نظير سمون - ناصر قاضي

نظير سمون

سرن جو ساکي، رنگن جو رانديگر ۽ شاعريءَ جو شائق

ناصر قاضي

ڪنهن شاعر پنهنجي هيءَ خوبصورت سٽ سرجي ڏات کي ڪيڏي نه ڊگھي حيات بخشي ڇڏي آهي ته ’ڏات جي ڏيهه ۾ رات ٿيڻي نه آ... ..‘ بيشڪ اها ڏات ئي آهي، جيڪا ڏيهن جي ڏاتر طرفان عطا ٿيندي آهي. ڏات هڪ اهڙي شڪتي آهي، جيڪا ڪنهن به رنگ توڙي ڍنگ ۾ پنهنجو پيام عام تائين پهچائيندي آئي آهي ۽ اها ئي ڏات يقيناً نصيبن واري جي ئي حصي ۾ ايندي آهي.

اياز عالم ابڙو - هاشم شورو

اياز عالم ابڙو

هاشم شورو

اياز سان پهرين ملاقات چٽي ياد اٿم. اياز، علي بابا سان ڊاڪٽر نواز قمر عباسيءَ جي ڪلينڪ تي آيو. مون کي زوار نقوي ڪجهه ڪتاب ڏنا ته وڪڻي ڏي، سو ڪجهه وڪيا ڪجهه مون وٽ پيا هئا جيڪو هڪ ڪتاب علي بابا کي پيش ڪيو ۽ هڪ اياز کي، ”سائين نالو ڇا لکان؟“ مون اياز کان سوال ڪيو. ”اياز عالم ابڙو“. ”ڇا؟“ اياز سمجهو ته مون نالو صحيح طرح نه ٻڌو آهي سو ڏاڍيان چيائين؛ ”اياز عالم ابڙو“. مون اياز لاءِ پنهنجي ذهن ۾ جيڪا تصوير جوڙي هئي سا هرگز هن اياز جهڙي نه هئي. منهنجي ذهن ۾ اياز جي شبيهه مرحوم نسيم کرل جهڙي ڳري ليکڪ جهڙي هئي، پر هيءُ ته سنهڙو سيپڪڙو ۽ جيتامڙو اياز اهڙيون دئوس ڪهاڻيون ۽ ناٽڪ ٿو لکي، عجب آهي.

مير علي بخش ٽالپر - روچي رام

مير علي بخش ٽالپر

جنھن جهڙو اڄ ڳوٺن ۾ به ڪونهي!

روچي رام

اڄ اسانجي اوسر ۽ اڳتي وڌڻ جا رستا بند ٿي ويا آهن. پاڪستان بند گلي ۾ اچي جامد ٿي ويو آهي. ان وقت مونکي پنهنجو پيارو دوست ۽ ساٿي مير علي بخش ٽالپر گهڻو ياد ٿو اچي. جيتوڻيڪ هو سنڌ جي اڳوڻي ميرپورخاص جي خطي جي حڪمران ۽ بهادر شخص مير شير محمد خان ٽالپر جي خاندان جو فرد هو پوءِ به هن دور  ۾ مير علي بخش وڏو انقلابي هو. هن جو ايوب دور ۾ بلوچستان جي تحريڪ ۾ وڏو هٿ هو. هو سنڌ جي عوامي تحريڪ جي بانين محترم رسول بخش پليجو ۽ محترم فاضل راهو سان گڏ بنياد رکڻ ۾ شامل هو.

مير علي شير قانع ٺٽوي

مير علي شير” قانع“ ٺٽوي

سنڌ جي تاريخ سهيڙيندڙ

مختيار احمد ملاح

ڪلهوڙن جي دور کي سنڌ جي علم ۽ ادب جي تاريخ جي لحاظ کان ”سونهري دور“ چيو ويندو آهي. هن دور ۾ سنڌ ۾ اهڙا نامور شاعر ۽ عالم پيدا ٿيا، جن جي شهرت، ديس پرديس عام هئي. هن ئي دور ۾ سنڌ ۾ سنڌي، عربي، فارسي، هندي ۽ اردو علم ۽ ادب تمام گهڻي ترقي ڪئي. سنڌ ۾ لکت جو رواج عام ٿيو ۽ باقاعدي نصاب جوڙي اسڪولن ۾ نظام تحت رائج ڪيو ويو. علم جي اڪثر شاخن تي بيشمار ڪتاب عربي، فارسي، ۽ سنڌي ۾ لکيا ويا ۽ ترجمو ٿيا. سنڌ جي تاريخ ۽ سنڌي شاعري جي تاريخ فارسي ۾ لکي وئي. ان سلسلي ۾ وڏو نالو عظيم مورخ علي شير قانع جو اچي ٿو، جنهن سنڌ جي تاريخ تي بيشمار ۽ لازوال ڪتاب لکي ان کي اسان تائين پهچايو.

ڄام خان سندراڻي - شازيه حسن

ڄام خان سندراڻي

سنڌ ۾ تعليم جو رابن هڊ

شازيه حسن

جڏهن ڪچي جي علائقي جي ڪنهن گهر يا ٻوڏ واري پاڻيءَ جي سرحدن تي گهوٽڪيءَ جو ڪو ٻار اسڪول وڃڻ کان انڪار ڪندو هجي يا بيماريءَ جو بهانو ڪندو هُجي ته اُن کي پيءُ ماءُ اهوئي چوندا آهن ته ”اسڪول وڃ پُٽڙا نه ته ڌاڙيل ڄام خان سندراڻي ايندو ۽ توکي پاڻ وٺي ويندو.“

جيڪڏهن ٻارن کي اسڪول ۾ ڪو مسئلو آهي ته ڄام خان اُن جي حل کي يقيني بڻائيندو آهي. جيڪڏهن ٽرانسپورٽ جو مسئلو هوندو ته ڄام خان ٻارن جي گهرن ٻاهران پنهنجي موٽر سائيڪل بيهاري اُنهن جو انتظار ڪندو آهي ته جيئن اُنهن کي اسڪول پهچائي سگهي ۽ هو پاڻ ان ڳالهه کي يقيني بڻائيندو آهي ته جيئن ڪو به ٻار اسڪول کان محروم نه ٿي سگهي.

الله بچايو کوسو - ناصر قاضي

الله بچايو کوسو

چارڻ پنهنجي چنگ کي چوري ڪاڏي گم ٿي ويو

ناصر قاضي

خالق جون اڻکٽ عطائون جيڪڏهن بارانِ رحمت جو روپ وٺي، ڪنهن به بشر مٿان برسي پون ٿيون ته نتيجي ۾ ڪريم پنهنجي ڪريميءَ جا ڪروڙين قربائتا ڪرشما ڏيکاري ٿو ۽ امالڪَ ائين به ٿئي ٿو، جو ڪنهن ڳوٺ ۾ ڪو ننڍڙو ٻالڪ پنهنجي گڏ ڪيل خرچيءَ مان ٻاراڻيون بينون خريد ڪري، پنهنجي منهن سان ڦوڪون ڏيڻ کان پنهنجي عشق جو آغاز ڪري ٿو، اڳتي هلي اهو ٻالڪ ڌرتيءَ جو اهو سريلو الغوزي جو وڄتڪار بڻجي وڃي ٿو، جو ان مٿان شهرت جي ديوي به ديواني ٿي پوي ٿي ۽ ڏسندي ئي ڏسندي اهو وقت به اچي ٿو، جو اهو ئي الغوزي ڌڻي پنهنجي ڏاڏاڻي ڏيهه کان پرڏيهه، واهڻ کان واشنگٽن توڙي ڳوٺاڻين چؤيارين کان چين تائين دنيا جي ڪيترن ئي ملڪن ۾ سونهاريءَ سنڌ جو سفير بڻجي، فن جو مظاهرو ڪري، سنڌ جي خاص ثقافتي ساز الغوزي کي روشناس ڪرائي، واهڻ ۽ وستيءَ ۾ واهه واهه کان وٺي، عالمي شهرت ماڻي ڏيکاري ٿو.

منير احمد ماڻڪ

ماڻڪ

جيڪو تخليق جو ٻرندڙ جبل هو!

منور سراج

ماڻڪ بابت ڪجھه ڳالهائڻ منهن جي لاءِ ائين مشڪل ڪم آهي جيئن ڪنهن ٻار لاءِ لهرن سان ڀريل درياهه ۾ لهڻ.

ماڻڪ، جنهن خودڪشيءَ کي ڪنهن خواب ۾ تبديل ڪري ڇڏيو. هو منهنجي لاءِ هن مهل تائين هڪڙو پراسرار خواب بڻيل آهي. اهڙو خواب، جيڪو ڪنهن به تعبير جو محتاج ناهي.

هو پنهنجو خواب به پاڻ هو ۽ تعبير به پاڻ هو!

ڊاڪٽر سيد منور علي شاهه- سيد ظفر علي شاهه

ڊاڪٽر سيد منور علي شاهه

بي لوث ۽ پرخلوص انسان

سيد ظفر علي شاهه

هن دنيا ۾ پنهنجي لاءِ ته هرڪو جتن ڪري ٿو، پر ٻين ڪاڻ جيئڻ اصل انسانيت آهي، جيڪا خوبي ڊاڪٽر سيد منور علي شاهه مرحوم ۾ تمام گهڻي هئي. سائين جن اسان کان تاريخ ۰۳ آڪٽوبر ۲۰۱۴ع کان وڇڙي ويو، ويندي ويندي پنهنجي دوستن، عزيزن، ڀائرن، ساٿين، مريدن ۽ خاص طور تي اولاد کي ڏکارو ڪري ويو. سائين ڊاڪٽر منور علي شاهه سبزواري سال ۱۹۵۸ع ۾ قلندر پاڪ جينگري سيوهڻ شريف ۾ جنم وٺندڙ هر دلعزيز شخصيت تحت سيوهڻ جي سبزواري خاندان مان هو. سندس والد مرحوم سيد حاجي موٽيل شاهه سبزواري پنهنجي دور جو پرهيزگار، متقي، نيڪ صفت ۽ سخي انسان هو. سيوهڻ ۾ قديم دؤر کان وٺي هر مهيني جي ۲۱هين جي رات سائين جي خيرات مشهور هئي، جيڪا سندس پونيئر اڄ تائين اها رسم باقائدگيءَ سان هلائيندا اچن. ڊاڪٽر مرحوم جو وڏو ڀاءُ سيد عزت علي شاهه مرحوم جو شمار سيوهڻ جي اهڙن ڀلارن انسانن ۾ ٿئي ٿو، جيڪي پنهنجو مٽ پاڻ هئا. هڪ سحر انگيز شخصيت جا مالڪ هئا، سيد عزت علي شاهه هڪ اعليٰ شعور ۽ ذهين سماج سڌارڪ انسان هو. پنهنجي اخلاقي ۽ سياسي بسيرت جي طفيل سندس فرزند محترم سيد آصف علي شاهه سڌ اسيمبلي جو ميمبر بڻيو، جيڪو هاڻي به علائقي جي سياسي ميدان ۾ مشهور آهي. ڊاڪٽر منور علي شاهه مرحوم پنهنجي شروعاتي تعليم سيوهڻ ۾ حاصل ڪئي، ميٽرڪ پائلٽ هاءِ اسڪول ۾ نمايان نمبر منجهان حاصل ڪئي ۽ ائين نمايان پوزيشنون ماڻيندو ڊاڪٽر بڻيو. سندس تعليم جي دوران سندس استاد ساڻس ڏاڍو پيار، محبت ۽ شفقت سان پيش ايندا هئا، جن ۾ خاص طور تي استاد مشتاق احمد سومرو نمايان هو. ڊاڪٽر صاحب تمام عزت ۽ محنت سان تمام مرحلا ماڻيندو، آخر ۾ اِي ڊي او هيلٿ ڊسٽرڪٽ ڄامشورو بڻيو. اِي ڊي او هيلٿ ڄامشورو جي دوران پاڻ سخت محنت ڪيائون، ڄامشوري کان سيوهڻ تائين غريب ماڻهن ۽ مريضن جي لاءِ ڪافي ڪم ڪيائون، جن ۾ هيلٿ يونٽ، ڊسپينسريون ۽ هاسپيٽلس کي پروموٽ ڪيائون ۽ تمام بيروزگارن کي ميرٽ تي روزگار ڏنائون ۽ ضلعي ڄامشوري جي ڪافي نوجوانن کي نوڪريون پڻ ڏنائون.

غلام مصطفيٰ جتوئي - ڪاشف گبول

غلام مصطفيٰ جتوئي

ڪاشف گبول

اڳوڻي وزيراعظم پاڪستان اين پي پي جي سرواڻ مرحوم غلام مصطفيَ خان جتوئي جي اڄ ۵ ورسي ملهائي پئي وڃي.

پاڪستان پيپلز پارٽي جي بنياد وجهڻ ۾ ذوالفقار علي ڀٽو ۽ غلام مصطفيَ جتوئي جو وڏو ڪردار رهيو جتوئي صاحب ۱۹۵۶ع ۾ اولهه پاڪستان جو اسيمبلي ميمبر مقرر ٿيو ۱۹۶۲ع واري چونڊن ۾ نواب شاهه واري تڪ تان قومي اسمبلي جو ميمبر چونڊيو ويو ۽ انهيءَ سيٽ تي پاڪستان ۾ سڀ کان گهڻي ۾ گهڻا ووٽ حاصل ڪرڻ جو اعزاز پڻ حاصل ڪيو ۱۹۶۶ع ۾ وري قومي اسمبلي جو ميمبر چونڊيو ويو ۽ ٽيون ڀيرو ۱۹۷۰ ع ۾ وري قومي اسيمبلي جو ميمبر ٿيو ۱۹۷۱ع ۾ ذوالفقار علي ڀٽو دور حڪومت  ۾مواصلات قدرتي وسيلن ريلوي ۽ سياسي معاملن جووفاقي وزير بڻيو ۽ ۱۹۷۳ع تائين انهن عهدن تي رهيو ان کانپوءِ کيس سنڌ جو وڏو وزير بڻايو ويو پاڻ ۱۹۷۷ ع تائين سنڌ جي وڏي وزير طور سنڌ جي ماڻهن جي خدمت ڪندو رهيو. آگسٽ ۱۹۷۶ع ۾ سنڌ ۾ آيل ٻوڏ جي تباهي جو منظر ۽ تنهن وقت جي وزير اعلي سنڌ غلام مصطفي جتوئي جو ڏينهن رات عوام جي خدمت ۾ گذاريل وقت اڄ به عوام کي ياد آهي.

ڊاڪٽر روي پرڪاش ٽيڪچنداڻي - تاج جويو

ڊاڪٽر روي پرڪاش ٽيڪچنداڻي

سنڌ جو سفير!

تاج جويو

ڀارت جو نوجوان سنڌي اديب ۽ محقق، ڊاڪٽر روي پرڪاش ٽيڪچنداڻي، ۴ اپريل ۲۰۱۴ع تي لاهور-واگها رستي کان، سفر ڪري، پنهنجن پُرکن/وڏن جي جنم ڀوميءَ پني عاقل پهتو آهي. کيس اي-ميل ذريعي اطلاع ڪيو ويو هو ته ڊاڪٽر فهميده حسين ۽ اسان جو خيال آهي ته هُو جڏهن سنڌ اچي ته مهرباني ڪري سنڌي ٻولي اٿارٽيءَ جي آفيس ۾ ڪنهن ادبي موضوع تي ليڪچر اچي ڏئي. هن اهڙو واعدو ڪيو ۽ اي-ميل ذريعي ڪجهه موضوع پڻ ڏياري موڪليا، جن مان اسان شاهه لطيف کان اڳ جي شاعر سوامي پراڻ ناٿ بابت سندس موڪليل موضوع: ”سوامي پراڻ ناٿ جي گرنٿ ڪُلجم سُروپ جو جائزو“ کي پسند ڪيو ۽ اهڙو پروگرام به رٿي ڇڏيو. جڏهن ڊاڪٽر روي پرڪاش، سنت چانڊو رام پني عاقل واري جي قافلي ۾ واگها سرحد پار ڪري لاهور پهتو ته هن مون سان فون تي رابطو ڪيو. ۽ مون کيس گذارش ڪئي ته ۷ اپريل ۲۰۱۴ع تي سنڌي ٻولي اٿارٽيءَ حيدرآباد جي ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ آڊيٽوريم ۾ ڄاڻايل موضوع تي ليڪچر اچي ڏي. ۵ اپريل تي سندس ميزبان ڊاڪٽر هري لال ۽ خود رويءَ پروگرام ۾ پهچڻ جي پڪ ڏني ۽ چيو ته هو ۷ اپريل جي صبح جو ۷ بجي پني عاقل مان نڪرندو ۽ ۱۲، ساڍي ۱۲ وڳي منجهند جو حيدرآباد پهچندو، ۲۰، ۲۵ دوستن/ اديبن جي گڏجاڻي رکي وڃي، جتي هو موضوع بابت ڳالهه ٻولهه ڪندو. پر جيئن ته کيس حيدرآباد جي ويزا نه هئي، ان ڪري هُن دوستن جي مشوري تي حيدرآباد نه اچڻ جو فيصلو ڪيو. نتيجي طور اسان سندس خيالن کان واقف نه ٿي سگهياسون، هاڻي ڪوشش ڪبي ته سندس تحقيقي مقالو، اٿارٽيءَ جي تحقيقي جرنل ’سنڌي ٻوليءَ‘ جي ايندڙ ڪنهن پرچي ۾ شايع ڪيو وڃي.

مامو عارب - محمد قاسم ميرجت وڪيل

مامو عارب

جدوجهدن جو گمنام ڪردار

محمد قاسم ميرجت وڪيل

اڄ جي دور ۾ ڪيترا ئي آدرشي، با همت بهادر ۽ جاکوڙي انسان، پنهنجي پنهنجي وقت جي يزيد، مطلق العنان ڊڪٽيٽر جي ٺاهيل، عوام دشمن ڪاري قانون کي مڃڻ کان انڪار ٿا ڪن ۽ عام انسانن جا حق غضب ڪندڙ ظالم ڦورو، بدڪار حاڪمن آڏو جهڪڻ کي ڏوه سمجهن ٿا ۽ پاڻ کي ان گناھ کان بچائڻ ۽ مظلوم ۽ محڪوم قومن ۽ طبقن جي طرفدار هجڻ جو ثبوت پيش ڪرڻ لاءِ هر خطري سان، ڄڻ ته ڳيرا عقابن سان اٽڪي ٿا پون. زندگي جو سمورو سک، آرام، وسيلا، قربان ڪريو ڇڏين. اهڙن ڪردارن ۾ هڪ انوکو ۽ آدرشي ڪردار گل حسن ڪيڙانو عرف عام ”مامو عارب“ ميرپور بٺورو جي بي باڪ ۽ بهادر سياسي ڪارڪنن، قاسم پٿر، رسول بخش ڏيٿو، شير خان لنڊ، اعجاز علي خواجه، اسماعيل سوهو، پنهون زنئور، زٽو زنگيجو، قاسم زنگيجو، رجب ميمڻ، اڪبر شاھ، سائين يوسف ڪيڙانو ۽ ٻين انيڪ ڪارڪنن جي سٿ جو ساٿي آهي. انوکو انداز ۽ ڪردار ادا ڪندڙ، ڪڏهن به نه ٿڪجندڙ، جاکوڙي مامو عارب.

قادن قيدي نوحاڻي - ناصر قاضي

قادن قيدي نوحاڻي

عوامي شاعر

ناصر قاضي

سهڻي سنڌ جي تاريخي شهر رتيديري جي پهلوءَ ۾ آباد سرڳواسي سام جئسنگھاڻي ۽ سندس پتني سرلا ديويءَ جي نالي ۽ حوالي سان سڃاپجندڙ سندن وسندي ڳوٺ طيب لورڙ مان هڪ اهڙي يگاني سدا، پنهنجي اندر جي اڌمن سان گونجار ڪئي، جيڪا گونجار پنهنجي الڳ ۽ لوڪ رمز سان عام لوڪ کي لوئي وئي. ڇاڪاڻ ته هن ئي ڀونءِ مان جنم وٺندڙ سنڌ جو هڪ منفرد ۽ لوڪ رنگ وارو يگانو شاعر، جيڪو ڪنهن نه ڪنهن حوالي سان هڪ مڪمل ڪردار پڻ هو، جنهنکي سندس محدود ڪتابي تعليم باوجود، قدرت واري طرفان لکڻ جو اهڙو ته اسلوب عطا ٿيل هو، جو هن پنهنجي لکڻ جي منفرد انداز سبب ملڪان ملڪ هاڪاري مقبوليت ماڻي ورتي هئي. هن پنهنجي ٻالجتيءَ ۾ ڪڏهن اهو تصور به نه ڪيو هوندو ته سندس اندر جا اڌمان اهڙو ته رنگ لائيندا، جو سندس سرجيل ڪلامن جو پڙلاءُ جھر جهنگ توڙي وستي واهڻ ۾ گوجندو رهندو.

اروڻ ٻاٻاڻي - موهن همٿاڻي

اروڻ ٻاٻاڻي

سنڌي ڪوتا جو هڪ اڀرندڙ آواز

موهن همٿاڻي

ڪويءَ سان ائين ڇو ٿيندو آهي جو هن کي دنيا جي هر شيءِ ۾ ڪوتا نظر ايندي آهي، هر ڪنهن لنگهندڙ ماڻهوءَ جي چهري ۾ ڪوتا پئي ڳالهائيندي آهي، ڊڪندڙ ڀيڙ به هن کي ڪوتا جو سٽون لڳنديون آهن ۽ ڪڏهن ڀريءَ ڀيڙ ۾ ڪو سانت سوميه چهرو نظر اچي وڃي اُهو ته هڪ ٺهيل ٺڪيل ڪوتا ڀاسندو آهي سو عنوان  رکڻ جي دير هوندي آهي. شايد اهو انڪري جو هر ڪو انسان هڪ ساز مثل آهي. جيئن ساز سرن سان ڀريل هوندو آهي ۽ ان کي ڇيڙيندي ئي ڪيترائي سر وڄي اُٿندا آهن. بلڪل تيئن انسان به ڀاون جي سرن سان ڀريل آهي. هر ڪنهن انسان ۾ ڀاون جي سرگرم پيئي هلورا هڻندي آهي ۽ اهڙي ڪنهن ڀاوميه شخص سان جڏهن ڪنهن ڪويءَ جي ملاقات ٿيندي آهي ته اُهي پل، اُهي گهڙيون ڪوتا لاءِ سڀاڳيون هونديون آهن. خاص ڪري سامهون وارو شخص هڪ انسان هئڻ سان گڏ هڪ ڪوي به هجي ته.

تازو ئي جڏهن ممبئي جي فائيو اسٽار (عاليشان) هوٽل جي ڊبليو مئريٽ  JW Marriot جي پول سائيڊ لان ۾ اروڻ ٻاٻاڻي سان پهريون دفعو ملاقات ٿي ته ڪي اهڙا ئي احساس ۽ ڀاو پول ۾ هوا سان لڳندڙ لهرن ۾ تري آيا. اروڻ ٻاٻاڻي، جڏهن مونسان ڀاڪر پائي مليو ۽ کليو نه ائين لڳو ڄڻ هڪ ڪوتا جيڪا ممبئيءَ جي هل هلان واري شهر ۾ ڪيتري وقت کان خاموش هئي ان کي اظهار ملي ويو آهي. سوميه، سانت، سنجيده چهري تي هلڪي هلڪي تري ايندڙ مسڪراهٽ سان هن چيو ”توهانجون ڪوتائون پڙهڻ کان پوءِ توهان سان ملڻ پئي چاهيو. رئيلي يو آر ائڪزيٽلي ديٽ واهٽ يو آر ان پوئمس... ڪوتائون پڙهڻ کان پوءِ جيڪا منهنجي من ۾ توهانجي ساڃهه اُڀري هئي، بلڪل ساڳي آهي....