين جهڙن ماڻهن جا نالا لکجن ته انهي لسٽ ۾ اسان جي سنڌ ڌرتي
جو هڪ انمول موتين جهڙو ماڻهو پنهنجي علمي ادبي خزاني مان ۽ پنهنجي مٺڙي شخصيت ۾
آسمان جي افق تي ستارن ۾ چوڏهين جي چنڊ جيان چمڪي رهيو آهي ۽ هن ڌرتي ۾ سدائين مرڪندي
۽ مهڪندي نظر ايندڙ “محترم مٺل جسڪاڻي” آهي جيڪو صرف پنهنجي نالي ۾ مٺل نه آهي، پر
هو سدائين پنهنجي زندگي ۾ ماکي جيان مٺو به آهي.
محترم “مٺل جسڪاڻي”
سدائين مهڪندي مرڪندي هر محفل ۾ ادبي گڏجاڻين، سيمينارن، مهورتي تقريبن، مشاعرن ۽
ادبي شامن ۾ هڪ مانائتي حيثيت ۾ اسٽيجن تي نظر ايندو آهي، هر علمي ۽ ادبي تقريب ۾
کيس وڏي عزت جي نگاه سان ڏٺو ويندو آهي ادبي محفلن ۾ مدعو ڪيو ويندو آهي.
سنڌ جو هي بهترين
اديب، شاعر ۽ دانشور جو پورو نالو “محمد مٺل جسڪاڻي” آهي پر ادبي نالي “مٺل جسڪاڻي”
سان سڃاتو ويندو آهي.
محترم “مٺل جسڪاڻي”
ڳوٺ ٽئونر جسڪاڻي لڳ ٽنڊو ڄام ۱۵ جنوري ۱۹۶۱ع ۾ محترم “محمد عمر جسڪاڻي” جي گهر
پيدا ٿيو. هن وقت ٽنڊي ڄام ۾ ۱۹۹۲ع کان رهائش پذير آهن، جيئن ته سندس ڳوٺ ٽنڊي ڄام
کان صرف ٽن ميلن جي فاصلي تي آهي، انهي ڪري ڳوٺ ۽ ڳوٺ وارن سان سدائين جڙيل رهيو آهي.
سنڌ جو سدا ملوڪ
ليکڪ “مٺل جسڪاڻي” موجوده ٽن ڀائرن ۾ وڏو ڀائر آهي، سندس محبتن ۽ خلوص واري جذبن
سبب سندس محبت هر ڀاتي سان ۽ سڀني مائٽن سان هوندي اٿس ۽ انهي ئي محبتن، عزتن ۽
مرتبن سان کيس ڏٺو به ويندو آهي.
“مٺل جسڪاڻي”
شادي جي ٻنڌڻ ۾ ۱۷ آگسٽ ۱۹۸۶ع تي ٻڌجي ويو، سندس اولاد ۾ چار پٽ ۽ ٽي نياڻيون اٿس.
سندس اولاد اعلي' تعليم حاصل ڪري رهيا آهن، وڏو پٽ اظهار جسڪاڻي پڻ پنهنجي شعبي ۾ P H D هولڊر آهي.
باقي ٻه پٽ MSc
۽ BSc
۽ ڌيئرن ۾ وڏي ڌيء. B S . I . T ۾ گريجوئيٽ ۽ ٻي نياڻي پڻ گريجوئيٽ آهي، جڏهن ته ٽي نياڻي
گريجوئيشن ڪري رهي آهي. منهنجون نيڪ تمنائون ۽ دعائون به گڏ آهن. ائين هي گهراڻو هڪ
اعل' تعليم يافتا خاندان آهي.
پنهنجي پرائمري توڙي
سيڪنڊري تعليم ٽنڊي ڄام جي مختلف اسڪولن مان حاصل ڪندي اعلي' تعليم پھرين BSc ۽ پوءِ MSc ٻئي Agriculture,
Honors جي ڊگري زرعي يونيورسٽي ٽنڊو ڄام مان حاصل ڪئي ۽ انهي يونيورسٽي ۾ زرعي
محقق ۽ استاد جي نوڪري حاصل ڪئي. جتان زرعي شعبي جي پروفيسر جي حيثيت ۾ ۱۴ جنوري ۲۰۲۱ع
تي رٽائرمنٽ حاصل ڪئي.
هنوقت سنڌ جي ادبي کيتر ۾ مٺل جسڪاڻي جونالو هڪ معتبر حيثيت ۾ سڃاتو ويندو
آهي، اهو ئي سبب آهي جو هر ادبي محفل جي زينت بنيل هوندو آهي ۽ ادبي حلقي ۾ هڪ مٿانهين
مقام جي حيثيت حاصل اٿس. هنوقت سڀني ادبي صنفن تي گهڻ رخو ليکنجندڙ سنڌ جو بهترين
اديب ۽ شاعر مٺل جسڪاڻي ادبي کيتر ۾ پير پائڻ جي شروعات نائين ڪلاس ۾ پڙهندي ۱۹۷۵ع
۾ ڪئي جيڪا جڳ مشهور رسالي “برسات” ۾ ڇپي. شاعري لکڻ سان شروعات ڪندي، پوء نثر به لکيو،
هنوقت تائين هزارن جي تعداد ۾ پنهنجي زراعت واري شعبي ۾ ريسرچ زرعي تحقيق تي ريسرچ
پيپر، مقالا، مضمون جيڪي سنڌي ۽ اردو اخبارن کان سواء انگريزي اخبار ڊان ۾ ڇپيا. ۱۹۸۰-۸۱ع
کان سندس ڪهاڻيون، مضمون مشهور اخبارن هلال پاڪستان، عبرت، جاڳو، عوامي آواز، مهراڻ
۾ ڇپيا، اهو سلسلو اڄ تائين جاري آهي، سندس مواد مختلف رسالن، اخبارن ۽ ميگزينن ۾ ڇپجندو
رهيو آهي. تمام گهڻو نثر لکندڙ بنيادي طرح شاعر آهي ۽ هن پنهنجي سڃاڻپ به شاعر طور
رکي آهي. بيشڪ هو سنڌ جو هڪ بهترين شاعر آهي.
سنڌ جو مان وارو ۽
عزت جو مقام ماڻيندڙ سوشل ميڊيا ذريعي تمام گهڻي شهرت ماڻيندڙ فيس بوڪ (جنهن کي هو
عالمي اوطاق چوندو آهي) جي دنيا جو مشهور ۽ ڄاتل سڃاتل شخص “مٺل جسڪاڻي” ادب ۾ سڀ
کان پهرين پنهنجي استاد هاء اسڪول جي هيڊ ماستر ۽ سنڌ جي مشهور تعليمدان “محترم
حيدر علي لغاري” جي سنڌي ادب بابت ڏنل ليڪچرن کان متاثر ٿيو. پوء ادبي ميدان ۾ نثر
۾ نجم عباسي، امر جليل، قمر شهباز، فقير محمد لاشاري ۽ شاعري پڙهندي شاه لطيف کي
رهبر شاعر مڃيندي شيخ اياز، شمشير الحيدري، استاد بخاري ۽ ابراهيم منشي کان گهڻو
متاثر ٿيو.
سنڌ جي هن بهترين
ليکڪ جا اڄ تائين چار ڪتاب ڇپجي چڪا آهن.
(١) سفر بخير
(سفرنامو)
(٢) برسات ۽ ٻوڏ
(ڪهاڻين جو مجموعو)
(٣) چوٿين اک
(ڪهاڻيون/ نظم)
(٤) جان ڪتين
تان ڪت (لطيفيات) شاه لطيف جي شاعري تي تحقيقي ڪتاب.
سندس ايندڙ ڪتابن
لاء هو چوي ٿو ته مواد سهيڙجي ته مختلف صنفن تي ست اٺ ڪتاب اچي سگهجن ٿا، اهو سڀ ڪجھ
حالتن تي منحصر آهي ته ڪتاب لاء مواد سهيڙجي ڪڏهن ٿو ۽ کيسو ڪڏهن ٿو اجازت ڏي، پر
هو جلدي هڪ اردو ۾ مڪس ڪتاب آڻڻ ٿو چاهي جنهن ۾ اردو ۾ لکيل شاعري، ڪهاڻيون، انٽرويوز،
تاثر، تعليمي ۽ سماجي مضمونن تي مشتمل هوندو.
مون سندس ڪيتريون
ئي لکيل يادگيريون جيڪي هن ڇپايون آهن، سي پڙهيون آهن انهي ڳالھ تي پڇيومانس ته آتم
ڪٿا جو ڪتاب ڪڏهن ٿا آڻيو، چيائين آتم ڪٿا ڪتاب ۾ هميشه سچ لکبو آهي ۽ سچ لکڻ ڏاڍو
ڏکيو آهي ۽ جڏهن به ڪتاب آڻيندس ته هن ۾ سچ ئي لکندس، جڏهن مون مناسب سمجهيو تڏهن
ضرور آڻيندس، باقي يادگيريون لکندو ۽ ڇپائيندو رهندو آهيان.
سنڌ جي ڏاهي ۽ عظيم
شخصيت مٺل جسڪاڻي کي پنهنجي علمي توڙي ادبي ميدان ۾ هڪ بهترين مڃتا حاصل آهي، هڪ
اندازي موجب هنکي ۳۵ کان ۴۰ ايوارڊ مختلف ادبي تنظيمن، يونيورسٽي مان ۽ سندس ٻن ڪتابن
“سفر بخير” ۽ “زرعي سونهن” کي “انجمن ترقي پسند مصنفين” ،طرفان ايوارڊ ملي چڪا آهن،
اها سندس وڏي ڪاميابي ۽ مڃتا آهي جيڪا گهٽ ماڻهن کي نصيب ٿي آهي.
سدا مسڪرائيندڙ ۽
مهڪندڙ چهري واري محترم مٺل جسڪاڻي کان سندس وندر بابت پڇيم ته هن چيو وندر عمر جي
حساب سان تبديل ٿيندي رهندي آهي، ٻالڪپڻ ۾ ٻاراڻيون رانديون پوء شادي، نوڪري، گڏو
گڏ پڙهڻ لکڻ ۽ هاڻ سوشل ميڊيا ۾ مصروف رهڻ وندر ۾ شامل آهي.
خواهشن بابت هن چيو
خواهشون به عمر جي حساب سان رهنديون آهن تعليم دوران، جواني ۽ هاڻ تائين هميشه
نيون خواهشون جنم وٺنديون، ڪي پوريون ٿينديون آهن ڪي رهجي وينديون آهن.
رنگن ۾ بوسڪي،
پيلو، ناسي، بلو، خاڪي (ڪيمل ڪلر) جا ڪپڙا پائڻ وڌيڪ پسند ڪندو آهي.
خوشبو ۾ هنجي ڪا
خاص پسند نه آهي، جيڪا ملي ته ٺيڪ جي نه ته خير آهي.
جڏهن ته موسم جي
پسند بابت هن سهڻو جواب ڏيندي چيو ، ٿڌ ڏاڍي ڏکي ٿي لڳي ۽ گرمي ساه ٿي ڪڍي تنهن ڪري
سياري جي ختم ٿيڻ ۽ گرمين کان اڳ واري موسم جيڪا متوازن هوندي آهي اها وڻي ٿي.
کاڌي ۾ کيس توريون
۽ ٽماٽو پسنديده آهن.
تعليم ۽ ادبي حساب
سان هميشه جاکوڙ ۾ ۽ مصروف ترين رهندڙ سواء سنڌي ادبي سنگت جي ٻي ڪنهن تنظيم ۾ نه رهيا
۽ نه ڪنهن سياسي پارٽي کي هن پسنڌ ڪيو.
ڪو اهڙو غم جيڪو
ياد رهجي ويو هجي جي جواب ۾ غمزده ٿيندي چيائين ڪيترا ئي غم مليا پر ابي امڙ جي
موت کي وڏو غم سمجهان ٿو، اڄ به ڪنهن به ننڍڙي ٻار جي اکين ۾ لڙڪ ڏسندو آهيان ته غمزده
ٿي ويندو آهيان.
ڪا خوشي جنهن
توهانجي زندگي بدلائي ڇڏي هجي، جي جواب ۾ سائين چيو ته ماشاءالله زندگي ۾ بي شمار
خوشيون مليون آهن، الله پاڪ جو شڪر ادا ڪندي چيو اڄ به گهر ۾ معصوم ٻارڙن جي مک تي
مرڪ ڏسندو آهيان ته خوش ٿي ويندو آهيان.
آخر ۾ پڙهندڙن لاء
پيغام ڏيندي چيائين ته “ڪوشش ڪجي ته ڪوڙ نه ڳالهائجي۽ اهڙو ڪو ڪم نه ڪجي جيڪو غلط ڪمن
۾ شمار ٿئي ۽ الله پاڪ جي ڏنل بي شمار نعمتن تي هميشه شڪر ادا ڪندو رهجي”.
منهنجي به دعا آهي
ته “سنڌ جو هي منفرد ماڻهو جيڪو پنهنجي زندگي ۾ سدائين جاکوڙي ڪردار ۾ رهيو آهي،
سدائين مرڪندڙ ۽ مهڪندڙ، محبتون ڏيندڙ ۽ وٺندڙ، سدا سلامت رهي، وڏي حياتي ماڻي،
سدا خوش رهي پنهنجن ٻچڙن سان، اهل وعيال سان، زندگي جو رهيل خوشيون ماڻي”.
پنهنجي طبيعت ۾
هميشه مٺو ۽ سٺو،
“مٺل جسڪاڻي
صرف نالي ۾ مٺل ڪونهي پر هو حقيقت ۾ به مٺل آهي”.
(ڏھاڙي “آجيان” شڪارپور
۾ اربع ۰۵ اپريل ۲۰۲۳ع تي ڇپيل)
(روزاني
”شاھين سنڌ“ سانگهڙ جنوري ۲۰۲۴ع تي ڇپيل)
سائين مٺل جسڪاڻي
جنهن جي هر لکڻيءَ ۾
سمايل آ سمجهاڻي
زاهدعلي ڀٽو
گهڻا سال اڳ هڪڙي
انڊين چينل تي هڪ ڊرامو هلي رهيو هو جنهن ۾ ڪو ساڌُو هڪ نوجوان کان سندس نالو پڇندو
آهي ته ”پُٽ! تنهنجو نالو ڇا آهي!؟“
ساڌُو کي ُان
نوجوان پنهنجو نالو ٻڌايو ته نالو پُڇندڙ ساڌو حيران ٿي ان نوجوان کان سوال ڪندو
آھي ته ”ڪائنات جي خلقڻهار جي خلقيل انسان جي مهانتا ۽ وشالتا تمام وسيع آھي سو ايڏو
وشال انسان ڪيئن هڪڙي نالي ۾ سمائجي سگهجي ٿو!؟“ ساڌو ان نوجوان کي مخاطب ٿي چوندو
آھي ته ”ٻچا تنهنجا انيڪ نالا هجڻ گهرجن هڪ نالي ۾ تون ڪيئن پورو پئجي ٿو سگهين!؟“
بالڪل ايئن ئي
توهان اسانجي چئوگرد اهڙا ڪيترائي ڪردار آھن جيڪي پنهنجي ڪم ۽ڪردار وسيلي ان ساڌو
جي حيرت مان پڇيل سوال تي سورنهن آنا پورا لهندا آھن يعني انهن جو نالو ڀلي هڪ ئي
هوندو آھي سندن حوالا هڪ کان وڌيڪ هوندا آھن. جيئن سنڌ جو بهترين ليکڪ، استاد، اسڪالر
۽ زرعي ماهر محمد مٺل جسڪاڻي صاحب آھي.
چوندا آھن ته ماڻهو
تي نالي جو به وڏو اثر هوندو آھي سو سندس مائٽن نالو مٺل به چونڊي چونڊي رکيو آهي.
سندس نالي جيان
سندس شخصيت ۾، سندس سڀاء ۾، محبت آھي مٺاس آھي، ڪوڙياھ آھي، احساس آھي. سندس شخصيت
جا به ڪيئي حوالا آهن ۽ سندس هر حوالو معتبر ۽ مانائتو آھي. ڄڻ سڀيئي سُٺا سُٺا
حوالا ساڻس سلهاڙجڻ لاء هڪٻئي جي رِيس ۾ سِڪائتا هئا.
ڇو ته سندس سڀيئي
حوالا آھن به ته شانائتا ۽ مانائتا!
هوائن جي ديس
حيدرآباد جي ويجهو ٽنڊو ڄام جهڙي سرسبز علائقي جي ڳوٺ ٽئونر جسڪاڻي، ديھ پساهڪي جي
ڳوٺاڻي محمد عمر جسڪاڻي جي گهر۾ ۱۵ جنوري ۱۹۶۱ع تي پيدا ٿيندڙ محمد مٺل جسڪاڻي
صاحب گهڻ گڻائتو، گهڻ رخو شخص آھي جيڪو هڪ ئي وقت استاد به آھي ته زرعي ماهر به
آھي، ليکڪ به آھي ته شاعر به آھي. ساڳئي وقت سماجي سائنسدان به آھي، مٿي تي چاندي
جهڙي اڇاڻ اچڻ باوجود پنهنجي عزم ۽ ارادن جي مظبوطي ۾ جوانن کي جهڪائي ڇڏي.
هن جي پنهنجي هَم
عُمرن، هَم عَصرن سان سنگت به آھي ته نوجوانن ۽ ننڍڙن پتڪڙن ٻارڙن جو دوست به آھي
پنهنجي پوٽن، ڏوهٽن سان گڏ به مصروف هوندو آھي ۽ ساڻن کڏ کيڏندي دوستي نڀائيندو
آھي۔
ان شخصيت کي دنيا مٺل
جسڪاڻي جي نالي سان سڃاڻي ٿي۔جنهن زندگي جي ٻاهٺ اسٽيجن کي پنهنجي محنت، مستقل
مزاجي سان ڪاميابي سان پار ڪيو آھي ۽ ٽيهٺين اسٽيج ۾ داخل ٿيو آھي ۽ انشاءالله
زندگي جي سئو کان مٿي اسٽيجن کي تندرستي، صحتيابي سان پار ڪندو۔
سائين مٺل جسڪاڻي
صاحب سان زندگي ۾ هڪ ڀيرو ئي ملاقات ٿي آهي پر سندس تحريرون پڙهي ڄڻ ساڻس ملاقات ٿيو
وڃي ۽ سندس شخصيت متعلق ذهن جي ڪينواس تي جيڪو خاڪو جڙي ٿو. ذهن جي ڪينواس تي جڙيل
خاڪي موجب سندس سڀاء جيان تصوراتي خاڪو به خوبصورت ۽ بهترين آھي۔
سندس لکيل تحريرون
پڙهي مون سميت سوين، هزارين سندس پرستارن بڻجي ويا آهن
سماج کي درپيش
مختلف سماجي مسئلن، تعليم، صحت، زراعت سميت ڪيترن ئي اهم اشوز تي هن ڀرپور ۽
بهترين لکيو آھي نه صرف مسئلا بيان ڪيا آھن پوائنٽ آئوٽ ڪيا آھن پر انهن مسئلن جا ڪارڻ
۽ انهن جا حل به پنهنجي لکڻين ۾ پڙھندڙن کي ٻڌايا آھن.
سائين مٺل جسڪاڻي
صاحب پيشي جي لحاظ کان استاد آھي.
سنڌ زرعي يونيورسٽي
ٽنڊو ڄام ۾ ٻوٽن جي بيمارين جي شعبي جي اسسٽنٽ پروفيسر طور ٻه سال کن اڳ زندگي جا
سٺ سال پورا ٿيڻ تي نوڪري تان ريٽائر ٿيو آھي۔
ڇپيل سندس ڪتاب ”برسات
۽ ٻوڏ“ جي هرهنڌ هاڪ ٻڌي هئي. فيس بوڪ کان اخبارن تائين سندس ان ڪتاب تي تفصيلي، خوبصورت
رايا لکيا ويا.
اهڙا رايا، تبصرا پڙهي
ويتر دل هرکي پئي، اڃا دل کي اها دلجاء ڏئي رهيو هئس.
نامور قلمڪار، زرعي
ماهر، صلاحڪار، سماجي سائنسدان جي ڏات ۽ ڏان سان سرجيل اهڙي ڪتاب ”برسات ۽ ٻوڏ“ کي
ضرور پڙهبو پر مٿان اوچتو خبر پئي ته نئين سال ٻه هزار ٻاويھ جي جنوري مهيني ۾
سندس ڇوٿين اک به اچي وئي آھي۔ هونئن هر انسان کي ڪائنات جي خلقيندڙ طرفان ٻه
اکيون عطا ٿيل هونديون آھن ۽ عام طور تي ٽئين اک علم جي اک کي چيو ويندو آھي. پر چوٿين
اک جو نروار ٿيڻ به ڪنهن خوشخبري کان گهٽ ناهي ڇو ته چوٿين اک سائين مٺل جسڪاڻي
صاحب جو لکيل نئون ڪتاب آھي جيڪو ڪهاڻين ۽نظم ڪهاڻين تي مشتمل آھي.
”چوٿين اک“
توڙي ”برسات ۽ ٻوڏ“ سميت سندس لڳ ڀڳ ٽيهارو کن ڪتاب ڇپجي چڪا آھن. جن ۾ لطيفيات تي
ڪتاب ”جان ڪَتِين ته ڪت“ به تازو ڇپيو آهي.
ان کان علاوه زرعي،
سماجي، تعليمي، ادبي موضوعن توڙي معلوماتي سوين مضمون مختلف اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپجي
چڪا آھن ۽ منهنجي مشاهدي موجب لڳ ڀڳ هر روز مختلف اخبارن ۾ سندس لکڻيون ڇپجن پيون
۽ پڙھندڙ سندس لکيل لکڻيون شوق سان پڙھن ٿا ۽ پنهنجي علم ۾ اضافو ڪن ٿا۔
انجمن ترقي پسند
مصنفين سنڌ چيپٽر پاران سندس ٻن ڪتابن ”سفر بخير“ ۽ ”زرعي سونهن“ تي کيس ايوارڊ
سان نوازيو ويو آھي۔
سندس لکيل انگريزي ڪتاب
A Brief Outline -The Fungi
Cultivation of Mushrooms
پاڪستان سميت دنيا
جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ريفرنس بوڪ طور استعمال ٿي رهيو آھي۔
اڄ سنڌ جي هن خوبصورت ڪويتاڪار سائين مٺل جسڪاڻي
صاحب جنهن جي هر لکڻي ۾ سمجهاڻي سمايل هوندي آهي، ۱۵ جنوري سائين جي جنم جو ڏينهن
آھي۔ اهڙي ڀاڳ ڀري ڏينهن تي کيس ادب، احترام منجهان دل جي اٿاھ گهرائين سان جنم ڏينهن
جون مبارڪون ڏجن ٿيون۔
(روزاني ”حق سچ“
حيدرآباد، اڱارو ۱۶ جنوري ۲۰۲۴ع تي ڇپيل)
No comments:
راءِ ڏيندا