رحمت الله خاصخيليءَ سان گفتگو - محمود مغل

مشهور بينجي نواز رحمت الله خاصخيليءَ سان گفتگو

وساريل وجود

محمود مغل

آتم ڪٿائن ۽ حياتين تي ڪم ڪرڻ منهنجي شديد خواهش رهي آهي... ڪجهه ڏينهن اڳ اسحاق کي فون تي عرض ڪيم ته راجا مهدي علي خان يا مجروح سلطان پوريءَ تي آرٽيڪل مڪمل ڪري رهيو آهيان. هندي فلمي جڳت جا اهي ٻئي ڪمال نالا اسان وٽ به پُهتل ته آهن، پر سندن حياتيءَ جو احوال ڪجهه ايڏو گهڻو پهتل ناهي. مجروح جون سٽون بس ذهن ۾ وڳيون پئي ته ٻن پهرن جو سائين نصير مرزا سان ملاقات ٿي وئي. اهو لائق تعريف عمل آهي جو سائينءَ بحيثيت اسٽيشن ڊائريڪٽر، اچڻ ساڻ ئي ڪيترا قدم کنيا آهن، جن مان هڪڙو فنڪارن ۽ صداڪارن کي ”مانُ“ ڏيڻ به آهي، پر اهم ڳالهه اها به آهي ته ”وساريل وجودن“ کي وري ياد ڪرڻ جو عمل شروع ڪيو ويو آهي... ”رتيءَ جي رهاڻ“ پنجاهه منٽن جو هڪ انٽرويوءَ جو پروگرام آهي، جيڪو هر اڱاري تي رات جو نوَ لڳي ڏهه منٽن تي پيش ڪيو ويندو آهي. ميزبان استادِ محترم پاڻ هوندو آهي ۽ ڪمال ڪمال وجود شرڪت ڪن ٿا. جنهن مهل مون ملاقات ڪئي پئي ته پاڻ هڪڙو انٽرويو، ٽئپ تان ڪئسٽ تي منتقل ڪيائون پئي ۽ ڪجهه لمحن ۾ اهو سڀ ٻُڌي منهنجا ته وڻ وڄي ويا... يا الله... اسين ٻين کي الاءِ ڇا سمجهندا آهيون... پر هتي اسان جا پنهنجا ماڻهو گهٽ آهن ڇا؟ حيرت انگيز ڳالهه ناهي ته اسان جي ٽنڊي جان محمد جو ”رحمت الله خاصخيلي“ بينجي کي ڀاڪر ۾ ڀري، لاهور جي فلم انڊسٽريءَ جي موسيقارن کي مَحو ٿو ڪري؟... الاءِ ڪيترين فلمن جي موسيقيءَ ۾ سندس حصو به شامل آهي..! سندس ڳالهه ٻولهه جو هڪڙو ننڍڙو حصو ٻڌي ئي روح کي الاءِ ڇاٿي ويو. بس ان گهڙي ئي دل چيو ته اها سڄي ”ڪٿا ڪچهري“ ڪاغذن تي لهي ۽ اوهان تائين پهچي.

نصير صاحب جي مهرباني جو هن ٽئپ عنايت ڪئي، اسحاق جو ڪرم جو هن ڇپڻ قبولي... ۽ اوهان جي به مهرباني ٿيندي جيڪڏهن اوهان به هن فنڪار جي قدرداني ڪندي، رڳو سندس فن کي قبول ڪيو...

رحمت الله... جڙيو هجين... سکيو سلامت هجن... تنهنجي ڳالهه ٻولهه کي ڪاغذن تي منتقل ڪندي، ڪجهه ڪلاڪن جي خدمت ارپيان ٿو... دل چوي ٿي، تو لاءِ مجروح جون ئي سٽون ارپجن...

وه تو ڪهيڻ ھَي اور مگر دل ڪي آس پاس

پھرتي هي ڪوئي شئي، نگاه يار ڪي طرح

مجروح لکهه رهي هين در اهل وفا ڪا نام

هم ڀي کهڙي هوئي هين، گنھگار ڪي طرح.

(سائن ٽِيوُن اَپ ٿئي ٿي ۽ آهستي آهستي جهيڻي ٿئي ٿي. نصير مرزا جو آواز بلند ٿئي ٿو)

نصير مرزا: اسلام عليڪم، پروگرام آهي رتيءَ جي رهاڻ. اسان پنهنجي هن مقبول پروگرام ۾ نه فقط ريڊيو پاڪستان حيدرآباد سان وابسته معروف شخصيتن سان توهان کي متعارف ڪرائيندا آهيون، پر سنڌي ادب، موسيقي، ثقافت ۽ تاريخ سان لاڳاپيل اهم شخصيتن جي گفتگو به اسين هن پروگرام ۾ اوهان تائين پهچائيندا آهيون. ريڊيو پاڪستان جنهن ستين آگسٽ ۱۹۵۵ع کان هن سفر ۾ پنهنجي هئڻ جو اعلان ڪيو، ان ۾ ڪيتريون ئي اهم شخصيتون آهن، جن پنهنجي پنهنجي شعبي ۾ پاڻ ملهايو ۽ سنڌي علم، ادب، فن ۽ موسيقيءَ جي خدمت ڪئي. ريڊيو پاڪستان اهو خوشنصيب ادارو جنهن عظيم انسان، عظيم فنڪار، عظيم صداڪار ۽ عظيم آرٽسٽ پيدا ڪيا. بلاول بيلجم جو نالو به انهن ۾ سر فهرست... بلاول، جنهن بينجي جهڙي ساز کي وڄائي، پنهنجو نالو دنياءِ موسيقيءَ ۾ روشن ڪيو. کانئس پوءِ سندس شاگرد پيدا ٿيا... اهڙن ئي سندس لائق ۽ نهايت معروف شاگردن مان هڪ اسان جو مهمان... رحمت الله!

(ٽيون اپ ٿئي ٿي).

نصير مرزا: رحمت الله، اسين اوهان کي پنهنجي پروگرام ۾ ڀليڪار چئون ٿا.

رحمت الله: سائين مهرباني.

نصير مرزا: رحمت الله... هونئن ته اسين به ڄاڻون ٿا ۽ اسان جا خاص طور ريڊيو پاڪستان سان وابسته به ڄاڻن ٿا ته توهان بحيثيت بينجو نواز جي ريڊيو پاڪستان حيدرآباد سان اسٽاف آرٽسٽ طور متعارف ٿيا، پر اسين چاهينداسين ته توهان اسان کي ٻڌايو ته اوهين سنڌ جي ڪهڙي علائقي جا آهيو.

رحمت الله: سائين سنڌ جو ٿرپارڪر ضلعو... ۽ تعلقو ان ٽائيم تي ڊگهڙي هو ۽ ٽنڊو جان محمد منهنجي رهائش... منهنجو شهر آهي... اتي آئون رهان ٿو...

نصير مرزا: اوهان جي بنيادي سڃاڻپ هڪڙي بينجي نواز واري آهي. اهو ٻڌايو ته اوهان بلاول بيلجئم جا شاگرد ڪيئن ٿيا؟

رحمت الله: سائين... بس شوق هو... استاد بلاول بيلجئم ميرپورخاص ۾ رهندو هو... اصل ڳوٺ اهو ئي آهي اهو اسانجي ويجهو آهي... اتي استاد سان ملياسين، انهيءَ کانپوءِ استاد مڙئي مون کي پنهنجو ڪجهه فن سيکاريو... بينجو سيکاريو... آئون استاد بلاول سان ڪجهه وقت اتي رهيس گڏ... هن جي گهر جو ڪم ڪار ڪندو هوس. تقريباً ڪو ڏهن ٻارهن سالن جو هئس... پوءِ ڪجهه وقت استاد وٽ سکيس... ان کان پوءِ وري استاد ويا هليا ڪراچي پوءِ وري هتي حيدرآباد ۾ به استاد گهر ورتو... اتي مان پڄي ڪو نه سگهيس ايترو... پوءِ وري ڳوٺ ۾ هيس... ان کان پوءِ وري ڪن ٻين فنڪارن سان سکندو به رهيس، سنگت به ڪندو رهيس... ائين آهستي آهستي پوءِ ريڊيو جي هن دنيا ۾ به آيس.

نصير مرزا: توهان وٽ جيڪو هي فن آهي اهو ڪجهه خاندان وٽان به ورثي ۾ مليو هو؟

رحمت الله: نه سائين... منهنجو مامو هيو... آئون... تنهن وقت چئن پنجن سالن جو هوس ته وفات ڪري ويو... پوءِ مون کي شوق هيو، پوءِ استادن جي سکيا ڪٿي ڪٿي ملي... پهرين جيڪو منهنجو استاد آهي... اهو به استاد بلاول جو شاگرد هيو... استاد شاهه محمد... پيتي وڄائيندو آهي. اسان جي شهر سان ئي گڏ هن جو ڳوٺ آهي، اتي به آئون ويندو هوس... ۽ ان زماني ۾ ڪجهه آواز به منهنجا صحيح هئا... ڪجهه ڳائڻ جو به شوق هو... پوءِ آهستي آهستي آواز منهنجو ساٿ نه ڏنو... ڪجهه موسيقي سيکاري استاد مون کي... ان کان پوءِ ڇاڪاڻ ته هو استاد بلاول جو شاگرد هيو... پوءِ استاد بلاول سان ملاقات ٿي، پوءِ استاد بلاول چيو ته هن کي ڇڏي وڃ مون وٽ... هي منهنجو ٻچو آهي... مان هن کي بينجو سيکاريندس. استاد بلاول کانپوءِ تعليم ورتيسين.

نصير مرزا: ان وقت توهان جي عمر ڪيتري هئي؟ گهڻي ڄمار هئي، جڏهن توهان استاد بلاول کان تربيت ورتي!

رحمت الله: ٻارنهن تيرنهن سالن جو هوس.

نصير مرزا: ڀلا ٽنڊي جان محمد سان اوهان جو تعلق آهي ته اتي جي مير صاحبن سان اوهان جو ڪو رابطو... ڪو واسطو رهيو؟

رحمت الله: مير خدا بخش ٽالپر... جنهن جو شهر آهي اهو... حاجي خدا بخش ٽالپر ايم پي اي هو، ان سان واسطو هيو... بس ان جي به معنيٰ حاضري ڀريندا هئاسين... مون کي پاڻ وٽ رکندو هو ڪم ڪار لاءِ... تڏهن سنڌ اسيمبلي لڳندي هئي لاهور ۾، ته هو ميمبر هئا ته انهن سان گڏجي ويندو هوس... اتي... لاهور ۾.

نصير مرزا: لاهور جيڪو ان وقت تي ۽ هاڻي به فلمي دنيا جو هڪ وڏو ڳڙهه آهي.

رحمت الله: جي...

نصير مرزا: پوءِ اتي توهان جو فلمي موسيقارن سان ڪو واسطو... رابطو رهيو؟

رحمت الله: جي... سمن آباد ۾ بنگلو هو مير صاحب جو... مسواڙ تي ورتو هيو... اسين گڏ هوندا هئاسين... اتي ئي تنوير نقوي شاعر... انهيءَ سان اڳي ئي رابطو منهنجو هيو. اهي رئيس ڪريم بخش ماتليءَ واري وٽ اڳي ئي ايندا هئا... پوءِ اتي ملاقات ٿي.. اهو شاعر هو... پوءِ هن وٽ جيڪي به موسيقار ايندا هئا، گانا کڻي ايندا هئا... وٺي ويندا هئا هُن کي طرز لاءِ ته، پوءِ منهنجي شفارت (سفارش) ڪندو هو، چوندو هو ته هي اسان جو پنهنجو ڇوڪرو آهي، هن کي گاني ۾ کڻو.

نصير مرزا: ها... سنڌ مان آيو آهي...

رحمت الله: سنڌ مان آيو آهي... پوءِ ڪنهن موسيقار جا هڪ ئي فلم ۾ اَٺ اَٺ، نَو نَو گانا هوندا هئا ته هڪڙي ٻن گانن ۾ مون کي به رکندا هئا.

نصير مرزا: هونهن...

رحمت الله: ائين ڪافي موسيقارن جا مون گانا وڄايا.

نصير مرزا: اهو فلم اسٽوڊيو ڪٿي ۽ ڪهڙو؟

رحمت الله: اهي اتي مختلف آهن. مسئلن شاهه نور اسٽوڊيو ۾ رڪارڊنگ ٿئي ٿي... باري ۾ به آهي... ايورنيو ۾ به آهي... ٻيو هڪڙو اسٽوڊيو آهي اڇري ڏانهن...، پر زياده تر اهي گڏ جيڪي اسٽوڊيوز آهن... شاهه نور، باري... ايورنيو... اتي رڪارڊنگ ٿيندي هئي.

نصير مرزا: ان وقت اوهان جي ڄمار ڪيتري هئي، جڏهن توهان لاهور ويا هُئيو ۽ سن ڪهڙو هو؟

رحمت الله: اهو... تقريباً... ڄمار ته منهنجي پندرنهن، سورنهن سالن جي هئي... ۽ سن جيڪو آهي سو چوهٺ... اوڻيهه سئو...

نصير مرزا: پهريون موسيقار ڪهڙو مليو جنهن توهان کي...

رحمت الله: (ڳالهه ڪٽي ٿو) ماسٽر عنايت حسين...

نصير مرزا: ماسٽر عنايت حسين... سبحان الله...

رحمت الله: اتان ابتدا ٿي منهنجي.

نصير مرزا: ڪهڙو گانو ۽ ڪنهن جو آواز هو... جو توهان کي شامل ڪيائين؟

رحمت الله: اهو... عالم لوهار جو هڪ گانو هو... ڪِدي مَنئي تي ڪي نان مَنئي... پنجابي... اها به تنوير نقويءَ جي شاعري هئي... ماسٽر عنايت حسين کي چيائون ته هن کي گاني ۾ رکو ته آسان ٿي ويو. ٽي ڏينهن ريهرسلون ٿينديون هيون... پوءِ مون کي گانو ياد ٿي ويندو هيو. نئون نئون منهنجو ذهن هيو... ٻه ٽي گانا وڄاياسين، پوءِ بس روانگي دوراني ٿي وئي... اتي... تقريباً پنجاهه سٺ گانا مون وڄايا آهن ۽ ڪافي موسيقارن جا گانا وڄايا آهن...

نصير مرزا: ڪهڙا ڪهڙا... ڪافي معنيٰ ڪير ڪير؟

رحمت الله: نثار بزمي... اي حميد ۽ مصلح الدين... سليم اقبال... منظور اشرف... ايم اشرف جيڪو هينئر آهي... منظور اشرف ۽ ٻئي اهي سؤٽ هئا پاڻ ۾... پوءِ ٽٽي ويا... پوءِ ٿيو ايم اشرف...

نصير مرزا: هونهن

رحمت الله: انهيءَ جا گانا وڄاياسين... بابا چشتيءَ جا ڪافي گانا مون وڄايا... خليل احمد جا...

نصير مرزا: پوءِ هاڻي جيڪو پهريون گانو اوهانجو ٻُڌجي... جنهن ۾ توهان انهن موسيقارن سان گڏ جيڪو بينجو وڄايو... يا ڪو ننڍڙو پيس... يا بار پيس... هنن رکيو... ته انهيءَ چونڊن مان ڪو اهڙو گانو... جيڪو اوهان ٻڌڻ چاهيو ته اسين توهان کي ٻڌرايون.

رحمت الله: ها... انهن ۾ مصلح الدين جي هڪ موسيقي آهي... ’جوش‘ فلم ۾. ان ۾ هڪڙو گانو وڄايو آهي مون... رُشدي... احمد رُشديءَ جي آواز ۾ ”تجهه ڪو ڀي بنايا الله نَي“.

نصير مرزا: ان فلم جا هيرو ڪير هئا، جنهن ان گاني تي لپسنگ ڪئي هئي؟

رحمت الله: هاڻي اهو... مون فلم ڪونه ڏٺي... باقي هاڻي مون کي ياد ڪونهي. ٿي سگهي ٿو محمد علي هجي... پر اها پڪ ناهي.

نصير مرزا: وحيد مراد... سُڌير... ۽ فلم جوش ۾ اهي سڀ اداڪار...

رحمت الله: ها... اِهي اِهي... هي فلم منهنجي ڏٺل ڪونهي... بهرحال جنهن مهل اهو گانو ٿئي ٿو ته هنن چيو ته ڀئي اهو فلم جوش جو گانو آهي.

نصير مرزا: ڀلا اهو ٿورو ٻڌايو ته احمد رشدي ڪيئن هو... ۽ ان جو موسيقار ڪيئن هو؟ ان سڄي دؤر کي ياد ڪيو.

رحمت الله: سائين مصلح الدين جيڪو آهي... سو هڪڙو پڙهيل لکيل ماڻهو هو. سٺي فيمليءَ جو هو ۽ جيڪو احمد رشدي هيو... سو ان وقت ۾ تمام پاپولر هيو سنگر...

نصير مرزا: هونهن.

رحمت الله: ۽ پوءِ بس اسان کي گانو ملي ويو... تنوير نقويءَ سان هنن جو رابطو هوندو هو.

نصير مرزا: اهو لاهور جي ڪهڙي اسٽوڊيو ۾ گانو رڪارڊ ٿيو؟

رحمت الله: هي ٿيو ايورنيو ۾...

نصير مرزا: ڀلا جيڪو توهان کي پيس ٻڌايائون توهان آسانيءَ سان وڄايو يا موسيقار دڙڪا ڏنا.

رحمت الله: نه سائين.

نصير مرزا: اڇا

رحمت الله: پهرين مون کي ياد ڪرايائون... ڪافي ٽَيم هنن کي لڳو ياد ڪرائڻ ۾... ڇو جو آئون نئون نئون هوس... بهرحال ٻئي ڏينهن آئون ان کي ڪليئر ڪري ويس، ڇو جو ٽئين ڏينهن اهو فائنل هو... پوءِ اسٽوڊيو ۾ رڪارڊنگ ٿي هئي.

نصير مرزا: ڀلا احمد رشدي آسانيءَ سان ان کي ڳائي ويو؟

رحمت الله: تمام سهڻي نموني سان ان کي ڳائي ويو.

نصير مرزا: ان سان توهان جي ڪا دعا سلام ٿي؟

رحمت الله: دعا سلام ٿي، جڏهن گانو ان سان وڄايوسين... پوءِ وچ ۾ وقفه ٿيا جيڪي چانهن جا... انهن ۾ ملاقات ٿي... بلڪل.

نصير مرزا: ته پوءِ اچو ته انهيءَ ياد سان فلم جوش جو هي گانو ٻڌون جنهن ۾ اسان جي رحمت الله، جنهن جو سنڌ سان تعلق آهي ۽ جيڪو بينجي نواز آهي... هن نغمي ۾ اوهان جيڪڏهن ڌيان سان ٻڌندؤ ته ڪيترين ئي جاين تي اوهان کي بينجي جو آواز ٻڌڻ ۾ ايندو... اهو بينجو اسان جي رحمت الله وڄايو آهي.

(گيت... رحمت الله جي بينجي جي سُرن سان بلند ٿئي ٿو... احمد رُشدي ڳائي ٿو... تج ڪو ڀي بنايا الله ني... مجهه ڪو ڀي بنايا الله ني... تُجهي حسن ديا مُجهي عشق ديا... سب کيل رچايا الله ني... گيت مڪمل ٿيڻ کان پوءِ فَيڊ آئوٽ ٿئي ٿو).

نصير مرزا: رحمت الله انهن اسٽوڊيوز ۾ ڪڏهن، ملڪه ترنم نور جهان سان اوهانجو ڪڏهن ڪو رابطو... ڪو واسطو پيو؟.

رحمت الله: جي ها... سائين ٿيو... ۽ ان جو گانو به هڪ مون وڄايو پنجابي... فلم جو... پر ڇاهي جو اها فلم رليز ڪو نه ٿي.

نصير مرزا: ڪهڙو هو اهو؟

رحمت الله: گاني جا ٻول هئا ”ٽُر گيا ماهي تي روڻا پَلي پاگيا.“

نصير مرزا: منهنجو خيال آهي ته اها طرز به ٿي وڃي.

رحمت الله: (کِلي ٿو) سائين هاڻي آواز ته اهڙو ڪونهي...

نصير مرزا: پوءِ جهڙو ڀي آهي.

رحمت الله: (ڳائي ٿو...) ٽُرڳيا ماهي تي روڻا پَلي پاڳيا.

دور جاڻي واليا، ڪٿي دل لا ليا.

(کلي ٿو)

نصير مرزا: موسيقار ڪير هو ان گاني جو؟

رحمت الله: اهو هو سليم.

نصير مرزا: سليم اقبال صاحب.

رحمت الله: جي ها... بس پوءِ ڇاهي جو هيءَ فلم... بس پوءِ رليز ڪو نه ٿي اها.

نصير مرزا: نور جهان صاحبه سان ڪو رابطو... ڪو واقعو... جيڪو اوهان ٻڌائڻ گهرو...

رحمت الله: جي ها... ريهرسل ٿيندي هئي... ايڇ ايم وائي ڪمپني هئي هڪڙي... اهو جدا آهي... فلمن کان علاوه هڪڙو ادارو آهي... پوءِ اتان آئون اٿي ويندو هوس... جڏهن منهنجو ڪم ڀي نه هوندو هو نه... پوءِ ڏسندو هوس ته ڪهڙا موسيقار آهن... ڪنهن جو اڄ گانو پيو ٿئي... پوءِ هڪ ڏينهن اتي ويس ته ميڊم نور جهان آيل هئي...

نصير مرزا: هونهن

رحمت الله: پوءِ مون کي شوق ٿيو ته ڏسان... پهريون دفعو ڏسان ته هيءَ ڪيئن ٿي گانو ڳائي ۽ ڪيئن ٿا وڄائين اهي سازندا... موسيقي، موسيقار کيس ڪيئن ٿو ٻڌائي! اڃا شروع ڪو نه ڪيو هئائون ميوزڪ... ويٺا هئا ته ٻه ٽي ميوزيشن اهڙا هئا جن سان ٻه ٽي فلمن ۾ اڳ مون گانو وڄايو هو... انهن... هن کي چيو... موسيقار کي... ته هي سنڌي آهي، بينجو سٺو ٿو وڄائي... هن چيو ته ٺيڪ آهي... پوءِ ڏسون ٿا هن کي... هُو سڀ ويٺا هئا ته ميڊم نور جهان اها گفتگو اسان جي ٻُڌي ڪو نه.

نصير مرزا: هونهن

رحمت الله: مطلب پاڻ ۾ ئي اها ڊسڪس ٿي ته ميڊم نور جهان چيو ته هتي ڪو اهڙو ماڻهو هجي... جيڪو منهنجي هيٺ ڪار بيٺي آهي... ان ۾ جيڪو منهنجو بيگ آهي، سو کڻي اچي. پوءِ سڀ ويٺا هئا ته مون کي هن ننڍو ڏسي عمر جو، چيائين ته هي ڇوڪرو آهي... شايد هتي ڪم ٿو ڪري... هن جي ذهن ۾ اهو آيو... مون کي سادا ڪپڙا هئا، ته هن مون کي چيو ته ”بيٽا سنڌي... جائو بيگ لي ڪي آئو...“ اهو ٻين به چيو ته ”ميڊم ڪا بيگ لي ڪر آئو...“ مون چيو ٺيڪ آهي... آئون ويس هيٺ... اتي ڪار ڳاڙهي هئي ان مان بيگ کڻي آيس آئون... بيگ جڏهن مون رکيو ته هن چيو ”مهرباني“... پوءِ جڏهن هنن ڊسڪس ڪئي مون کي وڄائڻ جي ۽ جيڏي مهل مون بينجو کوليو ته ميڊم نور جهان مون کي ڏٺو ۽ چيائين ته ”مون کان اڄ هڪڙي وڏي گلطي (غلطي) ٿي وئي آهي.“ هن پنجابيءَ ۾ چيو ”مي نون بڙي گلطي هو گئي هي... مين بڙي پشيمان هوندي آن... پتا نهين مينون ڪي هو گيا هي؟“ انهن چيو... ڇو ڀلا... ڇا جي لاءِ...؟ ميڊم چيو ته مون کي اها خبر ڪو نه هئي ته هي ڪو وڄائڻ وارو آهي. مون ڀانئيو هتي جو ڪو چپڙاسي آهي، وغيره... ته ڪر مون چيو ته مان هن کان معذرت وٺان ٿي... هي استاد آهي... اٿي بيهي هن مون کان معافي ورتي. ڇو جو مان هن جو بيگ کڻي آيو هوس.

نصير مرزا: سبحان الله.

رحمت الله: ۽ مون ميڊم کي چيو ته اها ته منهنجي لاءِ وڏي سعادت آهي ته تو جهڙي فنڪار جو آئون کڻي آيو آهيان... ته مونکي ته وڏي کشي (خوشي) ٿي آهي.

نصير مرزا: معنيٰ ته هڪڙي سازندي جو هن ايڏو وڏو احترام ڪيو.

رحمت الله: جي ها...

نصير مرزا: اڇا... ان کان پوءِ جيڪي ٻيا موسيقار آهن... انهن مان ڪنهن سان توهان ڪم ڪيو؟

رحمت الله: سائين... اي حميد سان... ۽ بابا چشتيءَ جا جام گانا مون ڪيا... تمام گهڻا وڄايا.

نصير مرزا: اڇا بابا چشتيءَ کي جيئن اسان پوڙهو ڏٺو ڪافي... ته هن جي ڌن ٻڌائڻ جو انداز ڇا هوندو هو...

رحمت الله: (آواز ۾ مرڪ ڀرجيس ٿي) سائين ڇا ٻڌايان اوهان کي...!

نصير: مثال...

رحمت الله: هڪڙي دفعي هُو گانو پيو ٺاهي... نسيم بيگم کي پيو ياد ڪرائي... تمام مشهور هليو آهي... ته هن کي ان مهل پيو آئون ڏسان... آئون ڏاڍو کليس بابا تان.. جام کليس... هن جو آواز ڪو خاص ڪو نه هو...

(نقل ڪري ٿو) ٿوڙا ٿوڙا چَن ويکيا... بيٽي يه گائو... ڪي ٿوڙا ٿوڙا چَن ويکيا...

(نصير صاحب کلندو رهي ٿو... انداز نقل جو ڪمال آهي...)

رحمت الله: مون چيو هي ڪري ڇا ٿو!... پوءِ ان کي سائين Follow ڪيو نسيم بيگم...

نصير: (لقمو ڏيندي) نسيم بيگم...

رحمت الله: (آواز مؤج ۾ اچي ٿو ۽ نسيم بيگم جي ڪاپيءَ جي ڪوشش ٿئي ٿي) او ٿوڙا ٿوڙا چن ويکيا...

ته گاني ۾ جڏهن هن نکار ڪيو...

نصير: سبحان الله.

رحمت: ته اهو گانو ايڏو هليو، جو آئون ته حيران ٿي ويس...

نصير: چانڊوڪيءَ وانگر ڀرجي آيو.

رحمت: جي ها... ۽ تمام هُو مشهور گانو هليو...

نصير: ته ان جي لاءِ توهان ڪهڙي مشهور فلم ۾ بينجو وڄايو؟

رحمت: ڪافي فلمون هيون... انهن ۾ ڪي رليز ٿيون، پر هاڻي ڇاهي ته جنهن مهل اهي گانا جتي ٽيڪ ٿيندا هئا ته اهي گانا هڪٻئي جي پٺيان پيا هلندا هيا. هو چون بابا سڀاڻي توکي اچڻو آهي ۽ اسان جو گانو وڄائڻو آهي... هاڻي آئون ڪو نه ٿو پڇان ته ڪهڙي فلم جو... مون کي پئسا کپن... ته اهڙيون ڪيئي فلمون ٿي ويون... خاص خاص جيڪي فلمون هيون، جيئن ڊولي فلم آهي... جوش فلم آهي... ڦني خان فلم آهي... لائي لگ فلم آهي... ٻيون به اهڙيون ڪيئي فلمون آهن... ته اهي مون کي ياد هيون.

نصير: ڊولي جو ڪو گانو جيڪو اسين اوهان کي ٻڌرايون...

رحمت: اهو نسيم بيگم ۽ منير حسين ڳايو... دو گانو آهي... منظور اشرف جي موسيقي آهي... ۽ بابا تنوير نقوي شاعر آهي ان جو... جي ها...

نصير: ان جا ٻول ڇا آهن؟

رحمت: بجيان هوائان رخ ڊولدي...پِپلي دي پيڇي چن آگيا... دل ديان گلان آج کول دَي...

نصير: هاڻي ڀلا ان جو ترجمو به ٻڌايو.

رحمت: (کلي ٿو) ڀڳل هوائون آهن... معنيٰ چانڊوڪي رات آهي... پپلي دي پيڇي چن... معنيٰ ٻٻر جي پويان چنڊ اچي ويو... اڄ پنهنجي دل جون ڳالهيون کول.

نصير: سبحان الله.

(رحمت الله ٻارڙن وانگر کلي ٿو)

نصير: هن نغمي ۾ به... هي نغمو فلم ”ڊوليءَ“ جو... موسيقار منظور اشرف... ته ان ۾ جتي جتي به اوهان کي بار پيس ٻڌڻ ۾ اچي ته اهو سمجهو ته اهو اسانجي سنڌ جي، ٽنڊي جان محمد جي رحمت الله خاصخيليءَ وڄايو آهي...

(رحمت الله جي بينجي جي گونج سان ئي گيت شروع ٿئي ٿو... نسيم بيگم ۽ منير حسين جو آواز ”دل ديان گلان اج کول دي“ ۾ رنگ ڀريندو رهي ٿو... گيت ختم ٿئي ٿو ته نصير صاحب جو آواز بلند ٿئي ٿو.)

نصير: رحمت الله اسان فلم ڊوليءَ جو نغمو ٻڌوسين پي... اوهان ٿوري دير اڳ ۾ چيو پي ته اسانجو ته ڪم هيو ته رڳو معاوضو ملي اسان کي... پئسا ملن... ته ان زماني ۾... جيڪو چوهٺ جو زمانو اوهان ٻڌايو، ته ڇا پئسا ملندا هئا...

رحمت: ان ٽيم تي سائين پنجاهه روپيا، هڪڙي گاني جا... پنج رپيا ڪنوينس ڏيندا هئا... اسٽوڊيو کان اسين پنهنجي گهرن ڏي ويندا هئاسين... رڪشي کي ڏيندا هئاسي چار رپيا... هو پنج رپيا ڏيندا هئا ۽ پنجاهه روپيا گاني جا ڏيندا هئا... ٽن ڏينهن ۾ گانو ٿي ويندو هو... سستائيءَ جو زمانو هو... هاڻي اوهين حساب لڳايو اڄ جي دؤر جو.

نصير: ڀلا ان زماني ۾ جيڪي ٻيا سازندا مشهور هيا... جن سان گڏ توهان وڄائيندا هيئو انهن مان ڪي حيات آهن...؟

رحمت: طافو آهي... جيڪو استاد طافو طبلو وڄائيندو هو.

نصير: (لقمو ڏئي ٿو) پنجابي فلمن جو مشهور موسيقار... ۽ وڏو پاڪستان جو...

رحمت: (لقمو ڏئي ٿو) ”سن وي بلوري اک واليا” اها طافو جي فلم آهي.

نصير: (لقمو ڏئي ٿو) ”منڊا شهر لاهور دا“

رحمت: ها اُهي... تمام وڏو استاد ڀي آهي طبلي جو... سڀ ساز وڄائي ٿو تقريباً... وائلسي، ستار، گٽار، باجو، طبلو، مردنگ... چاٻين واري ڍولڪ جيڪا آهي... اها وڄائي ٿو... وڏو فنڪار ماڻهو آهي.

نصير: طافو کان علاوه ٻيا جيڪي مشهور ماڻهو... سارنگيءَ وارا ڪير هئا... منڊولن وارا ڪير هئا؟

رحمت: ميڊولين وارو منير حسين... اهو پنهنجو... (کلي ٿو) منير حسين ته هتي جو آهي، منهنجي ڌيان ۾ اچي ويو... پر اتي ڪافي هئا... نذير خان هيو... پنهنجو نذير خان.

نصير: (لقمو ڏيندي) وائلن وارو... هو...

رحمت: جي ها وائلن وارو هو... ۽ نامور ڪلارينٽ وارو هو... ۽ گٽار وري طافوءَ جا ڀائر وڄائيندا هئا... ۽ وائلن وارا ته جام هئا... ظهير وائلن وارو هو... ۽ پنجاهه سٺ ماڻهو هئا وائلن وارا... ان کان پوءِ ستارن وارا... ته اهو پورو بئنچ جنهن سان فلم جو گانو ٿيندو هو ته تقريباً سٺ، ستر اسي ماڻهو هوندا هئا، سازن وڄائڻ وارا...

نصير: ڀلا توهان اتي جي فنڪارن لاءِ... جن جي گاني لاءِ بينجو وڄايو... مثال طور اوهان جيئن نسيم بيگم جو ذڪر ڪيو... ته ان جي شخصيت طبيعت. بدن بيهڪ ڇا هئي؟

رحمت: هوءَ تمام خوش مزاج عورت هئي... بدن ۾ ٿوري ڀريل هئي... ۽...

نصير: نڪ نقشي ۾ ڪيئن هئي؟

رحمت: صحيح هئي... تمام سٺا نيڻ نقش هئا.

نصير: اڇا.

رحمت: جي ها.

نصير: ۽ ڳالهائڻ ۾ ڪيئن هئي.

رحمت: ڪلر جيڪو آهي... اهو ڪڻڪ رنگ هو... ڳالهائڻ ۾ سبحان الله... عابده پروين وارو نمونو هو هن جو ۽ کلڻ ڳالهائڻ جي تمام سٺي هئي.

نصير: جيڪڏهن نسيم بيگم جو اوهان ڪو ٻيو گانو ڪيو هجي. جيڪو اسان اوهان کي ٻڌرايون.

رحمت: اهو به ڊولي فلم جو آهي... ”اج ميرا نچندا اي لُولُو... ڪڇ ڪڇ هوندا هي دل ۾...“

نصير: اهو اوهان کي به ڪڇ ڪڇ ٿئي ٿو دل ۾ يا رڳو هن گاني ۾ آهي؟

رحمت: (ٽهڪ ڏئي ٿو) اهو سڀ ڪنهن کي ٿئي ٿو... ڪڏهن... هي جيڪا شئي وڄي ٿي...

نصير: چڱو ... اسين هن نغمي ڏانهن اچون ٿا... پر ڪڏهن دل توهان ڪنهن کي ڏني رحمت الله!

رحمت: سائين... هاڻي اهو ته اسين چئي ڪو نه ٿا سگهون... اوڏي مهل اسانکي شونق هيو هن فن ۾...

نصير: اڇا...

رحمت: ڀلا ان کان پوءِ به؟

رحمت: اهو به هاڻي عشق... ڇا ٿو مان چئي سگهان...

نصير: معنيٰ سچي نٿا ڪرڻ چاهيو.

(ٻئي کلن ٿا)

نصير: چڱو پوءِ ڀلا ان ”لُولُو“ کي گڏجي ٻڌون ٿا، آواز نسيم بيگم جو...

(گيت بلند ٿئي ٿو... ”اج ميرا نچدا اي لُولُو... ڪڇ ڪڇ هوتا هي. دل نون...“ گيت مڪمل ٿئي ٿو، نصير صاحب جو آواز بلند ٿئي ٿو.)

نصير مرزا: نسيم بيگم جو اسان جيڪو هي گيت ٻڌو فلم ڊوليءَ جو... ان جي به بار پيس جي جاءِ تي هي جيڪو بينجي جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو، اهو اسانجي ماسٽر رحمت الله صاحب جو وڄايل هو... رحمت الله پوءِ ٻيو ڪنهن موسيقار سان جيڪو توهان کي ڪم ڪرڻ جو موقعو مليو؟

رحمت: سائين جام آهن... بابا چشتيءَ سان ڪيوسين ۽ خليل احمد جو به ڪيوسين. وڄايوسين ۽ اي حميد...

نصير: انهن سڀني ۾ ڪو فرق هيو... موسيقارن ۾؟

رحمت: سائين... زبردست.. هڪٻئي وڌيڪ ۽ هر ڪنهن جو پنهنجو انگ هو... اوهان وٽ هاڻي جيڪي گانا وڄن ٿا... هاڻي فلمن ۾ جيڪي موسيقار آهن... ڏسو... رشيد عَطري جو پنهنجو حساب ڪتاب آهي... اي حميد جو پنهنجو آهي. سڀ هيٺ... وڏا موسيقار.

نصير: ڀلا مالا جو ڪڏهن ڪو گانو يا عائشه پروين جو ڪو گانو اوهان وڄايو هجي.

رحمت: عائشه پروين جو ته هي... ڦني خان ۾ مون وڄايو آهي...“ تڪ ليا اوئي اوئي اوئي دلبر جاني... رک ليا پيار نشاني...“ گانا ته ڪافي آهن...

نصير: ڀلا مالا جو ڪو؟

رحمت: مالا جا به مون وڄايا آهن... پر هاڻي اهي فلمون مون کي ياد ناهن..

نصير: ڀلا مالا جي شخصيت ڪيئن هئي... شڪل شبيهه ڪيئن هئي؟

رحمت: معنيٰ... نيڻ نقش صحيح هئا. پوري قد جي هئي ۽ ڪڻڪ رنگي هئي... تمام اخلاق سٺو... آواز فس ڪلاس...

نصير: ڀلاعائشه پروين!!

رحمت: عائشه پروين وري سنهي هئي ٿوري... رنگ جي ڳوري هئي... ۽ نيڻ نقش تمام سٺا هئا... آواز ته ڪمال هو...

نصير: ڦني خان جو موسيقار اوهان ڪير ٻڌايو.

رحمت: سليم اقبال .

نصير: سليم اقبال صاحب... جنهن ’باجي‘ فلم جي موسيقي ڏني...

رحمت: باجي فلم... جي ها... ۽ ان ۾ هو گانو به آهي... پر ان ۾ مون وڄايو ڪونهي... اهو آهي ”جيو ڍولا...“

نصير: اڇا اهو به ان ڦني خان جو گانو آهي...

رحمت: ان ۾ ئي آهي... پر ان ۾ معنيٰ منهنجي بينجي جو ڪو نه هو پيس... ائين ڪافي گانا هئا... جن ۾ آئون ويهندو هوس. مان پنجاهه موسيقارن جي گاني وڄائڻ کان سواءِ انهن وٽ ويهندو به هوس ۽ انهن جون طرزون ٻڌندون هوس. منهنجو ذهن کلي ويو ۽ مان پاڻ طرزون ٺاهڻ لڳو هوس، پر پوءِ وري مان لاهور ڇڏي هتي آيس ۽ ريڊيو تي ملازم ٿي ويس... اهي ڳالهيون منهنجي ذهن ۾ هيون پر مون انهن تي پريڪٽس ڪو نه ڪئي.

نصير: ڀلا اهي جيڪي لاهور وارا موسيقار هئا، انهن ۾ توهان کي پنهنجي طبيعت جي لحاظ کان ڪهڙو ويجهو لڳو... ڇو ته توهان چيو ته توهان کي به موسيقار ٿيڻ جو شوق هيو... توهان ڪنهن کان وڌيڪ متاثر ٿيا ته آئون به ههڙي موسيقي ڏيان؟

رحمت: سائين ائين ته هڪٻئي کان وڌيڪ آهن، پر مون کي وري بابا چشتي... پسند هو... ڇا ڪاڻ ته لوڪ طرزن سان گهڻي مشابهت هن جون طرزون رکنديون هيون... ته انهيءَ حساب جي ڪري... هونئن ته موسيقار... نثار بزمي تمام... خورشيد انور.

نصير: انهن سڀني ۾ گلي جو سريلو ڪهڙر موسيقار هيو... اهي جيڪي توهان لاهور وارا ٻڌايا... بابا چشتيءَ جو توهان انداز ٻڌايو.

رحمت: هاڻي انهن ۾ جيڪو آهي سو... اي حميد جو گلو به سٺو هو... بخشي وزير مصلم الصوبي... اهي تمام سريلو ڳائيندا... طبيعت کي وڻندي هئي ڌن...

نصير مرزا: ها بخشي وزير... جنهن ”اُت خدا دا وير“ ۽ گانو ٺاهيو هيو ”ايدي ڪٽ ڪي نه ڦڙ ميڏي بانهن... مين ٿان مرجانيان...“

رحمت: ۽ ٻيو هو جيڪو مائيءَ ڳايو آهي ”جدون هولي جئي ليندا ميرا نان...“

نصير: جي ها... اهو ئي.. جدون هولي جئي ليندا ميرا نان . اڇا ڦني خان جو ڪهڙو گانو هو، جنهن ۾ توهان وڄايو... اهو ٿورو ڳائي ٻڌايو... جهونگاري ٻڌايو... ته پوءِ پاڻ ڳوليون ٿا پنهنجو اهو رڪارڊ ۽ نشر ٿا ڪيون...

رحمت: اهو گانو ڦني خان جو جيڪو مون وڄايو آهي... (ڳائڻ شروع ٿو ڪري) تڪ ليا اوئي اوئي اوئي دلبر جاني رک ليا اوئي اوئي پيار نشاني...

نصير: آواز عائشه پروين... اچو ته گڏجي ٻڌون...

(گيت بلند ٿئي ٿو... اتفاق سان شروعات ئي رحمت الله جي وڄايل بينجو جي نصيب ۾ آيل آهي... ”تڪ ليا اوئي اوئي... دلبر جاني...“ ... عائشه پروين جو ڳايل گيت مڪمل ٿئي ٿو... نصير صاحب جو آواز بلند ٿئي ٿو)

نصير: رحمت الله... هاڻي توهان جي زندگيءَ جو جيڪو وڏو حصو آهي، اهو آهي ريڊيو پاڪستان سان وابستگيءَ جو، ته توهان ڪڏهن هتي آيا... ريڊيو حيدرآباد تي؟

رحمت: تقريباً سائين آئون هتي ڇاهٺ ۾ آيس (اوڻيهه سئو ڇاهٺ).

نصير: ڪنهن آڊيشن ڪيو توهان جو...

رحمت: سائين... ڇاڳلا صاحب... جيڪي اسٽيشن ڊائريڪٽر هئا... نالو هنن جو مون کي پورو نٿو ياد اچي...

نصير: (لقمو ڏئي ٿو) علي محمد ڇاڳلا صاحب...

رحمت: جي ها... علي محمد ڇاڳلا صاحب.

نصير: ڪيئن هوندو هو هُو... ڇاڳلا صاحب...؟

رحمت: تمام هوشيار ۽ تمام نفيس طبيعت جو ماڻهو هو ۽ خوش مزاج ۽ همدرد ماڻهو هو... ۽ موسيقيءَ سان لڳاءُ به ڏاڍو هئس...

نصير: توهان کان ڇا ٻڌائين جو توهان کي پاس ڪيائين.

رحمت: مون کان پڇيائين ته ڀئي تون ڪيتري عرصي کان وڄائين ٿو... مون کي ٻڌايو ته مون کي اڃان هي ٻه ٽي سال ٿيا آهن. ڪٿي ڪٿي وڄايو ٿئي پروگرامن ۾؟ مون پنهنجو اهي پرائيويٽ فنڪشن ڪو نه ٻڌايا، سو هڪڙو مون کيس سرڪاري فنڪشن ٻڌايو ته مون لاهور ۾ هڪڙو وڄايو آهي، جنهن ۾ صدر ايوب به هو... مون خميسي خان سان وڄايو. چيائين پوءِ لاهور ۾ ٿو رهين ته اتي جو ٻيو ڪو احوال؟ ته مون چيو ته فلمن جا مون گانا وڄايا... ڪهڙن ڪهڙن موسيقار سان!... سڀني جا ته مون نالا ٻڌايا... مصلح الدين جو ته... فلم جوش جو... ته چيائين اهو گانو مون کي ٻڌاءِ... وٿ ميوزڪ. اهو ئي گانو مون ٻڌايو، بس جيئن مون اهو گانو ٻڌايو ته يڪدم مون کي سليڪٽ ڪري ڇڏيائين.

نصير: اڇا... ڀلا پوءِ توهان هتي اسٽاف آرٽسٽ ڪيئن ٿيا. بحيثيت بينجي نواز جي...؟

رحمت: جي ها، بس پوءِ اهو ڪانٽريڪٽ بيس تي. مهيني لاءِ پهرين اسان جو ڪانٽريڪٽ ٿيو، پوءِ سال جو ٿيو، پوءِ ٽن سالن جو ٿيو.

نصير: پوءِ توهان پڪا ڪڏهن ٿيا هئا؟

رحمت: ۱۹۹۴ع ۾.

نصير: اڃا جڏهن ريڊيو پاڪستان ڪارپوريشن ٿيو ته توهان ان جا ملازم ٿيا...

رحمت: جي ها...

نصير: هتي ڪير ڪير موسيقار هئا، جن سان اوهان گڏجي ڪم ڪيو؟

رحمت: پهرين... نذر حسين موسيقار...

نصير: استاد نذر حسين...

رحمت: غلام نبي عبداللطيف، استاد محمد جمن، استاد محمد ابراهيم، انهن جي انڊر ۾ ڪم ڪيو مون ڪافي وقت...

نصير: ڀلا ڪي اهڙا مقبول ڪافي ڪلام... جن ۾ توهان بينجو وڄايو... استاد ابراهيم جي... غلام نبي عبداللطيف جي... ائين جي جلديءَ ۾ اوهان کي ياد اچي...؟

رحمت: ڪافي ڪلام انهن جا سائين مون وڄايا آهن... ريڊئي جا جيڪي رڪارڊ ٿيا آهن... ”ايندو ڍولڻ سائين، الا منهنجو ايندو ڍولڻ سائين...“ محمد جمن جو جيڪو آهي هو... ”جنهن سان دلڙي لڳي... تنهن کان ڌار ٿيڻ...“ ڪافي ڪلام هئا.

نصير: ڀلا پروڊيوسر ڪهڙا ڪهڙا جن جا اوهان نغما وڄايا... ريڊيو پاڪستان حيدرآباد تي...؟

رحمت: پروڊيوسر سائين ان ٽائيم تي قادر بخش ملاح ڀي هو ۽ شيخ غلام حسين ڀي هو.

نصير: انور بلوچ صاحب...

رحمت: انور بلوچ صاحب... بلڪل. انور بلوچ صاحب...

نصير: جهانگير قريشي...

رحمت: ها... ها... جهانگير قريشي بلڪل ۽ پوءِ سائين اوهان ڀي هئو...

نصير: (کلي ٿو) جي ها... يعني مان نصير مرزا صاحب.

رحمت: جي ها... نصير مرزا صاحب... ڪوثر ٻرڙو صاحب... اهي سڀ... انهن جي انڊر ۾ وڄايوسين.

نصير: اندازن هتي ڪيترو ڪلام آهي، جنهن ۾ اوهان جو هي بينجو شامل ٿيو هوندو.

رحمت: ڪافي ۾... جيڪي به سنڌ ۾ فنڪار ٿيا آهن نه... تقريباً... ڪو اهڙو فنڪار ڪو نه ٿيندو... ها جيسين آئون ملازم ٿيو آهيان، ان کان اڳ جي ڳالهه مان نه ٿو ڪري سگهان... انهيءَ دؤر کان... باقي جيڪي ڀي فنڪار سُٺا سُٺا آهن... استاد منظور علي خان کان وٺي، محمد ابراهيم، محمد جمن... حسين بخش خادم.

نصير: (لقمو ڏئي ٿو) زيب النساءَ، امينه، فوزيه سومرو، الهه داد زرداري.

رحمت: بلڪل... بلڪل...اهي سڀ.

نصير: ذوالفقار...مظهر حسين

رحمت: بلڪل... مائي ڀاڳي...

نصير: اڇا توهان بحيثيت موسيقار، پهريون ڪهڙو نغمو هتي موزون ڪيو؟

رحمت: اهو...

نصير: اوهان پوءِ موسيقار به رهيو هتي...

رحمت: جي ها.. اهو منهنجي ”محبوب ڪئي مون تي...“ ان کان اڳ ۾ مون ”رسي وڃ نه راڻا“ ۽ ”هل ته هلون ٿرپارڪر ۾...“ به ڪيا.

نصير: نگهت جعفري کان ڳارايوسين.

رحمت: جي ها... نگهت جعفريءَ ڳايو... ان کان پهرين ڳايو عابده پروين...

نصير: ڪهڙو...؟

رحمت: ”محبوب ڪئي خاص عنايت؟...“

نصير: ”محبوب ڪئي مون تي اڄ خاص عنايت آ-“ منصور ويراڳيءَ جي ان ڪلام مان ڇو نه هڪڙي جهلڪ ٻڌندا هلون.

(گيت اَپ ٿئي ٿو. عابده جي آواز ۽، منصور ويراڳيءَ جي لفظن جي سونهن، رحمت الله جي آڱرين سان ڇُهيل بينجي جي لئه بلند ڪندي رهي ٿي... گيت ختم ٿئي ٿو... نصير صاحب جو آواز بلند ٿئي ٿو).

رحمت: جي ها...

نصير: ٻارڙا ڪيترا آهن؟

رحمت: پهرينءَ مان نياڻيون آهن... پهرين گهر واري، جيڪا گذاري وئي.

نصير: معنيٰ پهرين گهرواري به هئي...

رحمت: جي ها... اها جيڪا گذاري وئي... ان مان پنج نياڻيون... ۽ ٻي شادي ڪيم، ٻه انهي مان آهن...

نصير: اولاد مان ڪنهن کي ڪو پنهنجو فن سيکاريو...

رحمت: نه سائين... ڪو نه آيا... منهنجي معيار تي ڪو نه لٿا.

نصير: ۽ پهرين جيڪا اسان جي ڀاڄائي هئي ۽ ٻي جيڪا آهي، ان کي توهان جي فن سان ڪا دلچسپي رهي؟

رحمت: ٻڌن ٿا... ٻڌن ٿيون... پر ڪو ايترو سمجهه ڪو نه ٿي اچين.

نصير: سمجهن ٿيون ته رحمت الله ڪيترو اهم آهي؟

رحمت: ايترو انهن کي سمجهه ڪو نه ٿي اچي... پهرين جيڪا گذاري وئي... ان کي سمجهه هئي ٿوري...

نصير: ان ڀاڄائيءَ جو نالو ڇاهي اسانجي؟

رحمت: شيرين...

نصير: ۽ ٻيءَ جو نالو ڇاهي؟

رحمت: فهميده...

نصير: معنيٰ ڏاڍا سٺا، پيارا نالا آهن... ٻنهي زالن توهان کي خوش رکيو!

رحمت: جي ها...

نصير: هُن به توهان جو خيال رکيو... اسانجي ڀاڄائي فهميده...

رحمت: تمام گهڻو... تمام گهڻو خيال رکيو... خدمت ڪري ٿي...

نصير: ڀلا نياڻين ۽ پُٽن ۾ ڪو ٻارڙو... موسيقيءَ سان جنهن جي ٿورڙي به ڪا دلچسپي هجي...

رحمت: نه سائين... ڪو به نه.

نصير: اڇا... زندگي جيڪا توهان جي گذري، مطمئن آهيو ته چڱي گذري؟

رحمت: جي ها...

نصير: ريڊيو مان رٽائر ڪڏهن ٿيا توهين؟

رحمت: ۲۰۰۲ ۾ ...

نصير: اهو پري ميچوئر ٿيو... معنيٰ توهان جي رٽائرمنٽ اچي پوري هئي.

رحمت: ها پري... اڃان معنيٰ سٺ تائين هلي ها... پنجويهه سال جيڪا آهي، ان سروس ۾ مون رٽائرمنٽ ورتي.

نصير: طبيعت ڪيئن ٿي رهي...؟

رحمت: طبيعت سائين هاڻي بس... ڪڏهن ڪيئن ٿي رهي، ڪڏهن ڪيئن. ڪيڏي مهل ٺيڪ آهي... ڪيڏي مهل نه... الله جو شڪر آهي، هلائي ٿو مالڪ...

نصير: ڀلا مطمئن آهيو ته توهان جي جيڪا قدرداني ڪا ٿي... توهان جي فن جي... توهان جي.

رحمت: بس اها ٿي آهي... توهان جي ريڊيو جي طرفان ته گهڻي ئي ٿي آهي... اوهان به ڪئي آهي... ڪجهه عوام به ڪئي آهي.

نصير: ڪجهه ايوارڊ مليا ڪٿان؟

رحمت: ها ڪجهه مليا آهن، فنڪشنن مان يا ڪجهه سرڪاري فنڪشنن مان.

نصير: رحمت الله... وقت ڏاڍو مختصر آهي، توهان وٽ طويل زندگيءَ جو داستان آهي... آئون پڇڻ چاهيندو آهيان ته ڪيترو ماڻهو جيئي؟... يعني جيڪا ڄمار هينئر آهي، اوهان جي هينئر ٽيهٺ چوهٺ سال عمر آهي... ته ماڻهو آخر ڪيترو هن زمين تي جيئي... گهڻا سال...؟

رحمت: اهو ته سائين طبيعت تي آهي. جيتري طاقت هجي... سڪون هجي.

نصير: توهين ڪيترو جيئڻ چاهيو ٿا؟

رحمت: (کلي ٿو) اسان ته سائين هاڻ چئون ٿا ته الله سائين پنهنجو ڪري...

نصير: (ٻئي کلن ٿا...) الله سائين توهان کي حياتي ڏئي ۽ ان جيڪو توهان چيو ته الله سائين اسان کي ڀلي گهرائي پاڻ وٽ... ته اسين اوهان جي گفتگوءَ جي انهن جملن تي... توهان جي موسيقيءَ ۾ توهان کان موڪلايون ٿا ته توهان اسان وٽ آيئو... هي اسان جي دل جو آواز آهي، جيڪو اسين پروگرام جي پڄاڻيءَ تي ٻڌايون ٿا... ”رسي وڃ نه راڻا... دنيا جي چوڻ تي.“ اسان جي رحمت الله جي موسيقي۽ غلام شبير جو خوبصورت آواز آهي.... ان تي ئي اسين اوهان کان موڪلايون ٿا... سدائين گڏ.

(رسي وڃ نه راڻا. بلند ٿئي ٿو... جنهن ۾ پروگرام جي سائن ٽيون ملي ٿي)