جميل سهتو، خالد ٻانڀڻ

جميل سهتو

هڪڙو هو ڀائي جان

خالد ٻانڀڻ

”ڀائي جان ڪٿي آهيو؟ اچو ته گڏجي ماني کائون؟“

”ڀائي جان ڪٿي آهيو؟ پريس ڪانفرنس ڪرڻي آهي؟“

”ڇو ڀلا ڀائي جان وساري ڇڏيو اٿئو؟ صفا رابطو ئي نٿا ڪيو؟“

”ڀائي جان سوچيان ٿو؛ مان به صحافت ڪيان! سياست مان دل ڀرجي وئي آهي!“

سرفراز راڄڙ - امير بخش بڙدي

سرفراز راڄڙ

هڪ موتي داڻو آ

امير بخش بڙدي

هن ڪٺور دل معاشري ۾ ڪي انسان اهڙا به ٿين ٿا جيڪي پنهنجي ذات ۽ عوام لاءِ ادارا/ اڪيڊمي ٿين ٿا. سندن وجود تاريخ جو هڪ اڻمٽ باب بڻجي ٿو. اهڙو موتي داڻو ماڻڪ ماڻهو سرفراز راڄڙ به آهي، جيڪو سرسبز شاداب ۽ انقلابي سرزمين ضلعي سانگهڙ جي کپري تعلقي ۾ سنڌ جي صوفي شاعر منٺار فقير رحه جي گهراڻي حاجي نور محمد راڄڙ جي گهر کاڻي راڄڙ ۱۹۵۲-۰۳-۰۱ تي صبح جي ماڪ ڦڙي وقت سج جي ڪرڻن وانگي جنم وٺي نروار ٿيو.

پروفيسر ڌڻي بخش چانڊيو - وقار مٺل جسڪاڻي

پروفيسر ڌڻي بخش چانڊيو

هڪ جاکوڙي ڪردار

وقار مٺل جسڪاڻي

پروفيسر ڌڻي بخش ولد رسول بخش چانڊيو سندس بابت جيئن پاڻ ٻڌايو، پڙهندڙن جي خدمت ۾ عرض آهي.

ڄم: ڳوٺ علڻ شاهه، تعلقه ڪنڊيارو، تاريخ ۰۶. ۰۲. ۱۹۳۷.

قرآني تعليم: ڳوٺ هوت خان جلباڻي، لڳ لاکا روڊ.

پرائمري اسڪول: ۴ درجا، ڳوٺ علڻ شاهه، تعلقه ڪنڊيارو.

سيڪنڊري تعليم: گورنمينٽ هاءِ اسڪول، ڪنڊيارو.

نياز محمد جتوئي - ناصر بلوچ

نياز محمد جتوئي

قابل استاد، عالم، اديب ۽ شاعر

ناصر بلوچ

سائين نياز محمد جتوئي ۱۹۴۳ع ۾ ڳوٺ دريا خان جتوئي لڳ تلهار ۾ پيدا ٿيو. ابتدائي تعليم تلهار، ميٽرڪ ۱۹۶۱ع ۾ هاءِ اسڪول سعيد پور مان پاس ڪري، تعليم کاتي ۾ ٽيچر طور ملازمت اختيار ڪيائين. هو نهايت ذهين، حاضر دماغ هو ۽ سدائين امتحانن ۾ پوزيشن حاصل ڪندو هو. نوڪري دوران هن پڙهائي جاري رکي ۽ ۱۹۶۷ع ۾ ايم اي پاس ڪئي. ٽيچر طور ملازمت ڪندڙ هي باشعور استاد ۲۰۰۳ع ۾ سبجيڪٽ اسپيشلسٽ جي عهدي تان ۲۰۰۳ع ۾ رٽائر ٿيو.

طالب حسين مغل

طالب حسين مغل

ٽيلينٽيڊ براڊڪاسٽر

انسان اگر ڪوشش ڪري ته قسمت به انسان جو ساٿ ڏيندي آهي، قسمت ماڻهو کي اهو ڪجهه به ڏئي ڇڏيندي آهي جنهن جو انسان ڪڏهن سوچي به نه سگهندو آهي. طالب حسين مغل به اهڙن ئي خوش قسمت ماڻهن ۾ شمار ٿئي ٿو. جن تي قسمت اگر مهربان ٿئي ته اهڙو ڪم انهن جي ڪريڊٽ تي ڏئي ڇڏيندي آهي جو ڪير انهيءَ ڳالهه يا ڪريڊٽ کان انڪار نٿو ڪري سگهي.

ملوڪ لنڊ - عبدالجبار جوش

ملوڪ لنڊ

افاديت ماڻھپي کي آھي

عبدالجبار جوش

فن کان به وڌيڪ اوليت، اهميت ۽ افاديت ماڻهپي کي حاصل آهي. تڏهن ته ڪنهن ڏاهي چئي ڏنو هو؛ ”انسانيت تمام وڏو خزانو آهي.“ ان کي لباس ۾ نه پر انسان ۾ تلاش ڪيو. اها حقيقت آهي ته جيڪڏهن ڪو ماڻهو سٺي پوشاڪ وارو يا پنهنجي مڇي ماني وارو ٿي پيو ته ڪا وڏي ڳالهه ڪانهي وڏي ڳالهه ته اها آهي جيئن نثار بزمي جي هيءَ سُهڻي سٽ آهي:

گذار  هيٺ کان ٿي هيٺ تون زماني ۾

يا لاکيڻي لطيف رح جي هن خوبصورت سٽ وانگر:

ڍول تنين جي گس هيٺاهيون هلن جي

جيا جادواڻي - پروفيسر نامديو تارا چنداڻي

جيا جادواڻي

سندس ادبي سفر- ھند مھا ساگر کان سنڌو نديءَ طرف

پروفيسر نامديو تارا چنداڻي

مان هنديءَ جو اڌياپڪ استاد رهيو آهيان. هندي پروفيسرن جي ٽن هفتن جي هڪ ڪورس هلندي، جوڌپور ۾ پروفيسر ويندر ڪاتياين دوست ٿي ويو. هڪ ڏينهن بزار ۾ اڍائي سئو روپيا خرچ ڪري ”تَتِوَمَسِي“ ناول خريد ڪري مون کي ڏيکاريائين؛ ”توهان هن کي سڃاڻو ٿا؟“ هن جو اشارو ناول جي ليکڪا طرف هو. لکيل هو؛ جيا جادواڻي. مون هٻڪندي چيو: ”نه! سڃاڻانس ته نٿو!“ هن مون تي چڙهت ڪندي چيو؛ ”ڏاڍو سٺو لکي ٿي، سنڌي آهي.“ هن ڪالر مٿي کڻندي چيو. مان ڄڻ مات ٿي ويس. دل ۾ چيم؛ ٻچو، مون کي گهر پهچڻ ڏي. مون وٽ سرچ انجڻ آهي، جيا کي ڳولهڻ ڏکيو نه هوندو.

آزاد جتوئي - رکيل مورائي

آزاد جتوئي

ٻاجهاريون اکيون رکندڙ شخصيت

رکيل مورائي

حسين دوست، صحافي، ڪهاڻيڪار ۽ سماج سڌارڪ آزاد جتوئي ٽي سال اڳ، اسان کان جدا ٿيو هو. پر هيءُ اکر لکندي ايئن محسوس ٿي رهيو آهي ته هن جون بيحد ٻاجهاريون اکيون اسان سڀني کي ڏسي رهيون آهن ۽ انهن ۾ اهو ئي پيار اها ئي پنهنجائپ موجود آهي. ان جي باوجود به ڪجهه کٽل کٽل محسوس ٿئي ٿو. هڪ بيحد همدرد، وطن دوست ۽ دلي دوست جي ڪمي جيڪا شايد رهجي ويل سوالن وانگر سدائين انهن شخصن ۽ ادارن وٽ رهي، جن سان هو زندگيءَ جي الڳ وقتن تي جڙيل رهيو. خاص طور پنهنجي ونيءَ ۽ اولاد جي ته هو اکين ۽ دلين مان ڪڏهن به نڪرڻ وارو نه آهي ۽ جيڪڏهن ماضيءَ ۾ وڃجي ته محرابپور ڳوٺ جون اهي ڪچيون گهٽيون جن ۾ گهمي هو وڏو ٿيو ۽ جتان ئي سندس پيرن پنهنجو سفر شروع ڪيو هو. اهي کيس سدائين ياد ڪنديون رهنديون.

روپلو ڪولهي - انجنيئر پرديپ ڪالاڻي

روپلو ڪولهي

اسانجو هيرو

انجنيئر پرديپ ڪالاڻي

خبر نه آهي ته سنڌ کي ڪنهن جي بددعا لڳي آهي يا سنڌي قوم ڪنهن جنم ۾ ڪهڙا گناهه ڪيا هئا، جو پنج هزار سال پراڻي موهن جو دڙو جهڙي ثقافت رکندڙ قوم جنهن مان ڦيٿو مليو ۽ انهي ڦيٿي تي اڄ سڄي دنيا جا سفر طئه ٿين ٿا، جنهن مان چرخو مليو ۽ انهي چرخي (گراڙي) تي اڄ سڄي دنيا جا ڪارخانا هلن ٿا، سڄي دنيا ۾ اهو چيو وڃي ٿو ته جنهن گهر جو ڪچن ۽ باٿ روم صاف نه آهي ته هو گهر مهذب نه آهي، اهي باٿ روم ۽ ڪچن موهن جي دڙي مان مليا. پر اڄ افسوس سان چوڻو ٿو پوي ته پنج هزار سال پراڻي ثقافت جا وارث جنهن وقت دنيا جا ماڻهون جهنگلن ۾ اگهاڙا رهندا هئا ۽ ڪچو گوشت کائيندا هئا، اڄ اها غلام آهي ۽ اُنهي سنڌي قوم لاءِ عطا محمد ڀنڀري جي لفظن مطابق ته ”منهنجي قوم ۽ منهنجا هٿ غلامي جي زنجيرن سان جڪڙيل آهن، تنهنڪري آئون هي ٻيو دفعو تمغه امتياز ايوارڊ نه وٺندس“ اڄ ڇو اهڙي شاهوڪار ثقافت جا مالڪ غلامن واري زندگي گذاري رهيا آهن؟ شايد اسان پنهنجا لڇڻ خراب ڪندي، پنهنجي شاهوڪار ثقافت جا هيرا شهيد روپلي ڪولهي جهڙا بهادر انسان وساري ڇڏيا آهن. 

محمد قاسم پنهور - گل حسن جانوري

محمد قاسم پنهور

ڳالهه ٻولهه: گل حسن جانوري

ڦلجي اسٽيشن جو ناميارو فنڪار محمد قاسم پنهور جنهن جو قلمي نالو شاداب پنهور آهي، پيشي جي حساب سان ڊاڪٽر آهي. سندس والد به ڊاڪٽر هو ۽ پاڻ به ڦلجي جي مين روڊ تي حڪمت جو ڌنڌو ڪندو آهي. هن وڏي عرصي کان سنڌي ڊرامن ۾ فن جو مظاهرو ڪري، ڪيئي مڃتا ايوارڊ پڻ حاصل ڪيا آهن.

محمود مغل - عائشه جمالي

محمود مغل

خوابن کي حقيقت ۾ بدلائيندڙ

 ڳالهه ٻولهه: عائشه جمالي

محمود مغل جي شخصيت هر دلعزيز آهي. هن سدائين پيار ڪرڻ سکيو آهي. نفرت جو نالو سندس ڊڪشنري ۾ ناهي. هو خوابن تي گهٽ ۽ حقيقت تي وڌيڪ يقين رکندو آهي. منجهس خوابن کي حقيقت ۾ بدلائڻ جي صلاحيت آهي. سندس تعلق سيوهڻ شهر سان آهي. پاڻ ميان نور محمد مغل جي گهر ۲۷ نومبر ۱۹۶۱ع ۾ پيدا ٿيو. محمود مغل ڪهاڻيڪار، ناول نگار، ڊرامه نويس، ڪالم نگار، ريڊيو ۽ ٽي وي جو بهترين ڪمپيئر آهي.

ميهر فقير - خليل عارف سومرو

ميهر فقير

خليل عارف سومرو

اڄ اکڙين ۾ پاڻي ۽ قلم جي نوڪ تي لفظ آهن، ان فقير صفت انسان لاءِ جيڪو هيو ته سردار گهراڻي مان پر مجاز کان حقيقت ڏانهن عشق جو سفر ڪندي لوڪ پسند شاعر ٿي پيو هو.

محمد حسن لنڊ عرف ”ميهر فقير“ جو جنم ۱۲ ڊسمبر ۱۹۴۲ع ۾ ڳوٺ ميوو خان لنڊ ۾ پنهنجي والد سانوڻ لنڊ جي گهر ۾ ٿيو. سندن پاڙو گهنوراڻي آهي. ميهر فقير جا وڏڙا ڪاڇي جي مشهور شهر نوشهري تعلقه جوهي جا آهن.

سائين محمد عثمان کٽي - عبدالرحمان اوٺو

سائين محمد عثمان کٽي

ڏيپلو جو ماهر تعليم

عبدالرحمان اوٺو

ماهر تعليم محمد عثمان کٽي ۱۵ جون ۱۹۲۷ع ۾ ڏيپلو شهر ۾ پيدا ٿيو. خانداني پيشو، ڪپڙن جي رڱاوت ۽ ڌلائي هئن.

شاهه محمد لاشاري - ناصر بلوچ

شاهه محمد لاشاري

هوشيار استاد ۽ بهترين منتظم

ناصر بلوچ

سائين شاهه محمد ولد الهه بچايو لاشاري، اپريل 1942ع ڳوٺ علي نواز بوزدار تعلقي ماتلي ۾ جنم ورتو. هن کي پرائمري تعليم لاءِ تڪليفون برداشت ڪرڻيون پيون. سال 1948ع ۾ کيس پرائمري تعليم لاءِ ڳوٺ ٺارو ڪوٽ اسڪول وڃڻو پيو، جيڪو سندس ڳوٺ کان ٻه ڪلوميٽر پري هو. اهڙي طرح هن ننڍڙي ٻار کي روزانو پرائمري تعليم لاءِ چار ڪلو ميٽر پنڌ ڪرڻو پوندو هو. انهي وقت اسڪولن ۾ پڙهائي صبح و شام ٿيندي هئي. هر ڪو شاگرد ٻنپهرن جي ماني گهران کڻي ايندو هو، جا ٻنپهرن جو هڪ ڪلاڪ جي وقفي ۾ کائڻي پوندي هئي، جيڪو ماني ۽ نماز لاءِ ڪيو ويندو هو. انهيءَ ڳوٺ جو وڏيرو سڀني شاگردن لاءِ جهڻ (لسي) پنهنجي طرفان مهيا ڪندو هو. شام جو موڪل کان اڳ، هڪ ڪلاڪ سڀني شاگردن کي استادن جي نگراني ۾ راند ڪرڻي پوندي هئي، جنهن ۾ دريون، ونجهه وٽي، ريس، ڦر ڦر سونٽو وغيره شامل هيون. شام پنجين وڳي بعد، ٻارن کي موڪل ملندي هئي ۽ سج لٿي تائين ٻارن کي پنهنجن گهرن ۾ پهچڻو پوندو هو. گهر ۾استاد طرفان ڏنل هوم ورڪ ڪري، رات جي ماني کائي عمومًا 8 وڳي اندر ٻار سمهي رهندا هئا، جو کين ٻي صبح سوير اٿي اسڪول وڃڻو پوندو هو. ان زماني ۾ بجليون ڪو نه هيون. شاهه محمد لاشاري ڳوٺ ٺارو ڪوٽ تعلقي ماتلي مان پرائمري پاس ڪري 1952ع ۾ 10 سالن جي عمر ۾ اڪيلو تلهار پنهنجي مامي وٽ، انگريزي پڙهڻ جي خيال سان آيو. هڪ درجو انگريزي پاس ڪري، وري کيس واپس وڃڻو پيو ۽ ٻه درجا ٽنڊو غلام علي هاءِ اسڪول ۾ پڙهي، ميٽرڪ مير غلام محمد اسڪول ٽنڊوباگو مان پاس ڪيائين. ان وچ ۾ ٻارهن سالن جي عمر ۾، سندس شادي پڻ ڪرائي وئي، جنهن ڪارڻ علم لاءِ وڌيڪ مسئلا پيدا ٿيا. تعليم نه ڇڏيائين.

سيٺ ميٺارام - فقير سليم

سيٺ ميٺارام

فقير سليم

اسان جي معاشري ۾ گهٽ خرچ ڪندڙ کي ٻن خاص ذاتين سان ڀيٽ ڪري ۽ طنزيه انداز ۾ چيو ويندو آهي ته هي ته صفا ميمڻ يا وري واڻيو آهي. انهيءَ پراڻي چوڻيءَ ۾ ڪيتري صداقت آهي اها ته مون کي خبر ناهي پر مون کي هڪ ٿر جي ڀٽن ۽ وارياسي علائقي ۾ جنم وٺندڙ ان شخص جي خبر آهي جنهن جو تعلق لهاڻه برادري (واڻيا) سان آهي.

صوفي غوث محمد ثاني - صوفي غلام مصطفيٰ

صوفي غوث محمد ثاني

المعروف صوفي ارشاد عباس

صوفي غلام مصطفيٰ 

حضرت صوفي شاهه عنايت شهيد رح جيڪا حق ۽ سچ جي شمع روشن ڪئي هئي، اها اڄ به روشن آهي. جنهن تي اڄ ڪيترا ئي پروانه جان نثاري ڪندي نظر اچن ٿا. باطل قوتن انهي روشن شمع کي وسائڻ جون ته ڪيتريون ئي ڪوششون ڪيون پر جنهن جي حفاظت خود خدا ڪري ته ان کي ڪابه قوت وسائي نه ٿي سگهي. شاهه عنايت شهيد بعد، سندن مسند تي جلوه افروز ٿيندڙ سجاده نشين ۽ سندن جان نثار پروانن سندن مشن کي جاري رکيو.

مرزا قليچ بيگ - طارق عزيز شيخ

مرزا قليچ بيگ

سنڌي علم ۽ ادب جي افق جو سج

طارق عزيز شيخ

سنڌي ادب ۾ شايد ئي ڪو ايڏو وڏو نالو هجي، جيترو مرزا قليچ بيگ جو آهي. مرزا صاحب جي ڪري، سنڌي ادب تمام شاهوڪار بڻجي ويو. هر صنف کي ترقي ملي. هر شعبي ۾ واڌارو ڪيائين. هو واقعي علم جو سج هو، جنهن سان اڄ تائين سنڌي علم ادب کي روشني ملي رهي آهي. سنڌي ادب کي هر موضوع تي مالدار ٺاهڻ واري اها شخصيت، جنهن نثر جي ترقيءَ جي ڏاڪڻ جو ڪم ڏنو، انهيءَ ڪاڻ بعد ۾ اچڻ وارا عالم ۽ اديب نثر جون ڪيئي منزلون چڙهي مٿي آيا، انگريزن جي دور جي وڏي ۾ وڏي ادبي شخصيت، مرزا قليچ بيگ هو. انگريزن سندس علمي لياقت جي عيوض ڪيترا ئي لقب، انعام ۽ اعزاز ڏنس. هيءُ سنڌ جو پهريون ”شمس العلماءُ“ هو.

ڊاڪٽر ارجن سڪايل - رکيل مورائي

ڊاڪٽر ارجن سڪايل

مني صدي سنڌ کي ڏسڻ لاءِ سڪندڙ

رکيل مورائي

هو ٽيانوي سالن جي ڄمار ۾ سنڌ کي ڏسڻ لاءِ سڪندي گذاري ويو. ڀارت جي مهانگري ممبئيءَ جي هڪ ڪالونيءَ ۾ رهندي ۽ پاڻ شاعر هوندي به سنڌي ٻوليءَ عظيم نارائڻ شيام جي هنن ستن جيان سنڌ ڏي ڏسندي ۽ ساريندي هليو ويو ته.

الائي ڪنهن گهڙيءَ ان مان شيام نڪتاسين

وطن ورڻ ته ڇا، سرحد ڏسڻ نصيب نه ٿي.

ها! هن سنڌ هڪ ڀيرو ڏسڻ چاهي ٿي. نوشهروفيروز هڪ ڀيرو ڏسڻ چاهيو. مورو هڪ ڀيرو ڏسڻ چاهيو ٿي ۽ موري ڀرسان پنهنجو اهو ڳوٺ ڏسڻ چاهيو ٿي. جنهن ۾ هن جنم ورتو. بانبڙا پاتا ۽ پهريون وکون کڻي هلڻ سکيو. جڏهن هو هلڻ سکيو، بااعتماد ٿيو ته سندس پيرن هيٺان اها زمين ئي ڪڍي وئي. هن ڏاڍو ٻاڏايو، ته منهنجا پير ڪپيو، پر زمين نه ڪڍو. منهنجو هلڻ بند ڪيو، پر زمين مون کي ڏيو. پر هن جي هڪ به نه ٻڌي وئي. هن کي پنهنجي ان ڳوٺ کان جلاوطن ڪيو ويو، ان شهر کان جلاوطن ڪيو ويو، ان ڌرتيءَ کان جلاوطن ڪيو ويو، جنهن کي هن جي نسلن هزارن سالن کان ماتا ڪري پوڄيو هو. هن کي ان کوهه کان جدا ڪيو ويو، جنهن جو پاڻ پي هو وڏو ٿيو هئو ۽ جنهن جي سرن جي ديوار سان گڏ هو سڌوجن جو ئي اڻيل انگوشو ٻڌي وهنجندو به هو، ته انگريزن کان وطن آزاد ڪرائڻ جا خواب به اڻندو هو. هن کي اها خبر نه هئي ته انگريز هتان نڪرندا ته پويان ڪجهه به ڇڏي نه ويندا. هو هڪ اهڙي اڳ ٻاري ويندا جنهن ۾ سڀ ڪجهه سڙي خاڪ ٿي ويندو؛ خواب، آدرش، معصوم محبتون ۽ مرڪون، هزارين سالن جي شاندار تهذيب ۽ سڀ کان اهم شخص جو من به خاڪ ٿي ويندو. جنهن ڏينهن تي اهو سڀ ڪجهه ٿيو، اهو چوڏهين آگسٽ اوڻيهه سؤ ستيتاليهن جو ڏينهن هو. هن ڌرتي ڇڏي، ته سڀ ڪجهه ڇڏي ڏنو ۽ پوءِ هر شيءِ لاءِ سڪايل بڻجي ويو. هو چوڏهين آگسٽ تي سنڌ کان جدا ٿيو ۽ ارڙهين آگسٽ تي پنهنجي زندگيءَ کان جدا ٿيو. وچ ۾ فقط چئن ڏينهن جي وٿي آهي، جنهن لاءِ اردوءَ ۾ هڪ نهايت خوبصورت شعر آهي.

ڊاڪٽر عاشق حسين البدوي - رکيل مورائي

ڊاڪٽر عاشق حسين البدوي

رکيل مورائي

ڊاڪٽر عاشق حسين البدوي، گذاري ويو آهي. اهڙي فون منهنجي دوست اشوڪ اروڙا عيد واري ڏينهن مونکي ڪئي. تفصيل ايئن ٻڌايائين ته ڪنهن هوٽل ۾ هن جو لاش ٽن ڏينهن کان پوءِ هٿ آيو، پر پڪ نه آهي، ان لاءِ مان دوستن کان پڇي وٺان. پڇڻ چاهيم، پر موبائيل ڪم نه ڪري رهيا هئا ۽ ايئن شام ٿي وئي، دل کي اهو آٿت ڏيڻو پيو ته اڏندڙ خبر آهي، ممڪن آهي ڪوڙي هجي. پر ٻئي چئنلن خبر جي نه رڳو تصديق ڪئي، پر سندس ڪفن دفن جون تصويرون به ڏيکاريون جن ۾ ٽنڊو آدم حيدرآباد ۽ ٻين ڪن ويجهن شهرن جي اديبن شرڪت پڻ ڪئي. ايئن ڊاڪٽر عاشق البدويءَ جي وفات جي پڪ ٿي ته هو پنهنجي سالن جي اڪيلائيءَ مان آجو ٿي روحاني طور پنهنجي عزيز دوستن سان وڃي گڏيو..

الحاج حضرت مولانا مفتي عبدالرحيم لغاري - صوفي غلام مصطفيٰ

الحاج حضرت مولانا مفتي عبدالرحيم لغاري

صوفي غلام مصطفيٰ

هن ڌرتي ڪيترن ڪامل انسانن کي جنم ڏنو جن پنهنجون زندگيون اسلام ۽ خدا جي مخلوق جي خدمت ڪندي گذاري ڇڏيون. اهڙن نيڪ ۽ صالح انسانن مان الحاج حضرت مولانا مفتي عبدالرحيم صاحب جن به هڪ هئا. پاڻ مشهور بلوچ قبليي لغاريءَ جي عظيم ۽ نيڪ دل انسان حضرت حاجي فيض محمد جا صالح ۽ نيڪ فرزند هئا. پاڻ ۲۳ جمادي الاول سن ۱۳۴۸هه بمطابق ۲۷ آڪٽوبر ۱۹۲۹ع تي جمعي جي مبارڪ ڏينهن تي، ڳوٺ باگو خان جتوئي، لڳ نصرپور، ضلعي حيدرآباد ۾ پيدا ٿيا. جيئن ته سندن اصل ڳوٺ، احمداڻي لغاري، تعلقي مورو ۾ واقع آهي پر جڏهن سندن ولادت ٿي هئي ته سندن والده پنهنجن مائٽن وٽ، ڳوٺ باگو خان جتوئي ۾ ترسيل هئي.

بئريسٽر رئيس غلام محمد ڀرڳڙي - غلام حسين قائمخاني

بئريسٽر رئيس غلام محمد ڀرڳڙي

غلام حسين قائمخاني

بئريسٽر غلام محمد ڀرڳڙي هڪ ڳوٺ ڊينگاڻ ڀرڳڙي ۾ جنم ورتو. سندس والد محترم جو نالو رئيس مولوي ولي محمد ڀرڳڙي هو. برصغير جي هن عظيم انسان رئيس غلام محمد ڀرڳڙي ابتدائي تعليم سندس ئي ڳوٺ جي مدرسي مان حاصل ڪئي. بعد ۾ پاڻ مشنري اسڪول ڪراچي سنڌ مدرسي ڪراچي مان مئٽرڪ پاس ڪري واپس ڳوٺ ڊينگاڻ ڀرڳڙي اچي زمين سنڀالي.

حيدر علي لغاري - مٺل جسڪاڻي

حيدر علي لغاري

بحيثيت شاعر

مٺل جسڪاڻي

سائين حيدر علي لغاري هڪ لکيو پڙهيو، غير معمولي انسان ته هو ئي؛ هو ڏاهو، مدبر، عالم، فيلسوف، انسان دوست، دانشور، اديب، تعليمي ماهر، بهترين منتظم، گهڻ رخي شخصيت جو ڌڻي هو. سندس عام اٿڻ ويهڻ، هلڻ گهمڻ، ڳالهائڻ، سفر ڪرڻ، خريداري جو رنگ ۽ ڍنگ، زندگي جو هر وهنوار، کيس نرالي سڃاڻپ ڏيندڙ رهيو. ان ۾ ڪو شڪ شبهو، ڪو اجايو وڌاءُ نه آهي. شاهدي لاءِ ساڻس اٿندڙ ويهندڙ، هر عام توڙي خاص جي واتان ٿيندڙ ڳالهيون، سندس وڇوڙي ۽ سالوار سار (ورسي) تي ٿيندڙ تقريرن ۽ تحريرن وسيلي ملندڙ مواد به ڪافي آهي. آئون سائين کي اهو سڀ ڪجهه به سمجهندو آهيان، پر انهن سمورين خوبين ۽ گُڻن کان الڳ، منهنجي نظر ۾ هو شاعر به رهيو.

پير محمد سعيد جان سرهندي - ذوالفقار چانڊيو

پير محمد سعيد جان سرهندي

ذوالفقار چانڊيو

پير محمد سعيد جان سرهندي ٽنڊو محمد خان ضلعي جي اهم شخصيت هئي. پاڻ شهيد ذوالفقار علي ڀٽو جو بهترين ساٿي رهيو. پاڻ سن ۱۹۲۵ع ڌاري، ٽنڊو محمد خان جي لڳ ٽنڊو سائينداد ۾ ڄائو. هن شروعاتي تعليم، گهر ۾ پڙهن بعد، سائين پير محمد سعيد جان سرهندي، دادو ضلعي جي مشهور عالم سيد امير علي شاهه وٽ عربي سنڌي فارسي تعليم ورتي. ساڻس سنڌ جو اڳوڻو وزيراعليٰ سنڌ سيد عبدالله شاهه به گڏ پڙهيو ۽ سندس بهترين دوست پڻ هيو. باقي تعليم، پير محمد سعيد جان سرهندي، سنڌ جي مشهور عالم مولوي عبدالله وٽ پڙهيو. جنهن بعد انگريزي جي تعليم مڪمل ڪيائون.

حاجي محمد صديق شورو - عبدالرشيد سومرو

حاجي محمد صديق شورو

هڪ راڄيتو ماڻهو

عبدالرشيد سومرو

سنڌ جي سماٽ برادريءَ ۾ هڪڙو قبيلو شورن جو به آهي. ڪوٽڙي جي ڏکڻ طرف سنڌو درياءَ جي ڪناري تي شورن جا ڪيترائي ڳوٺ آهن. انهن ڳوٺن ۾ الهه بچايو شورو نالي هڪ ڳوٺ آباد آهي. شورن ۾ ڪيترا نالي وارا ماڻهو پيدا ٿيا، جن پنهنجو ۽ شورن جو ڳاٽ اوچو رکيو. انهن ۾ اسماعيل شورو، جهونجهار شورو، دائود شورو، شامل آھن جن ڌرتي تي انگريزن سان مهاڏو اٽڪايو.

سيٺ نهالچند پٻاڻي - فقير سليم

سيٺ نهالچند پٻاڻي

فقير سليم

هونئن ته سنڌ ڌرتي جي رهاڪن ۾ مهمانوازي واري روايت قديمي آهي پر ٿر ۾ جتي ماڻهن کي پيئڻ جي پاڻي جي بنيادي سهولت اڄ به ميسر ناهي ته اڄ کان اٽڪل ۱۵ سال اڳ تائين ۵۰ سالن تائين مليل ٿر ۾ ذاتي ڪمن ڪارن يا گهمڻ ڦرڻ لاءِ ايندڙ مهمانن جي اسلام ڪوٽ ۾ بهترين خدمت ٿيندي رهي. انهي مهمان نوازي ۾ پنهنجو نالو پيدا ڪندڙ اسلام ڪوٽ جي رهواسي روينيو کاتي جي هيڊ منشي رامچند لهاڻو جي گهر ۾ ۱۹۱۳ع ڌاري جنم وٺندڙ سيٺ نهالچند هو. سندس خاندان کي مکي جي حيثيت حاصل هئي. انهي ڪري سيٺ رامچند پنهنجي پٽ سيٺ نهالچند کي شهر واسين سان هر معاملي ۾ لهه وچڙ ۾ اچڻ  بابت تربيت ڏني هئي. سيٺ نهالچند ست درجا تعليم حاصل ڪرڻ بعد مقامي سطح جي سياست تان کان پنهنجي سياسي سفر جي شروعات ڪئي. سندس سياسي پاليسين کان مخالفت رکندڙ ماڻهو به انهي ڳالهه جا حامي آهن ته هو هڪ وڏو مهمان نواز هو. سيٺ نهالچند سياست ۾ پير رکڻ سان ئي ورهاڱي بعد ۱۹۴۰ع ۾ شهر جي سينٽري ڪاميٽي جو چيئرمين مقرر ٿيو. کيس عوامي خدمت ڪرڻ جو شوق هو. انهي ڪري هن شهر واسين جي ڀرپور خدمت ڪئي. جنهن جي عيوض کيس بعد ۾ يونين ڪائونسل ۽ ٽائون ڪاميٽي جي چيئرمين جون پڻ ذميواريون مليون ته انهي سموري عرصي دوران  سيٺ نهالچند سنڌ سميت پوري ملڪ جي سياستدانن ۽ ڪامورن ۾ پنهنجو نالو ڪمايو. سندس اوطاق تي ڏينهن رات مهمانن جا ميلا متل هوندا هئا. سمورن مهمانن کي کارائڻ ۽ رهائڻ جا بهترين انتظام هوندا هئا. سيٺ نهالچند جي اوطاق تي حر جماعت جي روحاني پيشوا پير پاڳاري سميت ملڪ جا اهم ترين سياستدان ايندا رهندا هئا. انهي ڪري ملڪي يا سنڌ سطح تي ٺهندڙ ڪنهن به ڪاميٽي يا ڪائونسل ۾ سندس نالو ضرور شامل ڪيو ويندو هو. اهو ئي سبب آهي جو سيٺ نهالچند سک ويلفيئر ڪائونسل، جسٽس آف پيس، ڊسٽرڪٽ ايجوڪيشن ڪاميٽي، هيلٿ ڪاميٽي جو ميمبر رهيو ۽ هندو پنچائت جوصدر پڻ رهيو. سندس شاعري به  بهترين هوندي هئي. سندس لکيل ڀڄن ۽ شعر اڄ به اڪثر ڀڳت ڳائيندا رهن ٿا.

پروفيسر عبدالرحيم ڏيٿو

پروفيسر عبدالرحيم ڏيٿو

خليل احمد ڏيٿو

ڪراچي جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ٻيلو ۾ هڪ غريب گهراڻي ۾ ۱۵ فيبروري ۱۹۱۹ع تي پيدا ٿيندڙ هڪ ٻارڙي جو نالو عبدالرحيم رکيو ويو. سندس پرائمري تعليم پيدائشي ڳوٺ ۾ ٿي ۽ وڌيڪ تعليم جيڪا ان زماني ۾ حرام سمجهي ويندي هئي يعني انگريزي. مرحوم نور محمد حيدرآباد ۾ اسڪول قائم ڪيو. غريب ۽ هوشيار شاگردن کي سڄي سنڌ مان ڳولهي اتي رهائشگاهه ۽ پڙهائڻ جو انتظام ڪيو ته علم جي شمع جي چوڌاري پروانا پهچي ويا. عبدالرحيم ڏيٿو غريب ۽ محنتي ماءُ پيءَ جو پٽ تعليم دوران شاهوڪار شاگردن جي ڪمرن جون صفائيون ڪري پاڻي جي دلا گهگيون ڀري ان مان ملندڙ پئسن مان پنهنجو خرچ پورو ڪري هتي جي استادن ۽ شاگردن ۾ به نمايان نظر اچڻ لڳو. ۱۹۳۹ع ۾ مئٽرڪ پاس ڪيائين. مسلم ايجوڪيشن تحت هلندڙ هن ئي اسڪول استاد مقرر ٿيو. جتي پاڻ ۱۹۴۵ کان ۱۹۵۱ع تائين پڙهائڻ واري پيغمبري پيشي ۾ پيش رهيو ۽ اتان ڇپجندڙ ميگزين جي سنڌي شعبي جو ايڊيٽر به رهيو. انهي دوران پاڻ خاڪسار تحريڪ،. مسلم نيشنل گارڊ، سالار محله (مسلم هاسٽل) ۽ هوم گارڊ طور به ڪم ڪيو. ۱۹۴۸ع ۾ بي اي پاس ڪري انگريزي جي نوڪري بجاءِ هاري ٿي ڪم ڪيائون. تحريڪ پاڪستان ۾ ڀرپور حصو ورتو. خاص ڪري حيدرآباد آيل مهاجرن جي دل کولي مدد ڪئي. هڪ شخص جي ٽنگ ڪٽيل هئي ته ان کي پنهنجي ڪلهي تي کڻي ريلوي اسٽيشن کان اسپتال پهچايو. ان کان علاوه انهن جي علاج ۽ آبادڪاري ۾ نمايان ڪردار ادا ڪيو. هندستان جي صوبي بهار جي مسلمانن تي ٿيندڙ ظلمن خلاف چندو گڏ ڪري اتي موڪليو. علي ڳڙهه کان آيل شاگردن کي ڇڪڙن ۽ ٽرڪن ۾ سوار ڪري ٻهراڙي ۾ وٺي وڃي آل انڊيا مسلم ليگ جي پيغام کان متعارف ڪرايو. پنهنجي شاگردن کي برصغير ۾ مسلم ليگ ڪانگريس جي گڏيل دور حڪومت ۾ لياقت بجيٽ بابت ڄاڻ ڏنائون، مخدوم طالب الموليٰ جي والد ۽ سهري جي تعاون انهن جي مريدن تي مشتمل هڪ لٺ بردار فورس تيار ڪيائون جنهن کي ملٽري ٽريننگ ڏياريائون. جيڪا فورس قائد اعظم جي ڊائريڪٽ ايڪشن جي سڏ تي لبيڪ چوڻ لاءِ گهر وقت تيار هئي. نور محمد هاءِ اسڪول ۾ غريب شاگردن لاءِ، غريب فنڊ قائم ڪيو، جنهن مان غريب شاگردن کي مدد ملندي هئي. ٻي مهاڀاري لڙائي ۾ هن جي ڊيوٽي طبي امداد لاءِ بهاولپور ۾ لڳائي وئي. جنهن سان گڏ پاڻ اتي وڃي مفت تعليم ڏيڻ جو سلسلو به شروع ڪيو. ان کان علاوه اتي وچ شهر ۾ جلسو منعقد ڪري آزادي جي باري ۾ ليڪچر ڏنو ۽ حالات خراب ٿيڻ تي هندن ۽ مسلمانن کي هڪ ٻئي جي عزت ۽ ڀائيچاري جو درس ڏنو ۽ پوءِ واپس سنڌ اچي خلقت القرآن جي نالي سان هڪ تحريڪ شروع ڪئي. جنهن ۾ هر شاگردن پنهنجو محاسبو ڪندو هو نه ڪرڻ جي صورت ۾ سزا طور نفل پڙهايا ويندا هئا ۽ ڪوڙ ڳالهائڻ ۽ گار ڏيڻ جي صورت ۾ ڏنڊ ورتو ويندو هو.

ڊاڪٽر منظور قادر

ڊاڪٽر منظور قادر

ديوانگي جتي دنگ ڪري ٿي!

عزيز گوپانگ

منهنجي ساڻس پهرين ملاقات ريڊيو پاڪستان جي گيٽ وٽ ٿي هُئي يا هيرآباد جي عظيم هوٽل ۾، اهو چڱي طرح ياد ڪونهي پر ٿِي اِتي ڪٿي هُئي، اِهي اسيءَ واري ڏهاڪي جا شروع وارا سال هئا جڏهن ريڊيو ۽ اسان جي سرمستي ٻئي عُروج تي هئا! اديبن ۽ فنڪارن جا هُجوم هئا جيڪي ريڊيو اسٽيشن تي پنهنجي حياتيءَ جا ڏينهن ڇنڊي شام جو گهرن ڏانهن موٽندا هئا. ”هي ريڊيو پاڪستان آهي ۽ اوهان ٻڌي رهيا آهيو پروگرام سُرهي سانجهه“ اِهو چئي سموري سنڌ سان ڳنڍجي وڃبو هو! نه گهر ياد هوندو هو نه گهاٽ، هي به اُنهن ئي ڏينهن جي ڳالهه آهي جڏهن منهنجي ساڻس ملاقات ٿي هُئي!

ثاقب ابڙو - محمد سليمان وساڻ

ثاقب ابڙو

محمد سليمان وساڻ

ريڊيو جي حوالي سان جڏهن به ڳالهه نڪرندي آهي ته نوجوان ۽ باصلاحيت ڪمپيئر ثاقب ابڙو کي ضرور ياد ڪيو ويندو آهي. ثاقب ابڙو جو تعلق، سنڌ جي علمي ادبي ۽ ثقافتي مخزن هالا نوان (نوح جي نگري) ۾ وسندڙ مشهور و معروف ابڙا خاندان سان آهي. اٺن سالن کان براڊڪاسٽنگ جي دنيا ۾ پنهنجون خدمتون سر انجام ڏيندڙ، سنڌ جي نوجوان لڏي جو سرواڻ ڪمپيئر ثاقب ابڙو ناليواري شاعر ۽ اديب ابڙو عبدالرؤف منصور ويراڳي جو ڀائيٽيو ۽ رٽائرڊ ڊي ڊي او ريوينيو ۽ شاعر ابڙو عبدالرشيد ”رشيد هالائي“ جو چشم و چراغ آهي. سندس جنم ۵ سيپٽيمبر ۱۹۸۰ تي حيدرآباد ۾ ٿيو. هن پرائمري کان انٽرميڊيٽ تائين جي تعليم ماڊل اسڪول اولڊ ڪئمپس حيدرآباد مان ۽ سنڌ يونيورسٽي مان ايم اي اڪانامڪس ۽ پرسٽن يونيورسٽي ڪراچي مان مارڪيٽنگ جي شعبي ۾ ايم بي اي جي ڊگري حاصل ڪئي ۽ اڄڪلهه پاڻ زيبسٽ ڪراچي مان سوشل سائنس ۾ ايم فِل ڪري رهيو آهي جتي سندس تحقيق جو موضوع ”ڪميونٽي ريڊيو“ آهي.

فوزيه سومرو - سليمان وساڻ

فوزيه سومرو

سنڌي راڳ جي مشهور گلوڪاره

سليمان وساڻ

”حال منهنجا ڪير پڇندو،

ڪير آ منهنجو هتي.“

جهڙا ڪيئي لازوال ڪلام ڳائي، مشهوري ماڻيندڙ سنڌ جي ڀلوڙ گلوڪاره محترمه فوزيه سومرو جي اڄ ڏهين ورسي آهي. سندس جنم ۱۹۶۶ع ۾ ٿر جي هڪڙي ننڍڙي ڳوٺ ويراواهه ۾ نٿو خان سومرو جي گهر ۾ ٿيو، جيڪو حمد ۽ نعت ڳائيندو هو. سندس ننڍپڻ ۽ جواني، ٽنڊو محمد خان ۾ گذريا. فوزيه سومرو کي گهروارن پاران، ڳائڻ جي اجازت ڪا نه ملندي هئي ۽ پرديدار هجڻ جي باوجود، فن ۽ ڳائڻ جو شوق کيس ريڊيو تي وٺي آيو. پهرين آڊيشن ۾ ئي هوءَ ناپاس ٿي پئي. جڏھن ته همت نه هاريائين ۽ نصير مرزا کيس ريڊيو تي متعارف ڪرايو. سندس ڳايل پهريون ڪلام؛

 بيقدرا قدر نه ڪيڙئي ڪو!

استاد وزير علي خان - آچر خاصخيلي

استاد وزير علي خان

آچر خاصخيلي

سنڌ ڪيترن ئي املهه ۽ ماڻڪ موتين کي جنم ڏنو آهي. جن ڌرتي، قوم ۽ ٻولي جو نانءُ اونچو ڪيو آهي. اهڙن املهه هيرن مان گواليار خاندان جي ڪلاسيڪل راڻي استاد منظور علي خان جو ڀاءُ ڪلاسيڪل راڳي استاد وزير علي خان به هڪ هو. جنهن پنهنجي ڪلاسيڪل رنگ ۾ سنڌ جو نانءُ روشن ڪيو. استاد وزير علي ۱۹۳۸ع ۾ استاد جمالو خان شاهه جي گھر، ٽنڊو آدم ۾ ڄائو. جنهن پنهنجي والد استاد جمالو خان ۽ ڀاءُ استاد منظور علي خان کان سکيا ورتي.

حسين شاهه فاضلاڻي - مصطفيٰ ملاح

حسين شاهه فاضلاڻي

پهرين سنڌي فلم جو هيرو!

مصطفيٰ ملاح/ڪراچي

سنڌي فلمن جي هيرو ۽ فلم ساز حسين شاهه فاضلاڻي جي وڇوڙي کي ۲۰ سال مڪمل ٿي ويا آهن. مرحوم حسين شاهه فاضلاڻي اڏيرو لعل شهر جي ڀرسان ڳوٺ سعيد پور ۾ ۱۹۲۴ع ۾ محمد امين شاهه جي گهر ۾ اک کولي هئي. شروعاتي تعليم ڳوٺ مان پرائي. جنهن کان پوءِ پڙهڻ لاءِ حيدر آباد پهتا. اتان وڌيڪ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ بمبئي هليا ويا. جتي کيس بالي ووڊ جي فلمن کي ڏسڻ جو موقعو مليو.

قاضي عبدالمجيد عابد - طارق بلوچ

قاضي عبدالمجيد عابد

هڪ گهڻ رخي شخصيت

طارق بلوچ

قاضي عبدالمجيد عابد ۲ مارچ ۱۹۱۵ع ۾ ضلعي دادو جي مشهور شهر سيوهڻ شريف جي هڪ ديني گهراڻي ۾ پيدا ٿيو. اردو، سنڌي ۽ انگريزي ۾ عبور سان گڏ فارسي سان به گهڻي شناسائي هئي. عبدالمجيد کان وڌيڪ لقب عابد سان پڪاريو ويندو هو. قاضي عابد جي خاندان ۾ رڳو پاڻ ۽ هن جو وڏو ڀاءُ قاضي اڪبر نامور شخصيت نه هئا بلڪه هن جو والد بزرگوار قاضي عبدالقيوم به پنهنجي وقت جو هڪ عظيم شخص هو. قاضي عبدالقيوم مشهور حڪماء ۾ شامل هو. هن سر غلام حسين هدايت الله جي خلاف بمبئي ڪائونسل جو اليڪشن وڙهيو. هن بلديه حيدرآباد جي صدر جي حيثيت سان به خدمت ڪئي ۽ ميونسپل اسڪول بورڊ جا چيئرمين رهيا. انهي جي ڪري قاضي عابد کي وراثت ۾ سماجي ۽ سياسي مرتبو مليو. انهيءَ ورثي کي قاضي صاحب ۽ سندن وڏي ڀاءُ قاضي اڪبر جدوجهد سان قائم رکيو. پاڻ ۲۱ سالن جي عمر ۾ يعني ۱۹۳۳ع ۾ بلديه حيدرآباد جا نائب صدر ۽ پوءِ صدر منتخب ٿيا.

قاضي عبدالمجيد عابد - ڊاڪٽر محمد يعقوب مغل

قاضي عبدالمجيد عابد

هڪ مثالي شخصيت

ڊاڪٽر محمد يعقوب مغل

قاضي عبدالمجيد عابد پنهنجي ابتدائي تعليم سيوهڻ ۾ حاصل ڪئي. ان بعد باقي تعليم حيدرآباد ۾ مڪمل ڪئي. سندن تاريخ پيدائش مارچ ۱۹۱۵ع چئي وڃي ٿي. عملي زندگي جو آغاز خانداني پيشي حڪمت سان ڪيائون.

قاضي صاحب هڪ متحرڪ انسان هئا. جيتوڻيڪ قاضي صاحب جڏهن ۱۱ سالن جا هئا ته سندن والد محترم قاضي عبدالقيوم وفات ڪري ويا هئا والده به ٿوري عرصي اندر گذاري وئي. سندس وڏي ڀاءُ قاضي محمد اڪبر سندن سرپرستي ڪئي جو ان وقت ۱۵-۱۶ سالن جو هو. قاضي عبدالمجيد عابد ۽ ٻيا ننڍا ڀائر قاضي محمد اڪرم ۽ قاضي محمد اعظم هئا. چئني ڀائرن ۾ بي حد  محبت هئي. قاضي عبدالقيوم جي وفات کان پوءِ قاضي برادران وڏي جدوجهد ڪري خاندان جو نالو روشن ڪيو ۽ سياست توڙي صحافت ۾ پنهنجو پاڻ کي مڃرايو.

قاضي عبدالمجيد عابد هڪ خوددار نوجوان هو. هُن پنهنجي پير تي بيهي اڳتي وڌڻ ٿي چاهيو تنهن ڪري پنهنجي زندگي جو آغاز روزاني الوحيد اخبار ۾ ملازمت سان ڪيائين. ان وقت کيس ۲۰-۲۵ رپيا ماهوار پگهار ملندو هو پر ايتري پگهار ۾ ڏاڍا خوش هئا. روزانه الوحيد اخبار ۾ کيس عملي صحافت جو تجربو حاصل ٿيو. اڳتي هلي سندن رجحان صحافت ڏانهن ٿيو. قاضي عبدالمجيد عابد ڪجهه عرصي لاءِ سنڌ مدرسة السلام ڪراچي ۾ استاد رهيو. جتي کيس استاد جي حيثيت سان کين نئين نسل جي تربيت ڪرڻي پئي ۽ بطور استاد پاڻ به گهڻو سکيو. قاضي عابد گڏوگڏ تعليم به جاري رکي. انگريزي ۾ گريجوئيشن سان گڏ ايل ايل بي به ڪري ورتائين.

قاضي عبدالمجيد عابد جو جواني وارو زمانو سياسي تحريڪ جي ڪري ڏاڍو اهم هو. پهرين عالمگير جنگ (۱۹۱۴-۱۹۱۸) کان پوءِ گڏيل يورپي طاقتن خلافت عثمانيه کي ٽڪر ٽڪرا ڪرڻ جي سازش ڪئي. استنبول جيڪو خلافت عثمانيه جو تخت گاهه هو تي برطانيه ۽ فرانس قبضو ڪري ورتو ۽ ترڪ فوج کان هٿيار واپس وٺي Disarmڪيو ويو. انهي جي رد عمل ۾ سڄي هندستان ۾ تحريڪ خلافت شروع ٿي. سنڌ جي مسلمانن به تحريڪ خلافت ۾ ڀرپور حصو ورتو. تحريڪ خلافت مسلمانن ۾ سياسي شعور پيدا ڪيو. ۱۹۲۲ع ۾ مصطفيٰ ڪمال پاشا يونانين کي ازمير ۽ ٻين علائقن مان ڌڪي ترڪي ۾ جمهوريت جو بنياد رکيو. مارچ ۱۹۲۴ع ۾ خلافت جو خاتمو ڪري ترڪيه جمهوريه جو پهريون صدر بنيو. سنڌ ۾ هندوئن جو وڏ اثر رسوخ هو ۽ هو تعليم کان علاوه زندگي هر شعبي تي ڇانيل هئا ۽ سياسي طور به وڌيڪ باشعور هئا. ۱۹۳۶ع ۾ سنڌ جي مسلمانن جي هلايل آزادي جي تحريڪ ڪامياب ٿي. سنڌ کي بمبئي پريزيڊنسي کان ڌار ڪري جدا صوبو بنايو ويو.  جنهن جي نتيجي ۾ مسلمانن لاءِ اڳتي وڌڻ جا رستا کليا.

حيدرآباد ۾ به هندوئن جو وڏو زور هو. حيدرآباد ۾ ان وقت قاضي برادران قاضي محمد اڪبر ۽ قاضي عبدالمجيد عابد ۽ مير برادران مير علي احمد ٽالپر ۽ مير رسول بخش خان ٽالپر سياسي طور پاڻ کي منظم ڪري رهيا هئا.

قاضي عبدالمجيد عابد کي ان وقت سياست جو ماهر سڏيو ويندو هو ۽ کيس ماسٽر مائينڊ سڏيو ويندو هو. سندس وڏو ڀاءُ قاضي محمد اڪبر سنڌ مسلم ليگ جو اهم ڪارڪن هو ۽ قائد اعظم محمد علي جناح رح قاضي محمد اڪبر جي صلاحيتن جو قائل هو. انهي ڪري سائين جي ايم سيد سان ڊسمبر ۱۹۴۶ع واري اليڪشن ۾ کيس مسلم ليگ جو اميدوار نامزد ڪيو. انهي مقابلي جي پلاننگ قاضي عبدالمجيد عابد پاڻ ڪئي هئي. قاضي محمد اڪبر جي ورڪ لاءِ علي گڙهه مان شاگرد به آيا هئا. انهي اليڪشن ۾ قاضي محمد اڪبر مسلم ليگ جي سيٽ تان ۴۱۶۵ ووٽ کڻي ڪامياب ٿيو ۽ سائين جي ايم سيد جيڪو سيد گروپ جو اهم اميدوار هو ۲۸۶۹ ووٽ کنيا ۽ ناڪام ٿيو. الله ورايو ميمڻ جيڪو آزاد اميدوار هو صرف ۲۵ ووٽ کنيا. اها سيٽ بي حد اهم هئي. جيڪا مسلم ليگ جي نوجوان ڪارڪن قاضي محمد اڪبر کٽي نه صرف مسلم ليگ کي ڪاميابي سان هم ڪنار ڪيو هو پر ان سان گڏوگڏ اهو هڪ اهم سياسي ڪارنامو هو جنهن قاصي برادان جو مان مٿانهون ڪيو. ۱۴ آگسٽ ۱۹۴۷ع تي جڏهن پاڪستان قائم ٿيو ته اهو جمع جو ڏينهن هو ۽ رمضان المبارڪ جي ۲۷ تاريخ هئي. مسلمانن جي خوشي جي ڪا انتها  نه هئي. ان ورهاڱي جي نتيجي ۾ لکها ماڻهو سکن ۽ هندستان جي انتها پسند هندوئن هٿان شهيد ڪيا ويا ۽ لڏ پلاڻ جي نتيجي ۾ لکين مسلمان هندستان مان بي سرو ساماني جي حالت ۾ لڏي هتي آيا. انهن جي اڪثريت هجرت ڪري سنڌ ۾ آئي. انهن جي آبادڪاري ۾ قاضي محمد اڪبر ۽ قاضي عبدالمجيد عابد عملي حصو ورتو ۽ انهن ڏتڙيل مهاجرن کي سنڌي مسلمانن جنهن اسلامي جذبي سان مهمان نوازي واري ڪردار سان هتي رهايو اهو واکاڻ جوڳو آهي. قاضي برادران جي ڪوششن جي نتيجي ۾ هزارين خاندان سنڌ ۾ آباد ڪيا ويا ۽ اڄ اهي وڏا سرمائيدار ۽ صنعتڪار ٿي ويا آهن ۽ الله تعاليٰ کين هر طرح سان نوازيو آهي. قاضي عبدالمجيد هڪ گهڻن پهلوئن واري شخصيت هو. هو محنت ڪري هن مرتبي تي پهتو هو. هن ڏکيو وقت به ڏٺو هو. انهي ڪري کيس غريبن جي پريشانين جو احساس ٿيندو هو. ڏاڍو يار ويس ماڻهو هو. پاڻ شرافت جي سياست جو قائل هو ۽ اها سندس وڏي خوبي هئي جو سندس دوست نه صرف سنڌ بلڪه سڄي پاڪستان تائين موجود هئا. بلوچستان ۾ قاضي محمد عيسيٰ، پنجاب ۾ ممتاز دولتانه ۽ سرحد ۾ خان عبدالقيوم خان سان سندس وڏي دوستي هئي.

قاضي صاحب پهريائين ڪائونسلر جي حيثيت ۾ اليڪشن ۾ ڪامياب ٿي. حيدرآباد ميونسپل ڪميٽي ۾ آيا. جلد پنهنجو هڪ وڏو گروپ ٺاهي ورتائين. ان کان پوءِ جلد ئي حيدرآباد ڊويزن ڪوآرڊينيشن ڪيمٽي جي چونڊ ٿي. جنهن ۾ قاضي عبدالمجيد عابد کي وائيس چيئرمين چونڊيو ويو. قاضي عابد صاحب هاڻي تجربه ڪار سياستدان بنجي چڪو هو. اڳتي هلي سندس ڪوشش جي نتيجي ۾ بشير احمد چانڊيو حيدرآباد ڪارپوريشن جو ڊپٽي ميئر ٿيو ۽ ندوي صاحب ميئر مقررٿيو نه صرف ايترو بلڪه حيدرآباد جي هڪ مقبول ۽ مثالي شخصيت جي نالي سان سڃاتو ويندو هو پاڻ نه صرف روزانه عبرت جو باني ليکڪ ۽ دانشور هو بلڪه اهم سياسي شخصيت به هو.

قاضي عبدالمجيد عابد کي صحافت جو به عملي تجربو هو. انهي اخبار ڪڍڻ لاءِ ڪافي عرصي کان سوچي رهيو هو. پاڻ محسوس پئي ڪيائين ته اخبار جي ذريعي عوامي مسئلن کي اجاگر ڪرڻ سان سياست ۾ به اها ڪم ايندي.

۱۹۵۷ع ۾ حيدرآباد مان هفتيوار نڪرندڙ اخبار عبرت اکين وارن لاءِ قاضي برادران محمد عثمان ڏيپلائي کان خريد ڪري روزانه عبرت جي نالي سان پهريون ايشو ۱۴ آگسٽ ۱۹۵۸ع تي ڪڍيو. اڳتي هلي روزانه عبرت روزانه الوحيد جي جاءِ اچي والاري، گذريل ۵۴ سالن کان روزانه عبرت وڏي شان ۽ دٻدٻي سان شايع ٿيندي رهي ٿي.

۷ آڪٽوبر ۱۹۵۸ع تي پاڪستان ۾ جمهوريت جي خاتمي ۽ مارشلا لاءِ لڳڻ کان پوءِ سنڌي صحافت لاءِ بي حد  آزمائش وارو وقت آيو ۽ سنڌي پريس لاءِ ڏاڍيون سختيون ۽ رڪاوٽون پيدا ٿيو.  ون يونٽ جي قائم ٿيڻ ۽ مارشل واري دور ۾ لفظ سنڌ جو پرچار ۽ سنڌ جو نقشو روزانو عبرت ۽ ٻين اخبارن جي لوح مان حذف ڪرايو ويو ته جيئن سنڌي نئين نسل جي ذهن مان سنڌ صوبي جو خيال نڪري وڃي.

اهڙي آزمائش واري دور ۾ محترم قاضي عبدالمجيد عابد مرحوم ايڊيٽر ان چيف چيف وڏي همت سان سنڌ جي ڪاز کي روزانه عبرت جي ذريعي سنڌي عوام آڏو پيش ڪندو رهيو ۽ مارشل لا حڪومت جي غلط پاليسين خلاف ايڊيٽوريل، مقالا ۽ مضمون روانه عبرت ۾ شايع ڪري سنڌي صحافت ۾ پنهنجو مقام پيدا ڪيو.

انهي دوران هاري اڳواڻ حيدربخش جتوئي جو انقلابي مضمون ”سنڌ ۽ وطن جو سرشتو، قسطوار عبرت ۾ ڇپيو. جنهن بعد جنرل محمد ايوب خان جي مارشل لائي حڪومت روزانه عبرت اخبار جا اهي پرچا ضبط ڪري اخبار کي تنبيهه ڪئي.

دراصل روزانه عبرت اخبار سنڌي عوام جي ترجمان رهي آهي ۽ سنڌ جي مسئلن ۽ نقطه نظر پيش ڪرڻ لاءِ هر اديب ۽ لکندڙ لاءِ روزانه عبرت جا دروازن کليل رهيا آهن. ون يونٽ جي دور ۾ سنڌ تي جيڪي ظلم ۽ زيادتون ڪيون ويون ان جي باري ۾ فڪر انگيز مضمون، تنقيدي جائزه ۽ مقالا عبرت ڇاپيا.

ڪوڙن  ڪليمن جو پول پڌرو ڪيو ۽ مارشلا حڪومت جو ڌيان انهي طرف ڇڪايو.

هتي آئون ايترو ٻڌائيندو هلان ته روزانه سان منهنجو تعلق  ايترو پراڻو آهي جيترو عبرت اخبار جي ڄمار آهي. منهنجو پهريون مقالو بعنوان ”حضرت محمد صلي الله عليه وسلم باني اسلام“ روزانه عبرت ۾۲۷ سيپٽمبر ۱۹۵۸ع ۾ ڇپيو. ييعني روزانه عبرت جي اشاعت کان هڪ مهينو تيرهن ڏينهن کان پوءِ. ان وقت آئون انٽر آرٽس ۾ گورنمينٽ ڪاليج حيدرآباد جو شاگرد هئس. قاضي عبدالمجيد عابد هميشه نئينب ٽهي جي لکندڙن جي حوصله افزائي ڪندا هئا.

انهي ڪري جڏهن به منهنجي ساڻن ملاقات ٿيندي هئي ڏاڍو ڀائيندا هئا. اهو تعلق آخر وقت تائين قائم رهيو ۽ اڄ به قاضي اسد عابد سان اهو رشتو قائم آهي.

آئون گذريل ۵۴ سالن کان عبرت ۾ سرڪاري مصروفيات جي باوجود يا تقريبن ۱۵ سال ملڪ کان ٻاهر هئڻ جي باوجود مقالا ۽ مضمون، تبصرا ۽ تجزيا لکندو رهيو آهيان. ڏيڍ سال کن هفتيوار ڪالم حال احوال به لکندو رهيس. جنهن ۾ ملڪي، معاشرتي خرابين، عوام مسائل ۽ تعليمي پسماندگي جهڙن موضوعن تي سنڌي عوام اڳيان پنهنجو نقطه نظر روزانه عبرت ذريعي پيش ڪندو رهيو آهيان. انهي کان علاوه تحريڪ پاڪستان سنڌ جي بمبئي پريزيڊنسي مان عليحدگي لاءِ جدوجهد، سنڌ جي تاريخ ۽ سنڌ جو تحريڪ پاڪستان ۾ حصو وغيره وغيره تي مسلسل لکندو رهان ٿو.

قاضي عبدالمجيد عابد مرحوم جو پنهنجو هڪ اسٽائيل هو. روزانه عبرت قاضي صاحب لاءِ هميشه ناياب اثاثو رهي آهي ۽ سندس اڻٿڪ ڪوششن جي نتيجي ۾ وڏي معيار تي پهتي آهي. قاضي عابد مرحوم ڪارڪنن کي هميشه همٿائيندا رهندا هئا ۽ سندن دلجوئي ڪندا رهندا هئا. جنهن ڪري ڪارڪن هڪ جذبي ۽ لگن سان اخبار جي ترقي لاءِ ڪم ڪندا رهيا اهو پنهنجي قلم کي انصاف جي ڪرسي تي ويهڻ واري جج جيان حق ۽ انصاف جو علمبدار سمجهندا هئا. قاضي عابد مرحوم صحافين ۽ قلمڪارن جو قدر دان هو. مون کي ڏاڍو ڀائيندا هئا ۽ منهنجي ساڻن هميشه نياز مندي رهي. قاضي عابد صاحب جن آخري وقت تائين باقائدگي سان روزنه عبرت جي آفيس ۾ صبح ۽ شام جو اچي ويهندا هئا ۽ اهم خبرن، مضمونن، مقالن ۽ تبصرن جي باري ۾ پنهنجي راءِ ۽ مشورا ڏيندا هئا.

قاضي عبدالمجيد عابد نه صرف روزانه عبرت جا باني هئا پر ان سان گڏوگڏ ناميارا صحافي، اديب تحريڪ پاڪستان جا سپاهي ۽ سابق وفاقي وزير به رهيا پر انهي جي باوجود پاڻ هڪ سٺا انسان، غريب نواز ۽ عوام دوست شخص هئا. سندن هميشه اها ڪوشش رهي ته روزانه عبرت عوام جي ترجمان اخبار رهي.

روزانه عبرت پنهنجو اوائلي سفر سنڌ موٽرز واري بلڊنگ مان شروع ڪيو. بعد ۾ انهي بلڊنگ واري جڳهه تي هوٽل اورينٽ تعمير ڪئي وئي.

قاضي صاحب جي ڪوششن ۽ صحافي برادري لاءِ احترام سبب روزانه عبرت کي شروع ڏينهن کان ئي سنڌ جا برک صحافي مليا. محترم شيخ علي محمد مرحوم بحيثيت ايڊيٽر ۽ هڪ سال بعد ۱۹۵۹ع ۾ عزيزم پروانو ڀٽي عبرت جي ماهوار ايڊيشن کي عوام ۾ مقبول بڻائڻ لاءِ بي لوث خدمت ڪئي. ڪجهه عرصي بعد شيخ عزيز پڻ هن اخبار ۾ اچي ويو. ان کان سواءِ خير محمد کوکر ته آخري دم تائين عبرت سان نڀايو. روزانه عبرت جي عوام مقبوليت جي ڪري انهي دور جا لاتعداد ناميارا اديب شاعر عالم ۽ محقق پنهنجا مقالا عبرت ۾ ڇپجڻ لاءِ موڪليندا هئا. جنهن جو نتيجو اهو نڪتو جو ڏينهون ڏينهن هي اخبار سنڌ عوام ۾ مقبول بڻندي وئي ۽  اهڙي طرح سنڌي عوام خصوصن سنڌ جي ڳوٺاڻن کي باشعور بڻائڻ ۾ عبرت وڏو رول ادا ڪيو آهي.

انهن برک عالمن اديبن ۽ تجزيه نگارن مان چند جو ذڪر ڪرڻ بي حد ضروري آهي. جن جا ڪالم پڙهڻ لاءِ عبرت جا پرستار ٻي ڏينهن جو بي چيني سان انتظار ڪندا هئا. مولانا غلام محمد گرامي مرحوم جو جهول داتا وارو ڪالم، تحريڪ پاڪستان جي عظيم اڳواڻ ۽ روزانه والوحيد جي سابق ايڊيٽر ۽ سنڌيت جي پرچارڪ شيخ عبدالمجيد سنڌي جو ”نعره مستانه“ سنڌ جي عوامي ليڊر محترم رسول بخش پليجي جون لکيل ڪورٽ جون ڪهاڻيون۽ قائد اعظم جي باري ۾ لکيڪ تحقيقي مقالا، سنڌ جي عظيم سياستدان ليکڪ ۽ صحافي محترم پير علي محمد شاهه راشدي جو رند ۽ پنڌ وارو ڪالم ۽ خود قاضي عبدالمجيد عابد جا پنهنجا مضمون، مقالا ۽ سفرناما ۽ انهي کان علاوه ٻين ڪيترن عالمن ۽ محققن جا مقالا ۽ مضمون به روزانه عبرت ۾ ڇپندا رهن هئا. جنهن ڪري پڙهندڙ جي تعداد ۾ اضافو ٿيندو رهندو هو.

انهي کان علاوه قاضي عابد مرحوم نوجوان ادبين مقالا نگارن ۽ شاعرن جي به حوصله افزائي ڪندا هئا. روزانه عبرت جو هڪ ٻيو ڪارنامو هي آهي ته اخبار ننڍڙن ٻارڙن جي شوق ۽ اتساهه لاءِ ٻارڙن جي ٻاري جو سلسلو شروع ڪيو جنهن جو پهريون انچارج سنڌ حڪومت جو موجوده سينيئر وزير پير مظهر الحق هو جيڪو ان وقت ماما موجي جي نانءُ سان انهي صفحي کي سنواريندو هو.  عورتن لاءِ خواتين جي محفل اديبن لاءِ اديبن جي ڪچهري ۽ شاگردن لاءِ وري شاگردن جون سرگرميون جو سلسلو شروع ڪيو. انهي کان علاوه زراعت جي باري ۾ معلومات ۽ اسلام جي ڄاڻ لاءِ اسلامي تاريخي مضمون شايع ڪري سنڌي عوام جي علم ۾ واڌارو آندو. انهي چوڻ ۾ يقينن اسين حق بجانب آهيون ته روزانه عبرت سنڌي صحافت جو هڪ چمڪندڙ ستارو آهي. جنهن سنڌي عوام ۾ ۽ خاص ڪري سنڌي ڳوٺاڻن ۾ اخبار پڙهڻ جو شوق پيدا ڪيو ۽ سجاڳي پيدا ڪئي. پاڪستان جي تاريخ ۾ پهريون ڀيرو سنڌي صحافت اردو ۽ انگريزي صحافت سان ڪلهو ڪلهي ۾ ملائي سنڌي ٻولي جي اهميت جو احساس ڏياريو. اهو انهي ڪري ممڪن ٿيو جو قاضي برادران سنڌي صحافت جي تمام گهڻي خدمت ڪئي ۽ آخر ۾ آل پاڪستان نيوز پيپرز سوسائٽي جا صدر بڻيا ۽ هن سوسائٽي ۾ پاڪستان جي سڀني ٻولين کان علاوه اردو ۽ انگريزي جون اخبارون به شامل هيون.

جڏهن مارشل لا دور حڪومت ۾ ۱۹۸۵ع ۾ غير پارٽي بنيادن تي چونڊون ٿيون ته قاضي عبدالمجيد عابد ان وقت جي سينيئر سياستدان مير علي احمد ٽالپر کي وڏي ليڊ سان شڪست ڏئي ڪامياب ٿيو. قومي اسيمبلي جي ميمبر ٿيڻ کان پوءِ پاڻ اطلاعات نشريات، پاڻي ۽ بجلي جو وفاقي وزير ٿيو.

وزارت دوران عام ماڻهن جا ڪم خدمت جي جذبي سان ڪندا هئا. هو نه صرف سندس تڪ جي ماڻهن جا بلڪ تڪ کان ٻاهر سنڌ جي ٻين شهرن جا ماڻهو به وٽس ايندا هئا ته هو نه صرف انهن جي نوڪرين لاءِ هر ممڪن ڪوشش ڪندو هو. پر جيستائين انهن کي نوڪري جو آرڊر نه ملندو هو تيستائين سندن رهائش ۽ کاڌ خوراڪ جو بندوبست پڻ ڪندو هو.  صوبائي وزارت هجي يا مرڪزي سندس ڪراچي اسلام آباد ۽ حيدرآباد جي آفيسن توڙي رهائشگاهن جا دروازا هميشه کليل رهندا هئا. وزير جي حيثيت ۾ عبرت اخبار واري آفيس نه وساريائين. اتي به سنڌ مان آيل ڳوٺاڻن ۽ شهرين سان ملاقات ڪري سندن مسئلا حل ڪندا هئا ۽ ڪم ڪار سان گڏوگڏ سندن چانهه يا شربت سان آجيان ڪئي ويندي هئي. قاضي عابد صاحب پنهنجي عوام جي خدمت عبادت جي جذبي سان ڪندا هئا. اڄ وزيرن ۽ صلاحڪارن تي اهي الزام لڳايا وڃن ٿا ته هو پئسا وٺي نوڪريون ڏين ٿا ليڪن قاضي عبدالمجيد عابد لاءِ سندن مخالف به اها گواهي ڏيندا هئا ته هو شرافت جهو مجسمو آهي ۽  هن جي سياست جو اهم نقطو بي لوث خدمت آهي. مٿس ڪوبه الزام نٿو لڳائي سگهجي. قاضي عابد جو سياست تجربو ايترو ته وسيع هو جو هو جيڪي سياسي اڳڪٿيون ڪندو هو سي ۹۰ سيڪڙو صحيح ثابت ٿينديون هيون. ۶ صفحن تي مشتمل. قاضي عابد صاحب جو هڪ سياسي تجزيو قاضي اسد عابد وٽ موجود آهي جنهن ۾ ۱۹۷۱ع وارين چونڊن جي باري ۾ لکيو هئائين ته اولهه پاڪستان ۾ ذوالفقار علي ڀٽو جي پاڪستان پيپلز پارٽي ڪامياب ٿيندي ۽ مشرقي پاڪستان ۾ شيخ مجيب الرحمان جي عوامي ليگ ڪاميابي ماڻيندي. کين ائين پئي لڳو ته پاڪستان ٽٽي ويندو. جيڪو اڳتي هلي سچ ثابت ٿيو. پنهنجي وڏي ڀاءُ قاضي محمد اڪبر کي منع ڪئي هئائين ته هو پ پ جي مخالفت ۾ چونڊون وڙهي نه ته هارائيندو اها اڳڪٿي به سچ ثابت ٿي. قاضي افضل عابد سندس ننڍو فرزند هڪ واقعي جو ذڪر ڪيو آهي. هو چوي ٿو ته هو گهر ويٺو هو ۽ ڊرامو ڏسي رهيو هو ته ان وقت خبر آئي ته فاروق احمد لغاري پاڪستان جو صدر ٿي ويو آهي. هن هڪدم چيو ته هاڻي پ پ ۱۰ سال حڪومت ۾ رهندي جنهن تي قاضي عبدالمجيد عابد چيو ته اهو ئي محترمه جو سر وڃائيندو. اها پيشنگوئي به سچ ثابت ٿي.

محمد خان جوڻيجو جڏهن وزيراعظم پاڪستان هو ته هن اي پي سي سڏائڻ جو فيصلو ڪيو ته جيئن بين الاقوامي صورتحال ۽ پرڏيهي پاليسي بابت ڪي اهم فيصلا ڪي سگهجن. محمد خان جوڻيجو جي سوچ هئي اها اي پي سي اوستائين ڪامياب نه ٿي سگهندي جيستائين محترمه بينظير ڀٽو صاحبه، مولانا شاهه احمد نوراني ۽ امير جماعت اسلامي اي پي سي ۾ شريڪ نه ٿيندا. ان وقت جنرل ضياالحق پاڪستان جو صدر هو ۽ جنهن محترمه بينظير ڀٽو جي والد ۽ پاڪستان پيپلز پارٽي جي سربراهه ذوالفقار علي ڀٽو جي حڪومت ختم ڪئي هئي. محمد خان جوڻيجو بخوبي واقف هو ته قاضي عبدالمجيد عابد سلجهيل سياستدان آهي ۽ بهترين صلاحيتن جو مالڪ آهي ۽ پنهنجي سياسي تدبر فهم ۽ فراست جي ذريعي منجهيل مسئلا به حل ڪري ٻين کي قائل ڪرڻ جي صلاحيت رکي ٿو. انهي ڪري کيس ڪيبنٽ ۾ سينيئر وزير بڻايو هئائين ۽ محترمه بينظير ڀٽو صاحبه، مولانا شاهه احمد نوراني ۽ امير جماعت اسلامي کي اي پي سي ۾ شريڪ ٿين جو ٽاسڪ ڏنو هو. اهو ٻڌائڻ ضروري آهي ته قاضي عابد صاحب جا سڀني سياستدانن سان سٺا تعلقات هئا. مولانا شاهه احمد نوراني سندس ويجهو دوست هو. جنهن ڪري اي پي سي ۾ شامل ٿيڻ لاءِ تيار ڪري ورتائين. امير جماعت اسلامي کي اي پي سي ۾ شامل ٿيڻ لاءِ پروفيسر غفور احمد ذريعي دعوت ڏنائين. جيڪو قاضي صاحب جو دوست هو. محترمه بينظير ڀٽو صاحب کي اي پي سي جي اهميت ٻڌائيندي نيٺ قائل ڪري ورتو ته سندس شرڪت پ پ ۽ پاڪستان لاءِ بي حد فائدي مند آهي. اهڙي طرح سڀني ليڊرن محترمه بي نظير ڀٽو شهيد سميت  اي پي سي ۾ شرڪت ڪئي. اها قاضي عبدالمجيد عابد جي سياسي زندگي جي سڀ کان وڏي ڪاميابي هئي انهي چوڻ ۾ اسان بلڪل بجانب آهيون ته قاضي عبدالمجيد عابد هڪ مدبر سياستدان ۽ مثالي شخصيت هئا.

ازدواجي زندگي:

قاضي عبدالمجيد عابد جي ازدواجي زندگي به مثالي هئي. سندس ٻه گهر واريون هيون. پهرين گهرواري سندس چاچي حڪيم فتح محمد سيوهاڻي جي نياڻي هئي جنهن مان ۶ پٽ ۽ ٻه نياڻيون هئس. بي گهر واري اردو ڳالهائيندي هئي. جنهن مان ٻه پٽ ۽ چار نياڻيون دنيا ۾ آيون. قاضي صاحب پنهنجي اولاد کي اعليٰ تعليم ڏياري ۽ بنا فرق جي پنهنجي اولاد کي سار ڏنو. اهڙو مثالي ڪٽنب اسان کي مشڪل سان ملندو. قاضي عابد صاحب جي ڀائرن ۽ ڀيڻن لاءِ به مثالي محبت هئي ۽ هو سڀني جو تمام گهڻو خيال رکندو هو. اولاد لاءِ قاضي صاحب هڪ مثالي پيءَ هو ۽ سڀ پٽ ۽ ڌيئون ساڻس والهانه پيار ڪندا هئا ۽ سندن دل ۾ قاضي عابد صاحب لاءِ بي حد احترام ۽ عقيدت جو جذبو قائم رهيو. قاضي عابد صاحب عمر جي آخري ڄمار ۾ پنهنجن پٽن توڙي نياڻين جي رهائش گاهن تي پهچي پاڻ سندن خير خيريت پڇندو هو ۽ پنهنجن پوٽن ۽ ڏهٽن کي پيار ڪندو هو. قاضي عابد صاحب جي سڄي زندگي توازن ۾ گذري. شام جو گهر واپسي جو وقت مقرر هو. هو هميشه ٻارن کي چوندا هئا ته ڪيڏانهن به وڃو پر رات جو ساڍي اٺين يا نوين وڳي تائين گهر پهچي وڃو.

هو رات جو  وقت ٻارن سان گڏ گذاريندو هئا. عشا جي نماز پڙهڻ کان بي بي سي تان خبرون پڻ ٻڌندا هئا. دستر خوان تي سياست توڙي ڪٽنب جي معاملن تي ڳالهه ٻولهه به ڪندا هئا. انهي ڪچهري مان سڀ لطف اندوز ٿيندا هئا. رات جا جنهن مهل ۱۰ يا ساڍا ڏهه ٿيندا هئا ته هڪدم اٿي چٽڪي وڄائي چوندا هئا ته هاڻي رٽائر ڪريو. دراصل قاضي عبدالمجيد عابد سڄي زندگي منظم طريقي سان گذاري ۽ ٻارن ۾ ڊسيپلين پيدا ڪيائين. پٽن ۽ ڌيئرن سان برابري جو سلوڪ ڪندا هئا. جنهن ڪي سڀڪو وٽائنس خوش هو. قاضي عابد صاحب جون نياڻيون ڊاڪٽر ٿيون ۽ ٻه پٽ پڻ ڊاڪٽر آهن ۽ ڪي وري انجنئير، قاضي اسد عابد صحافت جي ميدان ۾ پنهنجو پاڻ مڃايو آهي.

قاضي اسد عابد کي محترمه بينظير ڀٽو صاحبه پ پ جو ٽڪيٽ ۱۹۹۳ع ۾ ڏنو. اها سيٽ قاسم آباد ڄامشورو گڏوگڏ لطيف آباد جا ٻه يونٽ ڇڏي باقي سمورو لطيف آباد ان تڪ ۾ شامل هئا. سندس مقابلي ۾ اردو ڳالهائيندڙ آبادي هئي جنهن جا اميدوار مقابلي ۾ هئا. قاضي اسد عابد جي ملنسار شخصيت ۽ قاضي عبدالمجيد عابد جو اثر رسوخ ۽ عوامي سپورٽ  جي ڪري اها سيٽ قاضي اسد عابد کٽي ۽ سوا ٽي سال عوام جي بي لوث خدمت ڪئي. جيتوڻيڪ قاضي اسد عابد هن وقت نه ايم اين اي آهي نه وري وزير ليڪن عوام ۾ وزيرن کان وڌيڪ مقبول آهي ۽ هن وقت به هر ڪو کيس جي ۾ جاءِ ڏي ٿو ۽ احترام ڪري ٿو. اڄ به ماڻهو ڪمن لاءِ وٽس اچن ٿا. قاضي عبدالمجيد عابد جي لائق نياڻي ڊاڪٽر فهميده مرزا پنهنجي والد محترم جي نقش قدم تي هلندي پنهنجي علائقي بدين ۽ پاڪستان جي خدمت پئي ڪري. پاڻ  بدين مان ايم اين اي جي سيٽ تي چونڊجڻ بعد قومي اسيمبلي جي پهرين مسلمان خاتون اسپيڪر بڻي آهي. جنهنجي صلاحيتن کي پاڪستان ۽ دنيا ۾ مڃتا  ملي آهي. سندس ور ڊاڪٽر ذوالفقارمرزا جي شخصيت به ڪنهن تعارف جي محتاج نه آهي. هن سال ۱۲ فيبروري تي مير غلام محمد خان ٽالپر جي ورسي تي موقعي تي ڊاڪٽر فهميده مرزا چيف گيسٽ جي حيثيت ۾ ٽنڊو باگو جي مير غلام محمد خان ٽالپر جي مدرسي ۾ آئي هئي ۽ ساڻس گڏ ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا به آيا هئا ناچيز اعزازي مهمان جي حيثيت ۾ ورسي تي  شرڪت ڪئي. اسٽيج تي ڊاڪٽر فهميده مرزا منهنجي ساڄي پاسي ۽ ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا کاٻي پاسي ويٺل هئا. اتي مون سان لاڙ جي مقبول سياستدانن جو تفصيلي تعارف ٿيو ۽ مون محسوس ڪيو ته اسان جي نياڻي ڊاڪٽر فهميده مرزا ۾ قاضي عبدالمجيد عابد جنهن سان منهنجا پراڻا تعلقات هئا ۽ مون کي تمام گهڻو ڀائيندو هو جون خوبيون نظر آيون. ڊاڪٽر فهميده مرزا هڪ پرخلوص سياستدان آهي ۽ عوام ۾ بي حد مقبول ليڊر ۽ ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا به پرجوش مقرر سنڌ ۽ پاڪستان سان والهانه محبت ڪندڙ مقبول عوامي ليڊر آهي.

آئون پنهنجو مقالو کي ڊاڪٽر فهميده مرزا جي پنهنجي پيءُ قاضي عبدالمجيد عابد جي باري ۾ لکيل لفظن تي ختم ڪندس.

اهي لفظ ٻڌائين ٿا ته کيس پنهنجي والد محترم لاءِ بي حد پيار هو ۽ پيءُ جي ياد سندس قيمتي سرمايو آهي.

ڊاڪٽر فهميده مرزا لکي ٿي ته بابا ٻاهران ايندو هو ته آئون کيس چوندي هئس ته مون وٽ اچي رهو پر جڏهن لاڏاڻو ڪري رهيا هئا ته ان جا آخري ڏينهن مون وٽ رهيل هئا ۽ مون کي چيائين ته بابا توهان مون کي چوندا هئا ته مون وٽ رهو سو آخري گهڙيون زندگي جون توهان وٽ آهيان ۽ هو رات جو ۱۰ وڳي ۲۷ آگسٽ ۱۹۹۶ع ۾ راهه رباني  ٿي ويا ۽ هو اسان کي روز رات جو ۱۰ وڳي چوندا هئا ته  هاڻ ريٽائر ڪرڻ جو وقت اچي ويو آهي.

انا لله وانا اليہ راجعون

دراصل الله جي نيڪ بندن کي خبر پئجي ويندي آهي ته هو لاڏاڻو ڪرڻ وارا آهن. بيشڪ قاضي عبدالمجيد عابد به خدا جو نيڪ بندو هو. الله سائين کيس جنت نصيب ڪري (آمين)