فيض بخشاپوري

فيض بخشاپوري

[ ولادت ۱۳۴۱ ھ = ۱۹۲۲ع ]

ميمڻ عبدالغفور سنڌي

بلوچ قوم جي مشهور رند قبيلي جو ناميارو قومي شاعر، فيض الله خان ولد مصري خان ڊومبڪي، ۱۳۴۱ ھ مطابق ۱۹۲۲ع ۾ ضلعي جيڪب آباد تعلقي ڪشمور جي ڳوٺ بخشاپور ۾ جنم ورتو آهي. اِنهيءَ نسبت سان پاڻ کي ”فيض بخشاپوريءَ“ جي نالي سان پڌرو ڪيو اٿس. ابتدائي تعليم بخشاپور جي تعليمي ادارن مان حاصل ڪيائين. ننڍپڻ کان ئي موزون طبيعت هيس؛ جنهن ڪري شعر چوڻ جي مشق ڪرڻ لڳو. سندس والد بزرگوار نهايت سنجيده، پرهيزگار وفادار ۽ مانائتو مڙس هو. وٽس ڪنهن به شيءِ جي ڪمي ڪانه هئي. اهڙي ئي سانتيڪي ۽ سکڻي ماحول ۾ فيض صاحب ابتدائي تعليم جا مرحلا ته تيزيءَ سان طيءِ ڪيا، پر پوءِ وڌيڪ تعليم کي ترڪ ڪري، زمينداري پيشي سان لونءَ لڳايائين. پنجن سالن جي مختصر عرصي ۾ کيس پنهنجي قومي سردار، مير تاج محمد خان ڊومبڪيءَ جي صحبت ملي ويئي، جيڪو پڻ سخن شناس، علم جو اڪابر ۽ وڏو دانا هو. اهڙي نيڪ بخت جي نظر فيض اثر هيٺ ”فيض“ صاحب کي ڪافي ڪتابن جي مطالعي جو موقعو مليو. پوءِ ته سنڌيءَ سان گڏ اردو ڪتابن ۾ به چڱي مهارت حاصل ڪري ورتائين.

شاعريءَ جي لونجهه ته سندس اندر ۾ اڳ ئي لڳل هئي، ويتر هينئر نيڪن جي صحبت ۾ وڌي وڻ ٿي ويئي. پوءِ ته بنا استاد جي، اندر جي اُڌمن کي لفظن جي لڙهيءَ ۾ لس پوئيندو رهيو. خدا جي فضل سان هينئر سندس ڪلام چوٽيءَ جي شاعرن ۾ شمار ٿئي ٿو. سندس دينوي تعليم ”اديب“ تائين آهي – 1956ع کان صحافت جي صف ۾ ايندي، جيڪب آباد مان ”مساوات“ نالي هفتيوار اخبار جاري ڪيائين، جيڪا تاحل هلندي پئي اچي. صحافتي زندگيءَ ۾ کيس زماني جون لهرون ۽ لوڏا به آيا، مگر هر محاذ تي، ايماني قوت، مستقل مزاجيءَ، ۽ قومي وقار جي اُصلن تحت پڌري پٽ مظاهرو ڪندو آيو.

هيل تائين ”فيض“ صاحب پنهنجي ڪلام جا چار مجموعا مرتب ڪيا آهن؛ جن مان ”شعلهء عشق“ (۱۹۵۸ع ۾) ۽ ”خمخانهء فيض“ (۱۹۶۷ع ۾) ڪافي مقبول ٿي چڪا آهن. اڃا ”گنجينهء فيض“ ۽ ”سر چشمه فيض“ قلمي صورت ۾ وٽس ڪٻٽ جي زينت بڻيل آهن. اميد ته جلد منظر عام تي ايندا. فيض جي سنڌي خواه اردو ڪلام ۾ استعارا، تشبيهون ۽ ڪنايه ڪثرت سان استعمال ٿيل آهن. ازانسواءِ فارسي لفظن جو پيوند به هنڌين ماڳين ڪيل آهي؛ انهيءَ لحاظ کان ٿوري ڄاڻ رکندڙ لاءِ آسانيءَ سان استفادو حاصل ڪرڻ البته دشوار آهي. مگر ڪلام ۾ بناوت، سجاوت، سلاست، بلاغت، جدت، نفاست ۽ لطافت وغيره جا ڪافي آثا ملڻ ڪري قي قدر آساني ٿي پئي آهي. وطن جي حب سان گڏ حسن و عشق جو به جا بجاءِ ذڪر آندو اٿس. سندس مستقل پتو: ”گلشير محلو؛ ڪنڌڪوٽ“ آهي. هيٺ سندس ڪلام جو نمونو ملاحظه فرمايو:-

زمين ڇا ڇا نه ٿي پيدا ڪري، محنت ڪري ڪوئي.

ڪڻڪ، جوئر، چڻا، ڄانڀو، مٽر، تر، ٻاجهري ساري.

عيان هر شاخ- گل ۾ قطرهء- خون- رگ- گلچين،

ٿئي ٿي جانفشانيءَ سان بيابانن ۾ گلزاري.

(1) – ”ڊومبڪي“ اصل ايران جا رهاڪو آهن، جيڪي بلوچن ۾ ممتاز قبيلو سڏجي ٿو. مٿس ايران ۾ رهندڙ ڊومبڪ (Dombak) واه تان نالو پيل آهي.

(1) – عام طرح ”غالب سنڌ“ جي لقب سان سڏجي ٿو.

 

فيض بخشاپوري

"غالب سنڌ " - [ ولادت ۱۹۲۲ع وفات ۱۹۹۲ع]

ڊاڪٽر محمد علي محمدي

اھا غالباً ۱۹۶۵ع مارچ مھيني جي ڳالھ آھي. پنوعاقل ۾ پھريون ڀيرو شاه عبداللطيف جي ورسي ملھائي وئي. ياد پوي ٿو تہ ھن تقريب ۾ مقالا، تقريرون ۽ رات جو مشاعري سان گڏ راڳ رنگ جي محفل پڻ منعقد ٿي،جنھن ۾ خانصاحب منظور علي خان خاص مھمان ھو. مان اٺين ڪلاس جو امتحان سان گڏ مڊل اسٽينڊرڊ ڄو امتحان پاس ڪيو ھو. اھو امتحان ڊائريڪٽرويٽ اف ايجوڪيشن مغربي پاڪستان جي تحت ٿيندو ھو. پوء ستت ئي نائين ڪلاس ۾ داخل ٿيس. مشاعري جا منتظمين ۾ مرحوم عبدالرحيم جتوئي آزاد، مرحوم حق نواز خادم، آنجھاني نٿرمل ملنگ، مرحوم عبدالواحد رند ڌاريجو ھئا. ان زماني ۾ پنوعاقل شاعرن جو ڳڙھ ھو . سڀ عروضي شاعري ۾ ماھر ھئا. مقامي شاعرن کان علاوه سنڌ جا ڪافي شاعر پڻ ايا ھئا. انھن شاعرن ۾. ھڪ رعبدار شخص طرہ دار پڳ ڪلف سان پاتل ،چاپئين ڏاڙھي قداور ،ڳالھائڻ ۾ ڪڙڪيدار ،شام جو مشاعري ۾ سندس پڙھيل شاعريءَ کي ايترو تو مان مليو جو کائنس بار بار سندس بياض مان ڪيترائي غزل ٻڌا ويا. سچ پچ تہ سندس شاعريء جو لھجو مون لاء اوپرو ھو. سندس شاعريء ۾ فارسي تشبيهون ڪافي ھيون . مون کي سندس انداز تہ وڻيو پر مطلب نہ سمجهيو. شام جو منھنجي والد مرحوم پنھنجي اوطاق تي ھڪ عصراني جو انھن ٻاھران ايل مھمانن جي مان ۾ رکيو. پھريون ڀيرو مرحوم فيض بخشاپوري سان سائين اظھر گيلاني سان ملاقات ٿي. ان خلاصي محفل ۾ فيض بخشاپوري اھي غزل پڙھيا جيڪي گھڻو ڪري "خمخانہ فيض" ۾ شامل آھن. ياد رهي تي بابا مرحوم جي سائين اظھر گيلاني سان ڪافي گھاٽائي ھئي. فيض صاحب. سان مرحوم علي محمد ڊومڪي جي توسط سان. به ڪافي گھرائپ ھئي. ان زماني م "رجعت پرست " ۽ "ترقي پسند" جا اصطلاح مارڪيٽ ۾ اچڻ لڳا. بھرحال پوء جڏهن ڪجھ ادب جي سمجھ آئي تہ شيخ اياز جي ڪتاب "ڀنور ڀري آڪاس" ۽ سندس خطن جي مجموعي "جي ڪاڪ ڪڪوريا ڪاپڙي" جي سنڌي متاثر ڪيو. ۱۹۶۹ع تائين مان صرف " روح رھاڻ "پڙھندو رھيس. ۶۸ ۱۹ع ئي مان سکر ڪاليج مان انٽر سائنس پاس ڪئي پوءِ ۱۹۶۹ع ۾ ڄامشورو ھليو ويس. اتي سيد سردار علي شاہ ذاڪر، رشيد احمد لاشاري ،ڊاڪٽر ابراهيم خليل، مظفر حسين جوش، سيد منظور نقوي، اسحاق اثر جھڙن شاعرن اديبن سان تعلق قائم ٿيو ان محفلن ۾ سائين عطا محمد حامي ۽ ڪيترائي سنڌ جا شاعر جيڪي ساڄي ڌر جا ھئا ايندا رھندا ھئا. مرحوم فيض بخشاپوري جيڪو "غالب سند "جي نالي سان مشھوري ماڻي چڪو ھو. ۱۹۷۳ع ۾ منھنجو ترجمو ڪيل ڪتاب "تعليمات امام حسن البنا" جي مھورتي تقريب پاڪستان سينٽر حيدرآباد ۾ منعقد ٿي جنھن جي صدارت مرحوم فيض بخشاپوري "غالب سنڌ" ڪئي.

پروفائل:

بلوچ قوم جي مشهور رند قبيلي جو ناميارو قومي شاعر، فيض الله خان ولد مصري خان ڊومبڪي، ۱۹۲۲ع ۾ ضلعي جيڪب آباد تعلقي ڪشمور جي ڳوٺ بخشاپور ۾ جنم ورتو آهي. اِنهيءَ نسبت سان پاڻ کي ”فيض بخشاپوريءَ“ جي نالي سان مشھور ٿيو . ابتدائي تعليم بخشاپور جي تعليمي ادارن مان حاصل ڪيائين. ننڍپڻ کان ئي موزون طبيعت هيس؛ جنهن ڪري شعر چوڻ جي مشق ڪرڻ لڳو. سندس والد بزرگوار نهايت سنجيده، پرهيزگار وفادار ۽ مانائتو مڙس هو. وٽس ڪنهن به شيءِ جي ڪمي ڪانه هئي. اهڙي ئي سانتيڪي ۽ سکڻي ماحول ۾ فيض صاحب ابتدائي تعليم جا مرحلا ته تيزيءَ سان طيءِ ڪيا، پر پوءِ وڌيڪ تعليم کي ترڪ ڪري، زمينداري پيشي سان لونءَ لڳايائين. پنجن سالن جي مختصر عرصي ۾ کيس پنهنجي قومي سردار، مير تاج محمد خان ڊومبڪيءَ جي صحبت ملي ويئي، جيڪو پڻ سخن شناس، علم جو اڪابر ۽ وڏو دانا هو. اهڙي نيڪ بخت جي نظر فيض اثر هيٺ ”فيض“ صاحب کي ڪافي ڪتابن جي مطالعي جو موقعو مليو. پوءِ ته سنڌيءَ سان گڏ اردو ڪتابن ۾ به چڱي مهارت حاصل ڪري ورتائين.

شاعريءَ جي لونجهه ته سندس اندر ۾ اڳ ئي لڳل هئي، ويتر هينئر نيڪن جي صحبت ۾ وڌي وڻ ٿي ويئي. پوءِ ته بنا استاد جي، اندر جي اُڌمن کي لفظن جي لڙهيءَ ۾ لس پوئيندو رهيو. خدا جي فضل سان هينئر سندس ڪلام چوٽيءَ جي شاعرن ۾ شمار ٿئي ٿو. سندس دينوي تعليم ”اديب“ تائين ھئي – ۱۹۵۶ع کان صحافت جي صف ۾ ايندي، جيڪب آباد مان ”مساوات“ نالي هفتيوار اخبار جاري ڪيائين، جيڪا ڪافي عرصو ھلندي رھي . صحافتي زندگيءَ ۾ کيس زماني جون لهرون ۽ لوڏا به آيا، مگر هر محاذ تي، ايماني قوت، مستقل مزاجيءَ، ۽ قومي وقار جي اُصلن تحت پڌري پٽ مظاهرو ڪندو آيو.

”فيض“ صاحب پنهنجي ڪلام جا چار مجموعا مرتب ڪيا ھئا؛ جن مان ”شعلهء عشق“ (۱۹۵۸ع ۾) ۽ ”خمخانهء فيض“ (۱۹۶۷ع ۾) ڪافي مقبول ٿي چڪا آهن. اڃا ”گنجينهء فيض“ ۽ ”سر چشمه فيض“ پڻ ھاڻي ٻڌو آھي تہ شائع ٿيا آھن. فيض جي سنڌي خواه اردو ڪلام ۾ استعارا، تشبيهون ۽ ڪنايه ڪثرت سان استعمال ٿيل آهن. ازانسواءِ فارسي لفظن جو پيوند به هنڌين ماڳين ڪيل آهي؛ انهيءَ لحاظ کان ٿوري ڄاڻ رکندڙ لاءِ آسانيءَ سان استفادو حاصل ڪرڻ البته دشوار آهي. مگر ڪلام ۾ بناوت، سجاوت، سلاست، بلاغت، جدت، نفاست ۽ لطافت وغيره جا ڪافي آثا ملڻ ڪري قي قدر آساني ٿي پئي آهي. وطن جي حب سان گڏ حسن و عشق جو به جا بجاءِ ذڪر آندو اٿس. سندس انتقال ۱۹۹۲ع ۾ ٿيو. هيٺ سندس ڪلام جو نمونو ملاحظه فرمايو:-

زمين ڇا ڇا نه ٿي پيدا ڪري، محنت ڪري ڪوئي.

ڪڻڪ، جوئر، چڻا، ڄانڀو، مٽر، تر، ٻاجهري ساري.

عيان هر شاخ- گل ۾ قطرهء- خون- رگ- گلچين،

ٿئي ٿي جانفشانيءَ سان بيابانن ۾ گلزاري.

 

(ڊاڪٽر محمد علي محمدي پنوعاقل جي ۶ ڊسمبر ۲۰۲۴ع تي رکيل فيسبڪ پوسٽ)