ماھين ھيسباڻي - انجنيئر عبدالحفيظ ڀٽي

ماھين ھيسباڻي

ڪل جڳ جي شاعره

انجنيئر عبدالحفيظ ڀٽي

سنڌ ڇھ ھزار سالن کان وٺي ڪري ڌرتي جي وايو منڊل تي سندر سڀيتا جو اھڃاڻ رھي آهي. سنڌ ازلي خوبصورتي سان پنهنجي خاموش مرڪ سان پنهنجي محور ۾ رقص ڪندي نظر ايندي اٿم جتان جو ھر شخص پنهنجي ڪَلجُڳ جو مَھراجا ھجي ٿو. ھر شخص پنهنجي عشق جي پڙلاءُ جا سَڏ سُرڪي ٿو. اندر جي سونهن سان ٽمٽار وجودَ ماحول ۾ امن جو سنديسو ارپين ٿا. اھي امن جا اولڙا روشن مستقبل جي نويد آڻين ٿا، جتي ماڻھون، ماڻھون رند ۽ شاعراڻن خيالن سان سونهن جي سرھاڻ کي پنهنجي سِراٽي رکي ڪري پر سڪون ھُڳاءُ سان مسرور رھن ٿا. اھا مسروريت جي ڪيفيت شاعر جي سڃاڻپ ڪرائن ٿا جيڪي پنهنجي محنتن سان ۽ جفاڪشن سان سنڌ جي سونهن کي مان بخشن ٿا.

شاعري، سنڌي ادب ۾ بنيادي طور سان عربن جي دور ۾ شروع ٿي پر ان بابت به ڪجهه عالمن جا اختلاف ملن ٿا پر اڪثر عالم ھن راءِ تي به متفق آهن ته سنڌي شاعري جي شروعات سومرن جي دور ۾ ٿي.

عربن جي دور وارو مفروضو ھڪ جملي تي ٻڌل آهي جيڪو ابو حاتم مُحمَّد جي ڪتاب "روضة العقلاءَ ونرھه الفضلاءَ ” ۾ آيو آهي اھو جملو ھي آهي ـ

”اره بره ڪنڪره ڪراڪري مندره ”

يا ڪن روايتن مطابق اھو جملو ھيئن آھي :

”اره اصره ڪڪرا ڪي ڪره مندره ”

ھن جملي بابت به چيو وڃي ٿو ته ڪو سنڌي ماڻھون بغداد ويو ۽ اتي يحيٰي بن برمڪيءَ جي روبرو اھو جملو پڙھيائين. انهيَ جملي جي معنىٰ ھن ريت ٻڌائي وڃي ٿي ” جڏھن اسان وٽ نيڪين جو بيان ٿئي ٿو ته ان وقت تنهنجو ئي نالو ورتو ويندو آهي ”

ھن جملي بابت ڪيترن ئي ماھرن جا تحقيقي مقالا ڇپجي چڪا آهن  ۽ اڪثر ماڻھن جي اھا راءِ آهي ته اھو جملو ڪنهن آفريقي ٻولي جو آهي جيڪو حضرت بلال رسول ڪريم صلي الله عليه وآله وسلم جن جي شان ۾ چيو ھو ـ

بھرحال جيڪڏھن ھن جملي کي سنڌي ڪري به مڃجي تڏھن به ھن دور کي سنڏي ادب جو دور قرار نه ٿو ڏئي سگھجي سنڌي ادب جي باقاعده شروعات سومرن جي دور ۾ ٿي جنهن کي "سنڌي ادب جو اوائلي دور”  به سڏجي ٿو ـ

سومرن جي دور ۾ رزميه شاعري جي شروعات ٿي ھن دور جي جنگن ۾ اتساھ  ڏيارڻ لاء رزميه شاعري جو استعمال ڪيو ويو جنهن جو ھڪ نمونو ھن ريت آهي ـ

جَرُ نه کٽَي ڪَنگرِين راؤُ نه ڳنڍڻ  ويڻ

گولي وڃين گُجرين ته چنُدا دودي ڀيڻ

رزميه شاعري کان علاوه رومانوي داستان جيڪي اڳتي ھلي تمثيل طور استعمال ٿيڻ لڳا ۽ بيت يا ڳاھ ھندي ڇند وديا جي صنف ” دوھا ڇند” ۽ ” سورٺا ڇند” به ملن ٿيون ـ  بھرحال سومرن جي دور کان وٺي سمن جي آخري دور ۽ ارغونن جي شروعاتي دور ۾ مخدوم احمد ڀٽي، شيخ حماد درويش ، نوح ھوٿياڻي، اسحاق آھنگر ۽ قاضي قادن  پنهنجي فن ۾ نمايان ڪردار ڪيو ـ ھن ايڪويھين  صدي ۾ به ماھين ھيسباڻي جي شاعري جو اعليٰ نمونو ملي ٿو ـ

سنڌ جي شاعرا ماھين ھيسباڻي به پنهنجي رنگ ۽ ڍنگ سان پرنور ستارن جيان نروار رھي آهي جنهن جي شاعري جي روشني ايندڙ وقت جي نوجوان ذھنن کي  ڪِرڻن سان روشن ڪرڻ جو اثر رکن ٿا ـ ماھين ھيسباڻي شاعرا سان گڏ باڪمال -ڪمپيئرر به آهي، سڄي سنڌ ۾ اڄ تائين روح جي آواز جي مدد سان ڪنهن به ڪمپيرنگ ناھي ڪئي. ماھين پنهنجي آواز ۾ ھڪ اگھم ڪائنات سمويل رکي ٿي، جنهن جو آواز خاموشين کي به واھ واھ ڪرڻ تي مجبور ڪري ٿو ڇڏي.

ماھين شاعري جي شروعات ۱۹۹۸ع ۾ ڪئي جنهن ادب جي مختلف صنفن تي ڪم ڪيو آھي ان ۾ غزل ، گيت ،نظم، وائي ۽ چؤسٽا شامل آھن۔ پنهنجي شاعري جي ڪتاب ”تون“ جي مالڪا ھر رنگ ۾ رڱيل نظر ايندي اٿم، ماھين طبعيتن نھايت ئي فقير منش، ھمدرد، نرم مزاجيت جي مالا سان اوتيل ھجي ٿي ۽ اھا مالا شاعري جي ڪَلجُڳ ۾ به اعليٰ ۽ اتم ملندي. اچو ته پنهنجي من کي سندس جي شاعري جو واس وٺرايون.

ڏياٽيون   ڏياٽيون  ٻري  ٿي   پئي

چَٽيون چاھتن جون، ڀري ٿي پئي

وساڻا      وساڻا    ستارا    سڀئي

ٻري ميڻ وانگي، ڳري  ٿي  پئي

ڀڳل انتظارن جي  ٻيڙي  ۾  ويھي

سکين کي چئي ٿي تري ٿي  پئي

ھن ڄنڊا-پٽ-واري-ماحول ۾ جتي عورتن کي گھر جي بورچيخاني تائين محدود رکيو ٿو وڃي ۽ ذھنن کي دوکن جي طوق سان تار تار ڪيو ٿو وڃي ان  جي باوجود به اھڙا انيڪ موتي ،در ثمين موتي، در ناياب موتي شاعري جي ويس ۾ جڏھن نظرن اڳيان گذرن ٿا ته من موھجي ٿو پوي ڏياٽيون ڏياٽيون ٻري ٿي پئي. ھن سموري سٽ ۾ ازل کان وٺي ابد جي اڀ ڏاريندڙ دانهن جو دؤر ٿو ملي جتي ساڙ، بغض،۽ طنز جا طعنا برداشت ڪرڻ کان بعد ۾ چاھتن جو چٽيون ڀرجڻ جو عمل رڪجي نه ٿو ڪيڏا نه نفيس احساس ۽ ڪومل من جي ڪويتا ڪوس قضا جو ڏيک ڏي ٿي ان سان گڏ مسلسل سندر احساس جيڪو مون پڙھڻ کان پوء رقت طاري جي ڪيفيت ۾ نمناڪ ٿيڻ جو سرور ڏنو  ته ”ڀڳل انتظارن جي ٻيڙي ۾ ويھي“ ھن سڄي زندگي ۾ ھڪ ھڪ شي جو انتظار ڪرڻ به اڌ موت ھوندو آھي ۽ وري به ”سکين کي چئي ٿي تري ٿي پئي” سائنڻ ماھين جي شاعري ۾ صدما اڌما سڪ چاھ لوچون سوچون وڏي گھرائي سان ملوڪ انداز سان سرجيل ملن ٿيون. سندس سادا سلوڻا استعارا تشبيھون ٺھڪيل ملنديون.

جنھن کي پنهنجي من جي غار مان صدين جي گم ٿيل سپنن کي ڄڻ  پوري ٿيڻ جي خوشخبري ملندي ھجي ـ ماھين ھيسباڻي غزل گو شاعرا ھر فن ۾ عقابي اک رکي ٿي جيڪا نيڪ نيتي ۽ سچائي سان ڪم ڪرڻ ڄاڻي ٿي.  پيار ۽ پاٻوھ جي پري آزاد نظمن جي به سھڻي سرجڻھار آهي اچو ته

ڪجهه نظمن جا احساس به من اندر سمايون.

ھا مان توکان ڏور رھي

سو سالن جي جدائي ته

برداشت ڪري سگھان ٿي....

پر !

تنهنجي سامھون رھي،

توکي ڪنهن ٻئي جي

دسترس ۾ رھندي ڏسڻ

منهنجي مذھب ۾ ڪفر آهي

۽ ھي ڏسو

صحيفو   ڪو    لٿو   آهي

پرين تنهنجي  صورت   ۾

ڀلي تون ڀانئين نه  ڀانئين

پر منهنجو ساھ تون آھين

وائي جو واء ڏسو

روح پتنگ پروان آ منهنجو

نينھن ڪيو نروار

مان تنهنجو ھان سنڌيار

الا مان تنهنجو ھان سنڌيار

ھڪ ھڪ گھاڙيٽو پنهنجو مٽ پاڻ آھي اھڙو پاڪ ۽ پوتر خيال ۽ ان جي بيھڪ ۽ معيار شاعري کي الڳ ٿلڳ گيڙو ويس پارايو اٿم.  ماھين شاعري جي سفر ۾ پنهنجو نالو تاريخ جي سنھري ورقن ۾ لکرائي ڇڏيو آهي. شاعري جي معطر خوشبو ڪائنات جي ذري ذري ۾ پسي سگھجي ٿي. مٿين وائي جو واچوڙو من کي جنجھوڙي بنجر زمين کي ترو تازا ڪري ٿو پيو. ”روح پتنگ پروان آ منهنجو نينهن ڪيو نروار ”پرين کي پڪ ڏيارڻ جو سھڻو نمونو اھڙو اڳ ۾ ڪٿي نه ٿو ملي. ۽ وري ڏسو ” صحيفو ڪو لٿو آهي پرين تنهنجي صورت ۾ ”لفظن جي جوڙ جڪ ۽ خيالن جو خوبصورت جمال ۽ ڪمال ۾ مڪمل مھارت رکي ٿي. صورت ۽ صحيفو پيار جي آخري سرحد تي ساماري ٿيڻ جي سرڪ جو مزو چکڻ سندن اتم خوبصورتي آهي . پاڻ جيڪڏهن نظم تي نظر وجھون ته نظم جي قيمت جو ڪاٿو ئي ڪونه ٿا لڳائي سگھون مذھب سان سھڻي حد اندر پيار جي جمود کي جھٽ ڪرڻ کان بچائي ڪري بقايت واري حال مان گذرڻ به سھڻو ڏيک ڏئي ٿو ـ ماھين سنڌ جي ڪيترن ئي اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپجي چڪي آهي ۽ سندن شاعري ايندڙ وقت ۾ شاعري راڻي جي نرار تي تاج جيان ثابت ٿيندي.

آخر ۾ ڌڻي در دعاگو آھيان ته ماھين جا ڪومل احساس اڃا به وڌيڪ پڙھڻ کان ملندا ۽ ادب جي سفر جي سفير شاعرا امن ۽ پيار جو پيغام شاعري جي صورت ۾ وستي وستي ۽ واھڻ واھڻ پيغام رسائڻ جي فن ۽ فڪر ۾ پالڻھار ھمٿ ۽ حوصلي سان نوازي.