حضرت مخدوم فاضل شاهه ملتاني - مراد علي شاهه بڪيرائي

حضرت مخدوم فاضل شاهه ملتاني رح

سنڌ ۾غوث پوٽن جي گاديءَ جو باني ۽ ڪامل ولي

مراد علي شاهه بڪيرائي

ملتان سان سنڌ جو تاريخي لاڳاپو رهيو آهي. جنهن جو هڪ مکيه ڪارڻ ملتان جي بزرگن سان سنڌ واسين جي محبت ۽ عقيدت مندي به رهيو آهي. تاريخ جي ورقن ۾ ملتان کي آڳاٽي وقت ۾ سنڌ جو ئي هڪ ڀاڱو ڄاڻايو ويو آهي، پر سنڌين جي ملتان جي بزرگن سان محبت جو ڪارڻ زمين جي حد بندي ڪڏهن به نه رهي آهي. اهو ئي ڪارڻ آهي جو اڄ جڏهن ملتان سنڌ جي حدن کان ٻاهر آهي تڏهن به اهو سنڌين جي دلين جي حدن کان ٻاهر نڪري نه سگهيو آهي. ملتان جي بزرگن سان سنڌين جي محبت ۽ سنڌين جي ملتان جي بزرگن سان محبت ۽ عقيدت ئي اهو هڪ مکيه ڪارڻ هو. اهي ملتاني بزرگ نه رڳو پنهنجي وقت ۾ سنڌ جي وسندين ۾ دين جي تبليغ ۽ ماڻهن کي نئين واٽ تي هلڻ جون هدايتون ڪرڻ لاءِ ڪهي ايندا رهيا، ته سنڌي به فيض حاصل ڪرڻ لاءِ وٽن هلي ويندا رهيا ۽ کانئن دعائون وٺندا رهيا. ان ۾ نه رڳو سنڌ جي ڪيترن ئي علائقن جا هزارين ماڻهو اڄ به حضرت غوث بهاءُ الدين ذڪريا جا وڏا عقيدت مند ۽ مريد آهن، پر سنڌ جي تاريخي شهر بڪيرا شريف ۾ ان ئي غوثيه ڪٽنب جي گادي موجود آهي. جنهن ڪري ئي بڪيرا شريف کي ملتان ثاني يعني ٻيو ملتان به ڪوٺيو وڃي ٿو. بڪيرا شريف ۾ غوثيه ڪٽنب جي اها گادي مخدوم فاضل شاهه ملتانيءَ جي اچڻ کان پوءِ قائم ٿي.

استاد ظفر علي

استاد ظفر علي

سنڌ جو پهريون گريجوئيٽ موسيقار

هزارين گيتن جي موسيقي ڏيندڙ گواليار گهراڻي جي موسيقار ۽ راڳي استاد ظفر علي خان جي وڇوڙي کي ٻه سال مڪمل ٿي چڪا آھن.

استاد ظفر علي خان مارچ ۱۹۴۳ع ڌاري ڪراچيءَ ۾، راڳي استاد قدرت الله خان جي گهر ۾ اک کولي.

شهيد آفتاب عالم شورو - خورشيد ٻگهيو

شهيد آفتاب عالم شورو

عزم ۽ جدوجهد

خورشيد ٻگهيو

جنهن پنهنجي آواز کي غريبن مسڪينن ۽ اٻوجهن جو آواز بڻائڻ ٿي گهريو، تنهن نوجوان کي پراين ڪلهن تي ڏٺو هو ۽ جڏهن اهو آواز شهر خاموشان ۾ هميشه لاءِ خاموش ڏٺو هو تڏهن ڀٽائي جو اهو بيت بي ساخته چپن تي آيو هو ”گهوڙن ۽ گهوٽن جيئڻ ٿورا ڏينهڙا، ڪڏهن  منجهه ڪوٽن، ڪڏهن راهي رڻ جا.“ ۱۸ جنوري ۱۹۹۰ تي پنهنجي ارادن تي اٽل رهندي پنهنجي پنهنجي قائد شهيد ڀٽو جي پيروي ڪندي سندس فڪر ۽ فلسفي  تي جان قربان ڪندي هميشه لاءِ امر بڻجي ويو. سندس دشمنن کيس ابدي خاموشي ڏيڻ چاهي هئي، پر هو سندس آواز کي گُهٽي نه سگهيا ۽ کيس ماري ته سگهيا هئا. پر ان ارڏي جوان  کي ڪوبه جهڪائي نه سگهيو هو.

غلام مصطفيٰ جتوئي - وحيد رزاق مستوئي

غلام مصطفيٰ جتوئي

هڪ نفيس شخص

وحيد رزاق مستوئي

پاڪستان جي سياست تي ڇانيل هڪ نفيس شخص رئيس غلام مصطفى خان جتوئي پڻ هو. پاڻ 14 آگسٽ 1931ع ۾ سنڌ جي هڪ سياسي گهراڻي خان بهادر غلام رسول خان جتوئي جي گهر ۾ اک کولي. رئيس غلام مصطفى خان جتوئي جن پاڻ ۾ چار ڀائر هئا پهرئين نمبر تي پاڻ مرحوم رئيس غلام مصطفى خان جتوئي، ٻئين نمبر تي مرحوم غلام مجتبى خان جتوئي، ٽئين نمبر تي مرحوم ڊاڪٽر عبدالغفار خان جتوئي ۽ چوٿين نمبر تي امام بخش خان جتوئي آهي. کيس 6 پٽ ۽ چار نياڻن جو اولاد آهي جن مان هڪ پٽ طارق مصطفى جتوئي وفات ڪري ويو آهي باقي سوڳوارن ۾ 5 پٽ چار نياڻيون ۽ هڪ گهر واري آهن.

بھار علي بھار ٻرڙو

استاد بهار ٻرڙو

بهارن کان ئي وڇڙي ويل بهار

امر فياض

پراڻي ڳالهه آهي، ۱۹۸۸ع جي، جڏهن مان نوجوان ٻرڙا ويلفيئر ايسوسيئشن جو مرڪزي رابطا سيڪريٽري هئس. تڏهن ميرپور ٻرڙي ۾ ساڻس ملاقات ٿي. بابا ۽ چاچن جي صحبت ۾ گھڻو رهي، ڪتابن جو ڪيڙو هجڻ جي ڪري، ٿورو گھڻو سنڌي ٻوليءَ ۽ ڪلاسيڪل ادب تي جيڪو اَنَ لَپَ جيترو مطالعو هو، تنهن تحت مونکي ان ماڻهوءَ ۾ ڄڻ پورا خرار نظر آيا. مان سمجھي ويس ته هي سنهڙو سيپڪڙو ماڻهو، ٻولي دان ئي نه پر ٻولي ساز به آهي. ترت ئي وري ٻي ملاقات اسان جي هڪ دلبر دوست جي گھر شڪارپور ۾ ساڻس ٿي. جنهن ۾ هن کُلي سنڌي ڪلاسيڪل شاعريءَ تي ڳالهايو. جنهن ۾ لطيفيات کان وٺي جديد دور جي شاعرن تائين هن انتهائي لطيف انداز ۾ ڳالهايو. مونکي اڄ به سندس هڪ جملو ياد آهي، جنهن ۾ هن چيو هو ته: ”ٻولي بيٺل پاڻيءَ وانگر نه هوندي آهي، پر هلندڙ درياءُ آهي، جنهن ۾ انيڪ لفظ روز اچن ٿا، اسان صرف ايترو ڪريون جو انهن جي وَڍَ ٽُڪ ڪري پنهنجي ٻوليءَ جي تاڃي پيٽي ۾ انهن کي گھڙيون. اهو سوناري وارو ڪم به آهي ته لوهارن وارو به.“ ۽ مون ان برک ٻولي ساز بهار جي ڳالهه ڄڻ ته ڳنڍ ٻڌي ڇڏي.

نيلوفر جويو - محسن علي جويو

نيلوفر جويو

سنڌ جي ناليواري ڪهاڻيڪاره

محسن علي جويو

سنڌ جي نامياري ڪهاڻيڪاره سائين محمد ابراهيم جويي جي ڌِيءَ ۽ منهنجي امان, نيلوفر جويو ۲۷ ورهين تائين درس ۽ تدريس جي شعبي سان لاڳاپيل رهي ۽ عمر جي پڇاڙڪن ڏينهن تائين پنهنجون ذميواريون نڀائيندي رهي. توڻي جو ڪينسر جي موذي مرض ۾ مبتلا ٿي هئي ۽ تمام گهڻي اگهي هئي، پر هن اسڪول وڃي شاگردن ۽ شاگردياڻين کي پڙهائڻ وارو فرض باقاعدگيءَ سان نڀايو. امان نيلوفر جويو، سنڌيءَ ۾ ماسٽرس ۽ ايم ايڊ ماسٽرس جون ڊگريون حاصل ڪيون.

علي خان جوڻيجو - نواز ڪنڀر

علي خان جوڻيجو

سانگهڙ جي ”پرنس“ جو وڇوڙو - هڪ دور جي پڄاڻي!

نواز ڪنڀر

هونئن ته سانگھڙ جا جوڻيجا، مختلف حوالن سان، سڄي سنڌ بلڪ ملڪ ۾ مشهور آهن پر انهن ۾ بڪار جا جوڻيجا، سياست ۽ زراعت کان علاوه خاص طور تي، اعلى تعليم يافته هجڻ ڪري، سڄي سنڌ ۽ ملڪ ۾ عزت جي نگاهه سان ڏٺا وڃن ٿا. جن ۾ خان بهادر محمد حيات ولد ڪريم داد جوڻيجي جي خاندان جو تعليم جي لحاظ سان، شروع کان وٺي اڄ تائين پوري ضلعي ۾ ڪوبه مقابلو نٿو ڪري سگھي،  جنهن جو سبب خود خان بهادر محمد حيات جوڻيجي جو تعليم جي اهميت کان ان وقت واقف هجڻ هو، جڏهن عام ماڻهن جو انهيءَ پاسي ڌيان ئي نه هو. خان بهادر انگريزن واري مارشل لا دوران ۱۹۴۲ع ڌاري نه صرف بڪار ۾ بلڪ ٻين به ڪيترن ئي ڳوٺن ۾ پرائمري اسڪول قائم ڪرايا، انهن اسڪولن جي شاگردن کي اسڪول ۽ تعليم ڏانهن راغب ڪرڻ ۽ کين همٿائڻ لاءِ شاگردن ۽ استادن لاءِ پنهنجي زرعي اپت مان ’وِرو‘ به مقرر ڪيو. ان مارشل لا دؤر ۾ جڏهن هي علائقو ٻوڙيو ويو، تڏهن  تمام گھڻو آڳاٽو، چوپائي مال جي سانگي، ٺٽي واري پاسي کان هتي لڏي آيل جوڻيجا، مختلف پاسن ڏانهن لڏي ويا. ان وقت خان بهادر جو خاندان لڏي، لٽڪي موري ڀرسان، نئين ڪوٽ ۾ اچي آباد ٿيو. انهيءَ خاندان جي هڪ نهايت ئي تعليم يافته فرد، علي خان جوڻيجي، جڏهن ۱۱.۱۲.۱۳ تي (اها تاريخ به خود ڪيتري عجيب آهي) ڪراچيءَ ۾ آخري ساهه کنيا ته ڄڻ ضلعي سانگهڙ جي سياسي تاريخ سان گڏ، هن خاندان جي تاريخ جو به هڪ اهم باب پڄاڻيءَ تي پهتو.

رشيد صابر

رشيد صابر

ساروڻين جي آئيني ۾

مقصود گل

شڪسپيئر هن دنيا کي هڪ وڏي اسٽيج ڪرار ڏيندي هر ماڻهوءَ کي هڪ فنڪار ڪوٺيو آهي. جيڪي هن دنيا يا زندگيءَ جي اسٽيج تي پنهنجو ڪردار ادا ڪري پردي جي پويان اوجهل ٿي وڃن ٿا. ۽ انهيءَ پردي کي ٻين لفظن ۾ اسان موت به ڪوٺي سگهون ٿا.

اسان جا ڪيترا ئي، پرين پيارا، يار دوست ۽ عزيز اقارب به هن دنيا جي اسٽيج تي آيا، پنهنجي زندگي جون اهم ذميواريون نڀايائون. لکيا پڙهيا، گهميا ڦريا ۽ پنهنجي حصي جا ڪم ڪاريون اڪلائي. ڪيئي ڪم ڪاريون رٿون ۽ ارادا اڌ ۾ ڇڏي. پنهنجي مرضيءَ ۽ منشور کان سواءِ هي جهان ڇڏي اڻ ڏٺي جهان ڏي رڻ جا راهي بڻجي هليا ويا. ۽ اهڙا هليا ويا جو ويا ته وري نه موٽيا.

قاضي علي محمد - ڊاڪٽر آفتاب ابڙو

قاضي علي محمد

ڏيپلي جو علم پرور ۽ ادب دوست

ڊاڪٽر آفتاب ابڙو

علم جي حوالي سان، سنڌ جو سونهري دور سمن جو ليکيو وڃي ٿو. جنهن ۾ اهڙا ته عالم پيدا ٿيا، جن ننڍي کنڊ کان سواءِ ايران، افغانستان ۽ سينٽرل ايشيا ۾ وڏو نالو پيدا ڪيو. ان دور ۾ ’بوبڪ‘ شهر کي وڏو شرف حاصل هو، جو مخدوم محمد جعفر بوبڪائي جهڙا عالم اتي پيدا ٿيا. بقول ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ ”ڏکڻ ايشيا ۾ تعليم جي تدريس بابت پهريون ڪتاب مخدوم جعفر ’نهج التعلم‘ ۱۵۵۸ع ۾ لکيو. ان وقت يورپ ۾ تعليم جو ڪو به سرشتو قائم نه هو“. اصل ۾ اهو ڪتاب عربيءَ ۾ لکيل هو، جنهن جو نسخو هاڻي ناپيد آهي. ان کان پوءِ ڪنهن ان جو ترجمو ’حاصل النهج‘ جي نالي سان فارسي ۾ ڪيو. جڏهن ته ڊاڪٽر بلوچ ان جو سنڌي ۾ ترجمو ڪيو. اهو ڪتاب سنڌي لينگويج اٿارٽي پاران ۱۹۹۳ ۾ شايع ڪيو ويو آهي. ان تعليمي  شعور جو اثر اهو ٿيو جو ۱۹۵۰ تائين بوبڪ ۽ ڀر پاسي (ٽلٽيءَ ۽ پاٽ) ۾ تعليم جو تناسب ۹۸ سيڪڙو هو. وقت جو وڏو فلاسافر علامه آءِ آءِ قاضي ۽ ناليوارو محقق ۽ تعليمي ماهر شمس العلماءُ علامه عمر بن محمد دائود پوٽو ان سر زمين جي پيداوار آهن. ان کان علاوه ارغونن جي ڏاڍاين سبب جيڪي عالم ۽ فاضل سنڌ ڇڏي ڪڇ، ڀڄ ۽ برهان پور ويا، تن اُتي سنڌ جو نالو روشن ڪيو. تفصيل لاءِ سنڌي ادبي بورڊ جو ڪتاب ”برهان پور ڪي اولياء“ پڙهڻ گهرجي.

جوهر بروهي

جوهر بروهي

محمد عثمان ميمڻ

سنڌي ادبي کيتر ۾ جوهر بروهيءَ جو نانءُ سڀني کان نمايان آهي. هو پنهنجي سَٿ واري ٽهيءَ ۾ هڪ الڳ ٿلڳ سڃاڻپ رکي ٿو. نهايت ئي مسڪيني حال ۾ رهندڙ جوهر بروهيءَ جو اصل نالو عبدالقيوم آهي. سندس جنم ۲۹ جنوري ۱۹۵۰ع تي پني عاقل جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ٿريچاڻيءَ ۾ ٿيو. مئٽرڪ، درس نظامي ۽ دور تفسير جا امتحان پاس ڪيل آهن.

هيبت خان مري - مير حسن مري

هيبت خان مري

تعليم جو ماهر ۽ هڪ آئيڊيل اُستاد

مير حسن مري/ ڀِٽ ڀائٽي

۱۹۳۵ع ڌاري، سانگهڙ ضلعي جي هڪ تمام پسمانده ڳوٺ ۾ جنم وٺندڙ هيبت خان مري جڏهن هوش سنڀاليو، ته کيس مال ۾ پهرايو ويو. پر سندس نصيب ان مهل پلٽو کاڌو، جڏهن مٿس تر جي مشهور زميندار حاجي محمد عثمان مري جي نظر پئي.

جلال چانڊيو

جلال چانڊيو

يڪتاري جو يڪتا ۽ يگانو عوامي فنڪار

ناصر قاضي

سهڻي سنڌ جي ساهتي پرڳڻي جي هڪڙي ننڍڙي شهر ڦل مان هڪ واءَ ۽ پڙلاءَ اهڙي ته گونجار ڪئي، جيڪا پنهنجي الڳ ۽ لوڪ رمز سان عام لوڪ کي لوئي وئي. سنڌ جي هن منفرد ۽ لوڪ فنڪار، جيڪو ڪنهن نه ڪنهن حوالي سان هڪ مڪمل ڪردار پڻ هو، پنهنجي ٻالجتيءَ وارن ڏهاڙن ۾ هن اهو سوچيو به نه هوندو ته هو پنهنجي منفرد انداز سبب ملڪان ملڪ ايتري مقبوليت ماڻيندو، جو سندس آواز جو پڙلاءُ جھر جهنگ ۾ گوجندو رهندو ۽ واقعي ٿيو به ائين جو يڪتاري جي يڪ تار تي آڱريون سوريندڙ اهو لوڪ ڳائڻو ’جلال چانڊئي‘ جي نانءَ سان  يڪتاري ۽ چپڙيءَ جي جهان ۾ يڪتا ۽ يگانو بادشاهه فنڪار بڻجي ويو. کيس چڱي طرح خبر هوندي هئي ته عوام جي دلين تي راڄ ڪيئن ڪبو آهي. هو جڏهن به اسٽيج تي ايندو هو ته هزارين پرستار پتنگن جيان پچڻ تيار ٿي ويندا هئا. هو جڏهن به وڏي واڪي ’ايڏي دير ڪري ڇو ٿا يار اچو‘ يا ’اٿندي ويهندي حسن وارن جو منهن ڏسڻ ته ثواب آ‘ جهڙا ڪلام ڳائيندو هو ته هزارين عاشق پنهنجون دليون هارائي ويهندا هئا.

فاضل راهو

فاضل راهو

ڪجهه يادون

طارق اشرف

فاضل راهو صاحب سان منهنجي پهرين ملاقات ڪڏهن ٿي هئي اهو ته ياد نه اٿم پر اها پڪ اٿم ته اها ملاقات رسول بخش پليجي صاحب وٽ ئي ٿي هئي. شايد ٻاهتر ٽيهتر ۾. جڏهن مونکي خبر پئي هئي ته فاضل زميندار آهي ته مونکي هيءَ نه وڻيو هو. ڇوته جاگيردارن، زميندارن ۽ وڏيرن جي متعلق جيڪو ٻڌو ۽ پڙهيو هيم، انهيءَ سبب زميندار جي نالي سان ئي مونکي چڙ هئي ۽ ڏسڻ ۾ به هو مونکي وڏو زميندار لڳو هو پنهنجي قد ڪاٺ جي ڪري.