مصطفيٰ قريشي

مصطفيٰ قريشي

فلمي دنيا جي هيرو سان ڪچهري!

غلام حسين خاصخيلي

فلمي دنيا جي مشهور اداڪار مصطفيٰ قريشيءَ جو سنڌ جي ٻئي نمبر وڏي شهر ۽ ٿڌين هوائن جي حوالي سان مڃتا رکندڙ حيدرآباد سان واسطو آهي. مصطفيٰ قريشي پنهنجي فن جي شروعات ريڊيو پاڪستان حيدرآباد تان انائونسر جي حيثيت سان ڪئي. جنهن کانپوءِ مصطفيٰ قريشي محنت سان لاهور جي فلمي دنيا ڏانهن رخ ڪيو. سندس محنت ۽ بهتر اداڪاريءَ وسيلي مصطفيٰ قريشي وڏي مڃتا حاصل ڪئي آهي. سندس هلڻ جو انداز اهوئي ساڳيو پيار وارو آهي. عيد جي خوشين کي ملهائڻ لاءِ حيدرآباد ۾ ترسيل هو. مصطفيٰ قريشي عيد جي ٽئين ڏهاڙي تي ريڊيو پاڪستان حيدرآباد پهتو. ريڊيو حيدرآباد تي اسٽيشن ڊائريڪٽر علي اڪبر هنڱورجو، پروگرام مينيجر محمد حسين سميت ريڊيو جي عملي سندس آجيان ڪئي. آئون به روزاني عبرت جي آفيس مان پنهنجو ڪم مڪمل ڪري ريڊيو حيدرآباد تي ”فتح خان جي اوطاق“ پروگرام ڪرڻ لاءِ پهتس، پروگرام فتح خان جي اوطاق جو پروڊيوسر روشن علي ڪلهوڙو آهي. مصطفيٰ قريشي سان ملاقات ڪري ساڻس عبرت جي پڙهندڙن لاءِ جيڪا ڪچهري ڪئي آهي. اها اوهان تائين پهچائي رهيو آهيان. مصطفيٰ قريشي سان جنهن ڏينهن تي ملاقات ٿي. اهو ڏينهن عيد جي خوشين واري ڏهاڙي سان گڏ روزاني عبرت جي ۶۲ هين سالگرهه جو ڏهاڙو به ملهائي رهيا هئاسين. مصطفيٰ قريشي ملڻ شرط عيد جون مبارڪون ڏيڻ سان گڏ عبرت جي سالگرهه جون مبارڪون ڏنيون.

گلاب چانڊيو

گلاب چانڊيو

گلشن جو مرجهايل گل

معشوق مُحسن ابڙو

مختيار احمد ملاح لکي ٿو ته؛ “فنون لطيفه اهي هوندا آهن، جن وسيلي انساني جذبات ۽ ڪيفيتن جا نقش چٽي، اهڙي دلڪش، دلسوز ۽ روح افزا انداز ۾ پيش ڪجن، جو ڏسندڙ ۽ ٻڌندڙ جو روح ۽ دماغ جذبن ۽ امنگن سان آراسته ٿي، گهراين ۽ اونهاين ۾ رچي وڃي. ڪنهن به لطيف فن کي انسان جي دل، روح ۽ جذبات کان جدا ڪري نه سگهبو. انهيءَ لحاظ سان رقص يا ناچ، ساز ۽ موسيقي، مصوري، ادب ۽ شعر کي فنون لطيفه ۾ شمار ڪيو وڃي ٿو. ڇاڪاڻ ته انهن سان ڪلي جذبات جو اظهار ڪيو وڃي ٿو. لطيفي فن تخليقي فن سڏبا آهن.“

محمود مغل

محمود مغل

محبتن جو محمود

احساس ميرل

سنڌ ڌرتيءَ اسان کي املھ هيرا ڏنا آهن. ادبي کيتر ۾ جن ماڻهن پنهنجي تحريرن ذريعي ماحول کي محبتن جا سبق ڏنا، انهن امر انسانن ۾ سنڌ ڌرتيءَ جو هي سڄڻ ۽ هردل عزيز سائين محمود مغل به هڪ آهي.

هي ۲۰۱۴ جي ڳالھ آهي ته جڏهن اسان ساس ٽنڊو الهيار جي دستوري گڏجاڻين ۾ ايندا هئاسين، اتي سائين محمود مغل سان ملاقات ٿي. دل چيو پئي ته سائين محمود کي دعوت ڏجي. ڇو ته سائين محمود کي مون تڏهن ڏٺو هو جڏھن ٻهراڙيءَ جي ماحول ۾ اسان گاھ جون ڀريون ڪري ايندا هئاسين، تڏهن ڳوٺ ۾ صرف هڪ ٽيليوزن هوندي هئي، جيڪا بيٽري تي هلندي هئي. شام ڌاري اچي اتي گڏ ٿيندا هئاسين، تڏهن سائين محمود پرک پروگرام جي ميزباني ڪندا هئا.

حاجي نظر محمد بلوچ

حاجي نظر محمد بلوچ

مدثر نظر بلوچ

انسان جي زندگي ۾ ڪافي لاها چاڙها ايندا آهن، جن سان ان کي زندگيءَ جي اصل روح کي پرکڻ جي سُڌ ملندي آهي، پر انهي زندگي جي آغاز ۾ دنيا جي رنگينين، سُٺاين، خرابين بابت آگاهي انسان جي پنهنجي پهرين درسگاهه ماءُ جي هنج ۾ ملندي آهي، ماءُ جي هنج انسان جي پهرين درسگاهه ضرور آهي پر ان درسگاهه جو بنياد والد هوندو آهي، والد جيڪو پنهنجي ننڍڙين ننڍڙين خُوشين کي پنهنجي اولاد جي فرمائشن ۽ خواهشن لاءِ اندر ۾ ئي دفن ڪري ڇڏيندو آهي. ماءُ جي پيرن هيٺان جيڪڏهن پالڻهار جنت رکي آهي ته ان جنت جي دروازي جي ڪُنجي والد جي فرمانبداري سان ئي ملي سگهي ٿي.

عبدالحي پليجو

عبدالحي پليجو

سَدائِين سَفَرَ ۾، رَمَنِ مٿي راهه

ڊاڪٽر پروين موسيٰ ميمڻ

محترم عبدالحي پليجو جي ذات ڪنهن تعارف جي محتاج نه آهي. هو سنڌي ادب جو هڪ مشهور و معروف سفرناما نگار شمار ٿئي ٿو. سنڌي ادب ۾ الطاف شيخ کان پوءِ جنهن ليکڪ وڌ کان وڌ سفر ناما لکيا آهن، اهو عبدالحي پليجو صاحب آهي. هن دنيا جي هڪ وڏي حصي جو سير ۽ سفر ڪيو آهي، جنهن ۾ ڪيترا ئي ملڪ شامل آهن جن جو احوال سندس سفرنامن مان ملي ٿو. سفرنامو ادب جي اهم صنف آهي، جنهن ۾ هڪ مخصوص عرصي جو احوال ليکڪ جي پنهنجي زباني هجي ٿو، هڪ طرح سان سفرنامو سوانح نگاريءَ جو حصو پڻ شمار ٿئي ٿو، جنهن ۾ ليکڪ جي ذات جو وڏو ڪمال آهي. سندس بياني قوت سان ئي هن جون شخصي خوبيون ۽ انفرادي حيثيت اڀري سامهون اچي ٿي. ليکڪ جي ذهانت، خاص طور ٻوليءَ جو استعمال، تحرير جو شانائتو هئڻ، سندس مطالعو، مشاهدو ۽ ٻيا سفرنامي لکڻ جا فني جزا سندس تحرير جي ڪاميابيءَ جي ضمانت آهي. انهن مان گهڻيون خوبيون، حي پليجو جي سفرنامن ۾ ملن ٿيون. پليجو صاحب ننڍپڻ کان ئي علم ۽ ادب ڏي راغب رهيو. جنهن ۾ سندن گهرو تربيت ۽ تعليم جو هٿ آهي.

امجد سراج ميمڻ

امجد سراج ميمڻ

رياضت ٻرڙو

ڊاڪٽر امجد سراج ۳۱ جنوري ۱۹۶۳ع تي حيدرآباد ۾ ڄائو. سندس تعلق سنڌ جي هڪ علمي ادبي گهراڻي سان آهي. سندس والد سراج الحق ميمڻ سنڌي ٻوليءَ جو هڪ مڃيل ناول نگار، افسانہ نگار، لسانيات جو ماهر ۽ صحافي آهي. ڊاڪٽر امجد ابتدائي تعليم ڪراچيءَ جي حبيب پبلڪ اسڪول مان ورتي، جنهن کانپوءِ هن پيٽاري جي ڪئڊٽ ڪاليج مان ميٽرڪ ۽ انٽر ڪئي. ايم بي بي ايس جي ڊگري، ڊائو ميڊيڪل ڪاليج ڪراچي (هاڻي يونيورسٽي) مان وٺڻ کانپوءِ آئرلينڊ مان ايف آر سي ايس ڪري، ڪجھ وقت اتي ئي ملازمت ڪيائين. ان کانپوءِ ڊائو ميڊيڪل يونيورسٽيءَ ۾ استاد مقرر ٿيو، جتي هن وقت هو سرجريءَ جو پروفيسر آهي.

مير هزار خان بجاراڻي

مير هزار خان بجاراڻي

دل ۾ سانڍڻ جهڙو ماڻهو - پهرين ورسي جي مناسبت سان

ايڊووڪيٽ عبيدالله ڇڄڻ

جيڪب آباد، ڪنڌڪوٽ ۽ ڪشمور کان ويندي ڪراچيءَ تائين سڄي سنڌ جي شهري توڙي ٻهراڙيءَ جي علائقن جي ماڻهن جي دلين تي راڄ ڪندڙ، سياست جو سينگار ۽ هر دلعزيز شخصيت، جنهن جي تعارف لاءِ به لفظ محتاج آهن، جنهن جي سيرت جي ساراهه به هر هنڌ مشهور هئي، پر بدقسمتيءَ سان اهو وقت به اچي ڪڙڪيو، جنهن ڏينهن هو اسان کان اوچتو ئي اوچتو هميشه لاءِ وڇڙي ويو ۽ اڄ پورو هڪ سال گذرڻ کانپوءِ اهو ساڳيو ڏينهن ڦري آيو آهي، جنهن تي مير هزار خان بجاراڻيءَ جو سندس ڪراچي واري رهائشگاهه مان ونيءَ سميت لاش هٿ آيو هو ۽ اڄ ڏينهن تائين اهو پراسرار طور موت جو سُٽ سلجهي ناهي سگهيو. اُن وقت هو صوبائي وزير جي اهم منصب تي به فائز هو. تعجب آهي ته ان هوندي به هو غيرمحفوظ ڪيئن هو!؟

ديدار بلوچ

ديدار بلوچ

تو وڇوڙيا سوين اي زمانا

ماڪن شاھ رضوي

نئين سال جي پهرئين مهيني سنڌي ادب کان املهه هار جو هڪ قيمتي موتي ڇني ورتو، اهڙو موتي، جنهن جي وڃڻ جي اڃان ويل ڪانه هئي. تمام گهٽ اهڙا انسان هوندا آهن، جيڪي سچ منهن تي ان انداز ۾ چئي سگهن، جو ڪنهن کي ڪنهن پر ڪاوڙ نه اچي ۽ هو پاڻ به مرڪي پوي. ٻن ڪتابن جي ليکڪ شاعر ۽ نثر نويس ديدار بلوچ ۾ اها خوبي اُتم هوندي هئي. بيحد حساس دل رکندڙ، سونهن پرست ديدار جون اهي مرڪندڙ ڳالهيون آخري دم تائين نه رڳو جاري رهيون، پر دل ڪتاب تي هميشه لاءِ لکجي به ويون. ”چُميا چنڊ گلاب“ هن جي پهرين شعري ڪتاب جو عنوان هو، ان ڪتاب جي مهورت تن ڏينهن حيدرآباد جي ان دور واري مشهور ”فٽاز“ هوٽل ۾ ٿي هئي. هن تقريب ۾ ڪيترن ئي شاعرن توڙي اديبن ويچار ونڊيا هئا، هڪ تمام خوبصورت ليکڪه پنهنجي تبصري ۾ چيو ”هي دور جوش ۽ جذبي جو آهي، جڏهن ته ديدار جي شاعري اداس آهي.“ ديدار پنهنجي جوابي تقرير ۾ سڀني جا ٿورا مڃيندي چيو هو ته، ”هڪ محترمه چيو ته، ديدار جي شاعري اداس آهي، ان کي عرض ڪندس ته جنهن دور ۾ ماٺيڻي اوٺي جهڙو محبوب شاعر عشق جي آڙاهه ۾ پچندي ”سنڌو“ سان لانئون لهي وڃي، (تن ڏينهن ويجهڙائي ۾ نوجوان شاعر ماٺيڻي اوٺي تازو خودڪشي ڪئي هئي) بخشڻ مهراڻوي جهڙو ڪلاڪار درديلا گيت ڳائيندي آپگهات جون ڳالهيون ڪري، ۽ اسان جون محبوبائون وڏي ڪار تي هرکجي هليون وڃن، اتي اسين اداس شاعري نه ڪنداسين ته ٻيو ڪهڙا ڦاڙها مارينداسين؟

ڊاڪٽر پروفيسر بلقيس ملڪ

ڊاڪٽر پروفيسر بلقيس ملڪ

اسين ھن مسيحا صفت عورت کي ڇا ڏنو

ذوالفقار قادري

ڊاڪٽر بلقيس ملڪ ۲۰ فيبروري ۱۹۲۹ع تي ڪراچي ۾ جنم ورتو. بنيادي طور هن جي خاندان جو تعلق سيالڪوٽ جي هڪ اعليٰ فيملي سان آھي. ڊاڪٽر بلقيس ملڪ ۱۹۵۸ع ۾، ڊاؤ ميڊيڪل ڪاليج ڪراچيءَ مان ايم بي بي ايس ڪرڻ بعد، ايف سي پي ايس ۽ ايف آر سي ايس لا۽ رائل ميڊيڪل ڪاليج لنڊن هلي وئي اتان ماسٽرس ڪرڻ بعد ايڊوانس ڪورسز لا۽ آمريڪا وئي ۽ ۱۹۷۲ع ۾ جڏھن پاڪستان واپس آئي ته پشاور هڪ ميڊيڪل پراجيڪٽ جي سلسلي ۾ وئي ۽ واپسي تي اسلام آباد ۾ سندس ملاقات ڊاڪٽر بيگم اشرف عباسي سان ٿي جيڪا سندس ساهيڙي هئي. ڊاڪٽر بيگم اشرف عباسي کي ڀٽو صاحب خواتين جي مخصوص نشست تي قومي اسمبلي جو ميمبر بڻايو هو ۽ پوءِ کيس ڀٽو صاحب قومي اسمبلي جو ڊپٽي اسپيڪر به چونڊرايو. ڊاڪٽر بيگم اشرف عباسي، ڊاڪٽر بلقيس ملڪ کي وزيراعظم ذوالفقار علي ڀٽو سان ملاقات ڪرائي. ڀٽو صاحب کيس چيو ته؛ سنڌ ۾ ميڊيڪل ڪاليج صرف ڪراچي ۽ حيدرآباد ۾ آھن. منهنجي خواهش آھي ته هڪ ميڊيڪل ڪاليج، اتر سنڌ ۾ به هئڻ کپي. ان سان نه صرف اتر سنڌ بلڪ بلوچستان جي ماڻھن کي به فائدو ٿيندو. ان لاءِ منهنجي خواهش آھي ته اوهان نئين قائم ٿيندڙ ميڊيڪل ڪاليج ۾ عورتن واري شعبي کي سنڀاليو. بقول ڊاڪٽر بلقيس جي ته سندس لاءِ اها حيران ڪندڙ ڳالهه هئي. هڪ ته مون زندگي ۾ ڪڏھن لاڙڪاڻو ڏٺو ئي ڪو نه هو، ٻيو مان غير شادي شده هئس. پر ڀٽو صاحب سان انڪار نه ڪري سگهيس. مون ڀٽو صاحب سان ها ڪري ڇڏي.

اها خبر جڏھن سندس گهر وارن کي پئي ته هو سندس مٿان ناراض ٿيا. پر هوءَ وعدي مطابق لاڙڪاڻي اچي پهتي. انهن ڏينهن ۾ سنڌ جو وزير صحت، عبدالوحيد ڪٽپر ۽ سيڪريٽري هيلٿ، علي محمد انصاري هو. جڏھن ته لاڙڪاڻي اسپتال جو ايم ايس ڊاڪٽر سڄڻ ميمڻ ھو. سيڪريٽري هيلٿ، احمد علي انصاريءَ سندس نوڪري جو آرڊر جاري ڪري ڇڏيو.

منظور قريشي

منظور قريشي

ڄاڻ جي کاڻ ۽ ڪتابن جو پارکو

فضل سليمان قاضي

ڪنهن ڪنهن ماڻهو منجهه علم جي جستجو ۽ ڪتابن سان منسلڪ ٿيڻ جو جذبو ڪارفرما رهي ٿو. ڪتابن کي خريد ڪري پڙهڻ ۽ اُن جي پڙهڻ ۾ مستقل طور تي محو رهڻ وارن اهڙن انسانن مان هڪ قابل ذڪر فرد منظور قريشي آهي، جنهن کي ڪتابن جو ڪوڏيو Carouser of Books چئجي سگهجي ٿو. لڳي ٿو ته هن شخص پنهنجي زندگي جي ڪمائي ڪتاب خريدڻ ۽ پڙهڻ ۾ صَرف ڪئي آهي. مون کي هن جي گهر جي ڪنڊ ڪُڙڇ ۾ ڪتاب ئي ڪتاب نهايت سليقي سان رکيل نظر آيا. هن وٽ علم جي هر شعبي تي خاص ڪري تاريخ، فلسفي، مذهبن، آتم ڪٿا ۽ فنون لطيفن جا انگريزي ادب جا ڪئين ناياب بلڪي اڻلڀ ڪتاب به موجود آهن.

عبدالحڪيم ارشد

عبدالحڪيم ارشد

زبانن تي تالا، تخيل تي پهرا جو خالق شاعر

گل مورو

سنڌ جي عظيم ڏاهي علامه غلام محمد گرامي هڪ هنڌ لکيو آهي ته شاعر جي منصب ۽ پد مان ڪنهن جي به ريس يا برابري ڪانهي. خلقڻهار جي هن ڪائنات ۾ جيڪي به وهي ۽ واپري ٿو تنهنجي جيتري ٻُڌ سُڌ شاعري آهي تيتري ٻئي ڪنهن کي به ڪا نه ٿي سگهندي. عالم ۽ فاضل ماڻهو ڪتابي علم سان ڀرپور آهن پر شاعر جي دل اندرين روشني جو ڀنڊار هوندي آهي شاعر ٻين جي ٻڌ سُڌ تي ڪو نه ٿو هلي يا شين ۽ زندگي بابت ٻين جا تجربا نه ٿو پلٽي هن جو ڪم آهي ته جُڳت جي پسڻ ۽ ان سونهن جو مزو ٻين کي چکائڻ اهو حسن عام ماڻهوءَ جي پسڻ ۽ پرکڻ کان مٿي آهي ان سونهن جي ڪٿ انساني وٽن ۽ ڪسوٽين مان ٿيڻ مشڪل آهي. انهيءَ حقيقت جيان اها حقيقت آهي ته سنڌ جي عظيم ڏاهي علامه غلام محمد گرامي ڄڻ ته هي سمورا لفظ تاريخ جي انمول هيري عبدالحڪيم ارشد جي لاءِ جوڙيا هجن جنهن سڄي زندگي اُلفت ۾ گذاري الفت واري زندگي گذاريندڙ ماڻهو ئي پنهنجي وطن، ٻولي، تهذيب جي بقا جي جنگ ۾ جيئو جنگ بڻجي سولي جو سينگار بڻجڻ لاءِ هر وقت پهرين صف ۾ نظر ايندا آهن سو جڏهن سنڌ مٿان ون يونٽ واري زنجير هڻي لکڻ پڙهڻ ۽ سنڌ پڪارڻ تي بندش هنئين وئي هئي ته سنڌ جي امر ڪردار جيئو جُنگ جي جنم ڀومي سڪرنڊ جي سامهون ۱۳ جون ۱۹۳۹ع جي سانوڻي واري مند ۾ ڳوٺ لکمير ۾ سنڌ جي هن ارڏي ڪردار عبدالحڪيم ارشد اک کولي هئي. هن ابتدائي تعليم ته پنهنجي ڳوٺ کان حاصل ڪئي هئي پر سنڌ جي تحريڪي مرڪز پير جهنڊي ۾ جتي عربي، فارسي سکڻ سان گڏ ڪائنات جي انقلابي فڪر کي غور سان پڙهيو ۽ پروڙيو ۽ اُتي ئي تعليم دوران سنڌ جي سياسي حالتن ۽ تبديل ٿيندڙ هوائن جي رُخ جو هن گهرائي سان جائزو ورتو ته پياسي من جي پياس آس نراس مان ٿي سگهي ٿي ڇو ته گيتن جي بهار ۾ مالهي جي رنگت جنهن ۾ سونهن ۽ سنگيت جي سنگت جيڪا ادبي سنگت جي روپ ۾ ون يونٽ خلاف وڏو مچ مچائي چڪي هئي ان کيس ايترو ته اٽل ارادي وارو انسان بڻائي ڇڏيو جو جڏهن ۱۹۵۴ع ۾ ڪراچي ۾جيڪو تمام وڏو ميڙ سنڌي ادبي سنگت پاران ڪوٺايو ويو هو ان ۾ ارشد تمام وڏو بهرو ورتو ۽ ڪراچي سنگت شاخ جو ڪيتري وقت تائين عهديدار به رهيو سنڌي ٻولي تي بندش تحرير ۽ تقرير تي تالا هڻڻ جي ڪوشش ڪئي وئي ته هن انهيءَ ڏاڍ ۽ جبر کي غلامي جو ڳٽ سمجهي قبولڻ کان ئي انڪار ڪيو. پنهنجي شاعري وسيلي چوڻ لڳو ته؛

عطا محمد ڀنڀرو

عطا محمد ڀنڀرو

سنڌ جي ساڃاهه ۽ شعور

جويو سارنگ

سائين عطا محمد ڀنڀري، سائين محمد بخش ڀنڀري جي گهر ۾ ۱ فيبروري ۱۹۳۲ع ۾ ڳوٺ بچل ڀنڀري ضلعي خيرپور ۾ جنم ورتو، پاڻ ابتدائي تعليم پڻ ساڳئي ڳوٺ بچل ڀنڀري مان حاصل ڪئي، خيرپور ضلعي ۾ ڳوٺ بچل ڀنڀرو اهو واحد ڳوٺ آهي، جنهن جي تعليم جو ريشو ۹۰ سيڪڙو آهي، جتان جا ڪيترا ئي نوجوان ڇوڪرا ۽ نوجوان ڇوڪريون پوري سنڌ سان گڏ پوري دنيا ۾ سُٺي مقام تي پُهتل آهن.

سائين عطا محمد ڀنڀري سنڌ جي جڳ مشهور تعليمدان، بئريسٽر، سنڌ يونيورسٽيءَ جي اڳوڻي وائيس چانسلر ۽ ۴ مارچ جي هيري حسن علي عبدالرحمان وٽان حيدرآباد ۽ ڪراچيءَ مان وڪالت پڻ سکي.

حاجي غلام نبي ڏهراج

حاجي غلام نبي ڏهراج

مخمور مهيري

سون برابر سپرين، توريان نه ترن

ميخون جن جون من ۾، چوريان تان نه چرن

سي ڪيئن وسرن، جيڪي سانڍي رکيم ساهه ۾

سنڌ ڌرتي عالمن ۽ فاضلن، جانثارن ۽ جوڌن، ڏاهن ۽ اڪابرن، صوفين ۽ سالڪن، اوليائن ۽ ولين، امن ۽ عدل، انصاف ۽ احساس، ديسي توڙي پرديسي ماڻهن ۽پکيئڙن جي پيار پناهه گاهه صدين کان رهندي اچي.

هن ڌرتي جي مان واري مٽي مان سوين سورمين، لائق ليڊرن، شاعرن ۽ اديبن جنم وٺي پنهنجي ڏات ۽ ڏاهپ سان سندس مان ۽ شان مٿانهون ڪيو آهي. اهڙن بيباڪ، بهادرن، ارڏن ۽  اڻموٽ ڪردارن ۾ تحريڪ آزادي جي تاريخي ڪردار، مرحوم حاجي غلام نبي ڏهراج جو نامور نالو، تاريخ جي ورقن ۽ بابن ۾ اڄ به چمڪي رهيو آهي.