نياز همايوني

نياز همايوني

(متوفي ۳ جنوري ۲۰۰۳ع)

گاڏي کاتي حيدرآباد جي ان مصروف علائقي ۾ اوائلي واڻڪين جائين ۽ ڪجهه خوبصورت ماڙين جي پاڙي ۾، گاڏين جي گيراجن ۽ ڊينٽنگ پينٽنگ وارن جي ٺڙا ٺوڪي جي گهيري ۾ هُل هنگامي ۽ گوڙ شور کان بي نياز، نياز همايوني جو اهو فليٽ منهنجي لاءِ نهايت اتساهڪ رهيو، جتي هڪ سوڙهي ڪمري ۾ تمام وڏي لائبريري هئي، جتي رکيل الماري ۾ علم ۽ ادب جو وڏو دَفينو (ڄڻ ته هڪ گهاگهر ۾ ساگر سهيڙيل هجي). مون پنهنجي حياتي جي حوالن ۾ سائين نياز همايوني سان تمام ٿورڙين ملاقاتن ۾ گهڻو مانُ پاتو ۽ سرت ۽ ساڃاهه آهر ڄاڻ پرائي.

پاڻ سنڌ جو اهو واحد سخنور قومي شاعر ۽ لوڪ ساهتڪار هو، جنهن کي پنهنجي ڏات ۽ ڏانءَ سان سنڌ امڙ جي سينڌ سنواري ڌرتيءَ ماءُ سان سور سليا ۽ ڏک ونڊيا ۽ ايڏو وڏو الٿوڪار ۽ دانش جو ڌڻي هو جو فارسي ٻوليءَ سان مادري زبان وارو ورتاءُ ڪندو هو. سندس فارسي داني وارو ڪاروهنوار ڏسي ائين لڳندو هو، ڄڻ نياز همايوني سنڌ جو مير علي شير قانع هجي. هن جو وڏو ڪارنامو ”هفت زبان لغت (۱۹۷۵ع) جنهن لاءِ ٻين فارسي دان عالمن سان سندس انتخاب ٿيو ۽ ان لغت جي ترتيب ۾ هن نمايان حصو ورتو. علمِ طب جو ڪتاب ”فرهنگ جعفري“ (۳ جلد ۱۹۶۰ع) ملوڪ الڪلام (خواجه محمد زمان لواريءَ واري جي بيتن جو منظوم فارسي ترجمو ۱۹۷۷ع). تاريخ مظهر شاهجهاني (فارسي دستخط جو سنڌي ترجمو ۱۹۷۹ع) تاريخ طاهري (فارسي کان سنڌي ترجمو ۱۹۸۸ع)، مقصود العارفين (فارسي کان سنڌي ترجمو ۱۹۸۹ع) راهه عشق خميني (فارسي کان سنڌي منظوم ترجمو ۱۹۹۳ع) تاريخ تازه نواءِ معارڪه (ترجمو ۱۹۹۵ع) فرهنگ همايوني (مولانا مفتون همايوني جي لکيل طبي لغت جي ترتيب ۱۹۹۶ع) رسالا اويسيه (شاهه لطيف رحه جو مخدوم معين رحه ڏانهن خط ۽ ان جو جواب، فارسي کان سنڌي ترجمو ۱۹۹۶ع) ديوان مفتون (ٻيو ڇاپو ۱۹۷۳ع)، سنڌ نامه (اردو ترجمو ۱۹۷۸ع) انتخاب سنڌي شاعري (سنڌ جي اساسي شاعرن جو چونڊ ڪلام اردو ترجمو ۱۹۸۷ع)، آهوانِ صحرا (قاضي قادن جي ڪلام جو اردو ترجمو ۱۹۸۸ع) ان کان علاوه ساڻيهه جي ساک (دودي چنيسر جو منظوم داستان ۱۹۷۷ع)، ڌرتيءَ جا گيت شعري مجموعو ۱۹۷۷ع) آءُ ڪانگا ڪر ڳالهه (صوفي دريا خان جو ڪلام، ترتيب ۱۹۸۹ع)، ارمغان لطيف (شاهه جي رسالي جو منظوم فارسي ترجمو، پندرهن (۱۵) سر-ڇپيل ۳ سُرَ ڪلياڻ، يمن ڪلياڻ ۽ کنڀاٽ، شاهه عبداللطيف چيئر ڪراچي يونيورسٽي ۱۹۹۴ع ۾ ٽه ماهي مهراڻ سنڌي ادبي بورڊ ۷۲-۱۹۷۳ع).

شاهه جي ڪلام جو منظوم فارسي ترجمو ڇپائڻ جي سلسلي ۾ مارچ ۲۰۰۴ع ۾ شاهه لطيف جي سالياني عرس جي موقعي تي نامور اديب تاج جويي ثقافت ۽ سياحت کاتي جي ايڊيشنل چيف سيڪريٽري انوار حيدر کي نياز همايوني مرحوم جي ڪيل ٻن ترجمن ”رساله ويسيه“ (فارسي کان سنڌي ترجمو) ۽ ارمغانِ لطيف (شاهه جي رسالي مان ڪيل سنڌي مان فارسي ترجمو) ڇپائڻ جي گذارش ڪئي. هُن اهڙو وعدو ڪيو ته: ”ڀٽ شاهه ثقافتي مرڪز جي گولڊن جوبلي تقريب جي موقعي تي انهن ٻن ڪتابن جي پڌرائي لاءِ هر ممڪن ڪوشش ڪندو...“ ان سلسلي ۾ تاج جويو کي اهي ٻئي ڪتاب ڪمپوزنگ ۽ ايڊيٽنگ ڪرڻ جو ڪم سونپيو ويو، جيڪو هن مهيني ٻن اندر اڪلائي ڏنو، پر ان وچ ۾ ايڊيشنل چيف سيڪريٽري ثقافت کاتي جي چارج ڇڏي بورڊ آف روينيو جو سينئر ميمبر بڻيو، جنهن بعد نياز همايوني مرحوم جو سنڌي ترجمو ”رساله اويسيه“ ان دور جي سيڪريٽري سياحت ۽ ثقافت کاتو محترمه مهتاب اڪبر راشدي جي نظرداريءَ هيٺ جولاءِ ۲۰۰۵ع تي ڇپجي چڪو. پر شاهه لطيف رحه جي ڪلام جو منظوم فارسي ترجمو پڌرو نه ٿيو...جنهن بعد ۱۰ جولاءِ ۲۰۰۴ع ۾ سنڌي لئنگويج اٿارٽيءَ پاران ”شاهه لطيف، سنڌي ٻولي ۽ سماج“ ڪانفرنس جي پڄاڻي واري ويهڪ ۾ ٺهراءُ نمبر ۲۰ ۽ ۲۱ ۾ گهر ڪئي وئي ته: ڊاڪٽر فضل رحيم سومرو مرحوم پاران عربي زبان ۾ ترجمو ڪري ڇپايل شاهه جي رسالي جا ٽيهه ئي سر سوڌي سنواري ڇپايا وڃن ۽ نياز همايوني جو ڪيل رسالي جو منظوم فارسي ترجمو ڇپايو وڃي ۽ رهيل پندرهن (۱۵) سرن جي فارسي ترجمي ڪرائڻ جو اهتمام ڪيو وڃي، جڏهن ته نياز همايوني مرحوم جا لڳ ڀڳ ويهه (۲۰) اڻ ڇپيل مسودا ڇپائيءَ لاءِ انتظار ۾ آهن.