غالب لطيف

غالب لطيف

(جنم: ۱۷ آڪٽوبر ۱۹۳۴ع وفات: ۲۴ مئي ۱۹۸۳ع)

بيدل مسرور

فيس بوڪ تي رکيل سڪندر بختيار متعلق لکيل خاڪو پڙهي حيدر ڀرڳڙي لکيو ته:

”بيدل سائين، جيڪب آباد ۾ اسان جو دوست غالب لطيف به سارنگ اخبار ڪڍندو هو، غالب بعد ۾ دريا خان کوسي جي مدد سان اسلام آباد ۾ ليٽرل انٽري ذريعي آفيسر لڳو، ڇا ان سان به توهان جي ڏيٺ ويٺ هئي؟“

تنهن تي مون لکيو ته:

رحمت الله ماڃوٺي

رحمت الله ماڃوٺي

ادبي رڃ جو انوکو ۽ ارڏو راهي - سالگرهه تي پيار ڀري قلمي ڀيٽا

آصف رضا موريو

رحمت الله ماڃوٺي، سنڌ جي انهن چند لکارين منجهان آهي، جن جي لکڻين ۾ حوصله افزائي، اميد ۽ پٺڀرائي جون اهڙيون شاندار قوتون متحرڪ نظر اينديون آهن، جنهن سان مايوس انسانن ۽ بگڙيل قومن جي اجتماعي سوچ بدلائي سگهجي ٿي. پر ان لاءِ شرط آهي ته ”کيس پڙهڻ وارن جو ماڻهو ۽ قوم هجڻ لازم آهي“. فقيراڻي مزاج ۽ دعائيه فطرت وارو موضوعاتي لکاري، رحمت الله ماڃوٺي، سنڌي ادب جي آسمان جو هڪ اهڙو بيدار مغز دانشور آهي جنهن جي اندر فنون لطيفه جون بي پناهه هنرمنديون سانڍيل هئڻ ڪري، ٿورڙي زندگيءَ ۾ هن گڻي انسان بيشمار زندگين جو ڪم ڪندي هر موضوعِ سخن تي تمام سٺو ۽ گهڻو لکندي، سنڌي ادبي کيتر کي پنهنجي رت ۽ ست سان اهڙا سهسين سينگار جوڙايا آهن، جو سندس نالو وقت جي عظيم تخليقڪارن ۾ جوڙيو وڃي ٿو.

قمر ڀٽي

قمر ڀٽي

اسان کيس ڏاڍو دير سان سُڃاتو

ادل سولنگي

۳۱ جنوري ۱۹۵۸ع تي باڊهه ڀرسان ڳوٺ فيض محمد کوکر ۾ محمد سليمان ڀٽيءَ جي گهر ۾ جنم وٺندڙ قمر ڀٽي بنيادي/پرائمري تعليم باڊهه مان ورتي، ۱۹۷۳ع ۾ هاءِ اسڪول باڊهه مان مئٽرڪ پاس ڪئي. ۱۹۷۵ ع ۾ لاڙڪاڻي ڊگري مان انٽر پاس ڪئي. ۱۹۸۲ع ۾ سنڌ يونيورسٽي مان بي اي پاس ڪئي. ڀائو قمر ڀٽي ڊگري ڪاليج لاڙڪاڻي ۾ پڙهڻ واري زماني ۾ جساف جي پليٽ فارم تان شاگرد سياست ڪئي. جيڪو اڳتي هلي جساف جو مرڪزي صدر به رهيو.

سڪندر بختيار کوسو

سڪندر بختيار کوسو

بيدل مسرور

سڪندر بختيار کوسي جي وفات جي خبر پڙهي، فون کنيم، نمبر ملايم، مزي جي ڳالهه ته فون به سڪندر بختيار ئي کنئي. ”اڙي يار اخبار ۾ پڙهيو اٿم ته تنهنجو انتقال ٿي ويو آهي.“

”منهنجو نه شاهمراد دائودپوٽي جو انتقال ٿي ويو آهي، خبر غلط لڳي آهي.“

شاهمردا جي گذاري وڃڻ جو ٻڌي وري ٻوڏارن ۾ پئجي ويس. ڪافي دير تائين ان جي يادن ۾ گم ٿي ويس. ڇاڪاڻ ته منهنجي علمي ادبي زندگيءَ جا ابتدائي نوَ سال (۱۹۶۵ع کان ۱۹۷۳ع) جيڪب آباد ضلعي سان وابستا رهيا آهن، جن جو هڪ الڳ ۽ وڏو داستان آهي..

استاد ڪرم حسين

استاد ڪرم حسين

ھيءُ يار به ھليو ويو

نصير مرزا

ڦليلي واهه جي ڪناري نوراني بستيءَ ۾ ڇا ته پُر فضا هنڌ تي هن پنهنجي رهائش ۽ نويڪلائي ۾ رياضت لاءِ هڪ ننڍڙو آشيانو جوڙايو هو. هن جي بزرگ والده، استاد منظور علي خان جي ھمشيره امان خيرالنساءِ ۽ ٽي ڀائر ديدار حسين، محبت علي ۽ احسان علي پُراڻي لياقت پاڙي ڀرسان فردوس ڪالوني ۾ ئي رهندا هئا، جنهن کي ماڙيچه گائڪن، ميراثين ۽ گواليار گهراڻي جي گائڪن پنهنجي فن جي وديا سبب نئين سڃاڻپ ڏني ھئي، پر دور حاضر تائين ايندي ايندي هيءُ سارو علائقو ايترو ته گنجان، ڳتيل ۽ ڪثير آباديءَ ۾ تبديل ٿي ويو، جو گهٽين مان گذرو ته ساهه کڻڻ دشوار...تڏهن هن تنهائي پسند يار گهر کان وٿيرڪو ڦليلي واهه جي ڪناري پنهنجي لاءِ هي گوشهءِ آفيت وڃي آباد ڪيو. جنهن لاءِ هن سدائين چيو ”يه گهر ميرا گلشن هئه“ جتي پرهه ڦٽيءَ جو پکين ۽ خوشبوئن جي سجاڳ ٿيڻ سان هو پنهنجي ڍولڪ يا طبلي تي روزاني رياضت ڪندو ۽ پنهنجي آڱرين جي نرت تي ڦليلي ڪناري بيٺل وڻن کي جهومندي ڏسندو ۽ ڪيڏو نه خوش ٿيندو رهندو هو. مون چند ڏينهن اڳ ڏهين اپريل تي تازو پنهنجي وڇڙي ويل يار ڍولڪ نواز ڪرم حسين جي ڳالهه پئي ڪئي. جنهن جو تعلق ننڍي کنڊ جي نامي گرامي گواليار گهراڻي جي گويا خاندان سان هو. ھنن هند کان سنڌ تائين گواليار گهراڻي جي گائيڪيءَ کي نئين حياتي، نئون انداز ڏئي ڇڏيو هو. اسان جي هن ڪمهلو لاڏاڻو ڪري ويل ڪرم حسين ان ئي گواليار گهراڻي جي عظيم راڳي استاد بيبه خان جو سڳو پوٽو هو ۽ جنهن جي پڙَ ڏاڏي جو نالو هو استاد گامڻ خان. سنڌ جي بي مثل راڳ جو بي تاج بادشاهه استاد منظور علي خان، ڪرم حسين جو مامو، عظيم موسيقار استاد نياز حسين، ڪرم جو وڏو چاچو، دور حاضر ۾ ڀٽائي صاحب جي باغ جا گل ۽ وائي کي جديد ڍنگ سان ڳائيندڙ ذوالفقار علي ۽ مظهر حسين اسان جي ڪرم حسين جا سڳا سئوٽ ۽ ماسات، جڏهن ته ڪرم جا ٻه ڀائر ديدار حسين ۽ محبت علي به ڪيڏا نه سٺا ۽ ڀلا راڳي، پر وڏو ماسات استاد فتح علي خان ته دور حاضر ۾ گواليار گهراڻي جو دستاربند پڳدار ۽ ڪلاسيڪل گائيڪي ۾ خانصاحب جي منصب تي فائز سمجهو.

جيجي خديجہ خانم دائود پوٽو

خديجہ خانم دائود پوٽو

سنڌ جي نامور ليکڪا!

حسن پٺاڻ

سنڌ جي نامور ليکڪا ۽ صحافي بيگم خديجہ خانم دائود پوٽي جو پورو نالو خديجه خانم بنت ڊاڪٽر شمس الدين شيخ هو. سندن والد حيدرآباد جي مشهور علمي گهراڻي جو فرد هو، جن مان ڊاڪٽر ضياء الدين شيخ هڪ ناميارو شخص ٿي گذريو آهي.

خديجہ خانم دائود پوٽو ۱۹۱۸ع ڌاري حيدرآباد ۾ جنم ورتو. سندس هڪ ڀيڻ عائشہ شيخ سنڌ جي مشهور تعليمي ماهر رهي آهي. خديجہ خانم، سنڌ جي نامور عالم، اديب ۽ تعليمدان شمس العلماء ڊاڪٽر عمر بن محمد دائود پوٽي جي گهر واري هئي. نامور تعليم دان عيسيٰ دائود پوٽو سندس فرزند آهي. خديجہ خانم دائود پوٽي، شمس العلماءِ ڊاڪٽر دائود پوٽي جي سوانح عمري ’منهنجي مختصر آتم ڪهاڻي‘ ترتيب ڏئي ڇپائي. ان کان سواءِ سندس ترتيب ڏنل ڪتاب ’شاعرن جو سرتاج‘ (شاه عبداللطيف ڀٽائي) پڻ قابل ذڪر ڪتاب آهي.

فرهاد جيلاني

فرهاد جيلاني

سيد احمد علي جيلاني

فرهاد جيلاني جنهن جو اصل نالو سيد محمد علي شاهه آهي. فرهاد، سنڌ جي الستي شاعر ۽ بزرگ سيد پير تقي شاهه جي سجاده نشين سيد محرم علي شاهه جيلاني جو وڏو فرزند آهي.

سندس پيدائش ۳ اپريل، ۱۹۹۹ع جي ڏينهن صبح سوير ڏوڪري شهر ۾ ٿي.

فرهاد، ابتدائي تعليم صلاح پبلڪ هاءِ اسڪول باڊھ مان حاصل ڪئيي، مئٽرڪ ماڊل اسڪول ڪيڊٽ ڪاليج مان ڪرڻ کانپوءِ انٽرميڊيئٽ ۲۰۱۶ع ۾ سيبسٽ ڪاليج مان ڪئي.

هن وقت قائد عوام نوابشاهه ۾ سول انجنيئرنگ جي آخري سال ۾ آهي. يونيورسٽيءَ ۾ به علمي، ادبي ۽ سماجي تنظيمن جون اڳواڻي ڪري رهيو آهي. هن وقت سنڌي ادبي سنگت شاخ قائد عوام نوابشاهه جو سيڪريٽري آهي. بحث مباحثي جي تنظيم قوئيسٽ ڊبيٽنگ سوسائٽيءَ جو صدر به آهي جتي هن ٻن سالن ۾ ٻه ميگا ايوينٽ ڪرائي چڪو آهي. ان کان علاوه غريبن ۽ مستحقن لاءِ جاکوڙيندڙ تنظيم راههِ حق چيريٽيءَ جو سپروائيزر به آهي، هن پليٽفارم تان فرهاد جيلانيءَ نوابشاهه جي آس پاس رهندڙ ماڻهن جي يونيورسٽيءَ جي ٻين دوستن سان گڏجي مدد پڻ ڪندو رهي ٿو.

قادرداد خشڪ

قادرداد خشڪ

پنھنجي ڪٿا

جنم :

منھنجو جنم ڳوٺ حاجي امدادا علي خشڪ تعلقو ڪنڊيارو ۾ ۱۹۷۲ ۾ ٿيو پرائمري تعليم پنھنجي ڳوٺ جي پرائمري اسڪول ۾ حاصل ڪئي ان کانپوء ۱۹۸۷ع ۾ مون مئٽرڪ گورنمينٽ ھاء اسڪول خانواھڻ مان ۽ ۱۹۸۹ ع ۾ انٽر ميڊيٽ گورنمينٽ ڊگري ڪاليج ڪنڊيارو مان حاصل ڪئي ان کانپوءِ زرعي يونيورسٽي ٽنڊوجام ۾ BSc ڪراپ پروٽڪيشن ڊيپارٽمينٽ ۾ داخلا ورتي. سن ۱۹۹۲ع ۾ سنڌ پوليس جي پاران اخبار ۾ اشتھار آيو ته ريور اينڊ ھيليري فورس جوڙي پئي وڃي، ان ۾ اسسٽنٽ سب انسپيڪٽر ASI جون سيٽون آھن. مون ان ۾ فارم سميت درخواست جمع ڪرائي ڇڏي. ۲۵.۱۲.۱۹۹۲ اھا تاريخ ھئي، جڏھن مون کي سنڌ پوليس ۾ ASI طور ڀرتي ڪيو ويو ان ڏينھن مان بيحد خوش ھوس ۽ مون زرعي يونيورسٽي کي خير آباد ڪيو. ان کانپوءِ ۱۵ جنوري ۱۹۹۳ تي ٽريننگ لاءِ پوليس ٽرينگ ڪاليج شھدادپور وڄڻ ٿيو جتان ۱۵ آڪٽوبر ۱۹۹۳ ۾ پاس آوٽ ٿي زندگي کي پنھنجي پيرن تي بيھاريو منھنجي پھرين پوسٽنگ ٺري ميرواھ ٿاڻي تي ٿي جيڪو ضلعي خيرپور ميرس ۾ آھي ان دوران جبلتن ۽ احساسن جي جنگ جاري رھي. ۲۰۰۵ع ۾ موٽر وي پوليس ۾ ڊپوٽيشن تي نوڪريءَ لاءِ پھريان اسلام آباد ۽ پوءِ پوري پاڪستان ۾ نوڪري ڪرڻ جو موقعو مليو جيڪو ۲۰۰۸ تائين جاري رھيو پوءِ پروموشن لاءِ واپس پنھنجي ڊيپارٽمينٽ اچڻ ٿيو مان ۲۰۰۷ ۾ سب انسپيڪٽر ۲۰۱۶ ۾ انسپيڪٽر پروموٽ ٿيس ۽ پوء مون ٻارن جي تعليم جي ڪري سن ۲۰۱۱ کان حيدرآبا رھائش اختيار ڪئي آھي.

ايل وليم سيمور - مختيار ملاح

ايل وليم سيمور

سنڌي ٻوليءَ  جو  هڪ گمنام گرامر نويس

مختيار ملاح

لائنل وليم سيمور (Lionel William Seymour) ائنگلو انڊين هو. سندس جنم ۱۸۵۴ع ۾ بمبئيءَ ۾ ٿيو. سال ۱۸۷۹ع ۾ جنرل  ۽ لينڊ سروي رڪارڊ کاتي ۾ اسسٽنٽ سپرينڊنيڊنٽ لڳو ۽ اڳتي هلي سپرينڊينٽ تي ترقي ورتائين. ۱۸۹۰ع ۾ سندس شادي امي ايلزبيٿ ڪلارڪ (Amy Elizabeth Clark) سان ڪراچيءَ ۾ ٿي. لينڊ روينيو ۽ جنرل ايڊمنسٽريشن کاتي ۾ سپريٽينڊنٽ هو. هو نه صرف پنهنجي سرڪاري ڪمن ۾ مهارت رکندو هو، بلڪ ادب ۽ ٻوليءَ جي معاملن ۾ به ڪافي دلچسپي رکندڙ هو. سنڌ جي ڪيترن تعلقن ۽ ديهن جا نقشا ۽ رپورٽون پڻ  تيار ڪيل آيل، جن جو تعداد ويهن کان به مٿي آهي. ان کان علاوه هن سرڪاري سطح تي روينيو ڊپارٽمينٽ ۾ ڍل جي سلسلي ۾ اصلاحي ڪم ڪيا. اهڙي طرح هو ادبي سرگرمين ۾ به مصروف رهيو.

شانتي ھيرانند جي - سيد غلام شاھ

شانتي ھيرانند جي

جيڪا ھميشه لاء ھلي وئي.

سيد غلام شاھ

شانتي ھيرانند جيءَ جو تعلق، خوشحال سنڌي خاندان، ھيراننداڻي سان ھو. ھن جي فيملي ورھاڱي کان اڳ، ڪاروبار سانگي لکنئو لڏي ويا ھئا. شانتي کي ننڍپڻ کان راڳ ويراڳ جو شوق، جنون جي حد تائين ھو. لکنئو ڪاليج ۾ موسيقي جي باظابطه سکيا ورتي ۽ پوءِ استاد اعجاز حسين خان رامپوري کان ڪلاسيڪل راڳ سکي. پھريون دفعو لاھور ريڊيو تان پرفارم ڪيائين، جتان کي شھرت ملي. ان کانپوء ھندستان جي مايه ناز نيم ڪلاسيڪل ۽ ٺمري ۾ يگاني گائيڪا بيگم اختر جي باظابطه شاگرد ٿي. جتان ھن نيم ڪلاسيڪل ۽ ٺمري ۾ ڪمال حاصل ڪيو. ھي بيگم اختر کي امي سڏيندي ھئي. بيگم جي آخري پساھن تائين ھن ان جو ساٿ نڀايو، بلڪ ان جي فوت ٿيڻ کان پوءِ کيس ٽربيوٽ طور بيگم اختر تي ”مائي ممي“ نالي ھڪ ناياب ڪتاب لکيو.

ھيرو ٺڪر - شوڪت شورو

ھيرو ٺڪر

سنڌي ادب جو ھيرو

شوڪت شورو

اسان وٽ عالم يا اسڪالر ان کي سمجھيو ويندو آهي، جنهن جي ڪنهن يونيورسٽي مان پي ايڇ ڊي ڪيل هجي. برابر اها هڪ وڏي رتبي واري ڊگري آهي، پر ان ڊگري حاصل ڪرڻ سان ڪو شخص خود بخود عالم ڪونه بڻجي ويندو آهي. اسان وٽ اها ڊگري عام طور مٿئين گريڊ ۾ ترقي سان گڏ الائونس وٺڻ جو وسيلو بڻجي وئي آهي. هر پي ايڇ ڊي ڪيل ماڻهو عالم ڪونه هوندو آهي. جنهن شخص ۾ علميت ۽ ريسرچ ڪرڻ جا گڻ هوندا، ان لاءِ اهڙي ڊگري جو هجڻ ضروري به ڪونهي. هو پنهنجي ڄاڻ ۽ علمي اهليت سان پاڻ کي مڃائي سگھي ٿو. هيرو ٺڪر انهن ٿورن شخصن مان آهي، جنهن وٽ اهڙي قسم جي ڪا ڊگري ڪانهي، پر هو هڪ مڃيل عالم ۽ ليکڪ آهي. هن جون علمي ادبي خدمتون ايتريون اهم آهن جو خود هن تي پي ايڇ ڊي ڪري سگھجي ٿي.

ڊولامل بولچند

ڊولامل بولچند

سنڌي ٻوليءَ جو گمنام لغت ۽ گرامر نويس

مختيار ملاح

ڊولامل بولچند (Dulamal Bulchand)، جو تعلق حيدرآباد سان آھي ۽ حيدرآباد ۾ پيدا ٿيو. پرمانند ميوارم جو عزيز هو. سندس جنم ۱۸۵۷ع ۾ ٿيو ۽ دهيانت ۱۹۱۷ع ۾ ٿيو. هو ان وقت حيدرآباد جنرل لائبريريءَ ۾ لائبريرين هيو.

سال ۱۸۵۸ع ۾ ڪمشنر بارٽل فريئر جي هدايت تي، ڪراچيءَ جي طرز تي هڪ لائبريريءَ ”حيدرآباد نيٽو جنرل لائبريري“ جو قيام، حيدرآباد شھر اندر عمل ۾ آندو ويو. هيءَ لائبريري پڻ سرڪار ۽ عوام جي تعاون سان ٺھي راس ٿي. ڊولامل بولچند، هن لائبريريءَ جو ملازم هو ۽ ترقي ڪندي لائبريرن جي عهدي تي پهتو. کيس مطالعي جو وڏو شوق هوندو هو. سندس پوٽي، ماريا ڊسوزا، جيڪا هندستان ۾ ڪنهن ڪاليج جي پرنسپال هئي، تنهن لکيو هو ته؛ ”مان پنهنجي ڏاڏي ڊولامل بولچند تي فخر ٿي ڪيان، جنهن ۱۹۰۴ع ۾ انگريزي-سنڌي لغت جوڙي شايع ڪئي هئي. هو هو هڪ ذهين انسان ۽ عالم هو ۽ وٽس تمام وڏي لائبريري هوندي هئي“.

مونس بخاري

مونس بخاري

مرتضيٰ سيال

اھو ۱۹۹۰ع جو زمانو آهي، آئون عبرت مئگزين جو انچارج هئس. ڏوڪريءَ کان هڪ نوجوان مون ڏانهن خط لکندو هو. آئون کيس مئگزين لاءِ ڪجھ لکي موڪلڻ لاءِ چوندو هيس. اڳتي هلي هن لکڻ شروع ڪيو. سال ڏيڍ کان پوءِ هن جو خط آيو، جنهن ۾ لکيائين ته ”حيدرآباد اچڻ ٿو چاهيان.“ ٿورن ئي ڏينهن کان پوءِ، عبرت مئگزين جي آفيس گلستانِ سجاد ۾، هڪ ڏينهن آفيس جي پٽيوالي رفيع ڀائي اچي ٻڌايو ته ڪو مونس بخاري اوهان ساڻ ملڻ آيو آهي. اها اسان جي پهرين ملاقات هُئي، هن هالا ناڪي تي هڪ پولٽري فارم تي ڪم ڪندڙ پنهنجي ماسات وٽ رهڻ شروع ڪيو، هڪ ڏينهن کيس مون هيرآباد ۾ ڏٺو، انگريزي اخبار ڊان هٿ ۾ هيس، حال احوال ٿيو ته ٻڌايائين ته هالا ناڪي کان روزانو پنڌ اچي هتان اخبار خريد ڪندو آهيان ۽ واپس وڃي شام تائين اخبار پڙهندو آهيان، پنڌ ان ڪري ايندو آهيان جو آهي پئسا بچائي انهن مان اخبار خريد ڪندو آهيان. مون کي سندس اها ڳالھ ڏاڍي وڻي.