فرهاد جيلاني

فرهاد جيلاني

سيد احمد علي جيلاني

فرهاد جيلاني جنهن جو اصل نالو سيد محمد علي شاهه آهي. فرهاد، سنڌ جي الستي شاعر ۽ بزرگ سيد پير تقي شاهه جي سجاده نشين سيد محرم علي شاهه جيلاني جو وڏو فرزند آهي.

سندس پيدائش ۳ اپريل، ۱۹۹۹ع جي ڏينهن صبح سوير ڏوڪري شهر ۾ ٿي.

فرهاد، ابتدائي تعليم صلاح پبلڪ هاءِ اسڪول باڊھ مان حاصل ڪئيي، مئٽرڪ ماڊل اسڪول ڪيڊٽ ڪاليج مان ڪرڻ کانپوءِ انٽرميڊيئٽ ۲۰۱۶ع ۾ سيبسٽ ڪاليج مان ڪئي.

هن وقت قائد عوام نوابشاهه ۾ سول انجنيئرنگ جي آخري سال ۾ آهي. يونيورسٽيءَ ۾ به علمي، ادبي ۽ سماجي تنظيمن جون اڳواڻي ڪري رهيو آهي. هن وقت سنڌي ادبي سنگت شاخ قائد عوام نوابشاهه جو سيڪريٽري آهي. بحث مباحثي جي تنظيم قوئيسٽ ڊبيٽنگ سوسائٽيءَ جو صدر به آهي جتي هن ٻن سالن ۾ ٻه ميگا ايوينٽ ڪرائي چڪو آهي. ان کان علاوه غريبن ۽ مستحقن لاءِ جاکوڙيندڙ تنظيم راههِ حق چيريٽيءَ جو سپروائيزر به آهي، هن پليٽفارم تان فرهاد جيلانيءَ نوابشاهه جي آس پاس رهندڙ ماڻهن جي يونيورسٽيءَ جي ٻين دوستن سان گڏجي مدد پڻ ڪندو رهي ٿو.

قادرداد خشڪ

قادرداد خشڪ

پنھنجي ڪٿا

جنم :

منھنجو جنم ڳوٺ حاجي امدادا علي خشڪ تعلقو ڪنڊيارو ۾ ۱۹۷۲ ۾ ٿيو پرائمري تعليم پنھنجي ڳوٺ جي پرائمري اسڪول ۾ حاصل ڪئي ان کانپوء ۱۹۸۷ع ۾ مون مئٽرڪ گورنمينٽ ھاء اسڪول خانواھڻ مان ۽ ۱۹۸۹ ع ۾ انٽر ميڊيٽ گورنمينٽ ڊگري ڪاليج ڪنڊيارو مان حاصل ڪئي ان کانپوءِ زرعي يونيورسٽي ٽنڊوجام ۾ BSc ڪراپ پروٽڪيشن ڊيپارٽمينٽ ۾ داخلا ورتي. سن ۱۹۹۲ع ۾ سنڌ پوليس جي پاران اخبار ۾ اشتھار آيو ته ريور اينڊ ھيليري فورس جوڙي پئي وڃي، ان ۾ اسسٽنٽ سب انسپيڪٽر ASI جون سيٽون آھن. مون ان ۾ فارم سميت درخواست جمع ڪرائي ڇڏي. ۲۵.۱۲.۱۹۹۲ اھا تاريخ ھئي، جڏھن مون کي سنڌ پوليس ۾ ASI طور ڀرتي ڪيو ويو ان ڏينھن مان بيحد خوش ھوس ۽ مون زرعي يونيورسٽي کي خير آباد ڪيو. ان کانپوءِ ۱۵ جنوري ۱۹۹۳ تي ٽريننگ لاءِ پوليس ٽرينگ ڪاليج شھدادپور وڄڻ ٿيو جتان ۱۵ آڪٽوبر ۱۹۹۳ ۾ پاس آوٽ ٿي زندگي کي پنھنجي پيرن تي بيھاريو منھنجي پھرين پوسٽنگ ٺري ميرواھ ٿاڻي تي ٿي جيڪو ضلعي خيرپور ميرس ۾ آھي ان دوران جبلتن ۽ احساسن جي جنگ جاري رھي. ۲۰۰۵ع ۾ موٽر وي پوليس ۾ ڊپوٽيشن تي نوڪريءَ لاءِ پھريان اسلام آباد ۽ پوءِ پوري پاڪستان ۾ نوڪري ڪرڻ جو موقعو مليو جيڪو ۲۰۰۸ تائين جاري رھيو پوءِ پروموشن لاءِ واپس پنھنجي ڊيپارٽمينٽ اچڻ ٿيو مان ۲۰۰۷ ۾ سب انسپيڪٽر ۲۰۱۶ ۾ انسپيڪٽر پروموٽ ٿيس ۽ پوء مون ٻارن جي تعليم جي ڪري سن ۲۰۱۱ کان حيدرآبا رھائش اختيار ڪئي آھي.

ايل وليم سيمور - مختيار ملاح

ايل وليم سيمور

سنڌي ٻوليءَ  جو  هڪ گمنام گرامر نويس

مختيار ملاح

لائنل وليم سيمور (Lionel William Seymour) ائنگلو انڊين هو. سندس جنم ۱۸۵۴ع ۾ بمبئيءَ ۾ ٿيو. سال ۱۸۷۹ع ۾ جنرل  ۽ لينڊ سروي رڪارڊ کاتي ۾ اسسٽنٽ سپرينڊنيڊنٽ لڳو ۽ اڳتي هلي سپرينڊينٽ تي ترقي ورتائين. ۱۸۹۰ع ۾ سندس شادي امي ايلزبيٿ ڪلارڪ (Amy Elizabeth Clark) سان ڪراچيءَ ۾ ٿي. لينڊ روينيو ۽ جنرل ايڊمنسٽريشن کاتي ۾ سپريٽينڊنٽ هو. هو نه صرف پنهنجي سرڪاري ڪمن ۾ مهارت رکندو هو، بلڪ ادب ۽ ٻوليءَ جي معاملن ۾ به ڪافي دلچسپي رکندڙ هو. سنڌ جي ڪيترن تعلقن ۽ ديهن جا نقشا ۽ رپورٽون پڻ  تيار ڪيل آيل، جن جو تعداد ويهن کان به مٿي آهي. ان کان علاوه هن سرڪاري سطح تي روينيو ڊپارٽمينٽ ۾ ڍل جي سلسلي ۾ اصلاحي ڪم ڪيا. اهڙي طرح هو ادبي سرگرمين ۾ به مصروف رهيو.

شانتي ھيرانند جي - سيد غلام شاھ

شانتي ھيرانند جي

جيڪا ھميشه لاء ھلي وئي.

سيد غلام شاھ

شانتي ھيرانند جيءَ جو تعلق، خوشحال سنڌي خاندان، ھيراننداڻي سان ھو. ھن جي فيملي ورھاڱي کان اڳ، ڪاروبار سانگي لکنئو لڏي ويا ھئا. شانتي کي ننڍپڻ کان راڳ ويراڳ جو شوق، جنون جي حد تائين ھو. لکنئو ڪاليج ۾ موسيقي جي باظابطه سکيا ورتي ۽ پوءِ استاد اعجاز حسين خان رامپوري کان ڪلاسيڪل راڳ سکي. پھريون دفعو لاھور ريڊيو تان پرفارم ڪيائين، جتان کي شھرت ملي. ان کانپوء ھندستان جي مايه ناز نيم ڪلاسيڪل ۽ ٺمري ۾ يگاني گائيڪا بيگم اختر جي باظابطه شاگرد ٿي. جتان ھن نيم ڪلاسيڪل ۽ ٺمري ۾ ڪمال حاصل ڪيو. ھي بيگم اختر کي امي سڏيندي ھئي. بيگم جي آخري پساھن تائين ھن ان جو ساٿ نڀايو، بلڪ ان جي فوت ٿيڻ کان پوءِ کيس ٽربيوٽ طور بيگم اختر تي ”مائي ممي“ نالي ھڪ ناياب ڪتاب لکيو.

ھيرو ٺڪر - شوڪت شورو

ھيرو ٺڪر

سنڌي ادب جو ھيرو

شوڪت شورو

اسان وٽ عالم يا اسڪالر ان کي سمجھيو ويندو آهي، جنهن جي ڪنهن يونيورسٽي مان پي ايڇ ڊي ڪيل هجي. برابر اها هڪ وڏي رتبي واري ڊگري آهي، پر ان ڊگري حاصل ڪرڻ سان ڪو شخص خود بخود عالم ڪونه بڻجي ويندو آهي. اسان وٽ اها ڊگري عام طور مٿئين گريڊ ۾ ترقي سان گڏ الائونس وٺڻ جو وسيلو بڻجي وئي آهي. هر پي ايڇ ڊي ڪيل ماڻهو عالم ڪونه هوندو آهي. جنهن شخص ۾ علميت ۽ ريسرچ ڪرڻ جا گڻ هوندا، ان لاءِ اهڙي ڊگري جو هجڻ ضروري به ڪونهي. هو پنهنجي ڄاڻ ۽ علمي اهليت سان پاڻ کي مڃائي سگھي ٿو. هيرو ٺڪر انهن ٿورن شخصن مان آهي، جنهن وٽ اهڙي قسم جي ڪا ڊگري ڪانهي، پر هو هڪ مڃيل عالم ۽ ليکڪ آهي. هن جون علمي ادبي خدمتون ايتريون اهم آهن جو خود هن تي پي ايڇ ڊي ڪري سگھجي ٿي.

ڊولامل بولچند

ڊولامل بولچند

سنڌي ٻوليءَ جو گمنام لغت ۽ گرامر نويس

مختيار ملاح

ڊولامل بولچند (Dulamal Bulchand)، جو تعلق حيدرآباد سان آھي ۽ حيدرآباد ۾ پيدا ٿيو. پرمانند ميوارم جو عزيز هو. سندس جنم ۱۸۵۷ع ۾ ٿيو ۽ دهيانت ۱۹۱۷ع ۾ ٿيو. هو ان وقت حيدرآباد جنرل لائبريريءَ ۾ لائبريرين هيو.

سال ۱۸۵۸ع ۾ ڪمشنر بارٽل فريئر جي هدايت تي، ڪراچيءَ جي طرز تي هڪ لائبريريءَ ”حيدرآباد نيٽو جنرل لائبريري“ جو قيام، حيدرآباد شھر اندر عمل ۾ آندو ويو. هيءَ لائبريري پڻ سرڪار ۽ عوام جي تعاون سان ٺھي راس ٿي. ڊولامل بولچند، هن لائبريريءَ جو ملازم هو ۽ ترقي ڪندي لائبريرن جي عهدي تي پهتو. کيس مطالعي جو وڏو شوق هوندو هو. سندس پوٽي، ماريا ڊسوزا، جيڪا هندستان ۾ ڪنهن ڪاليج جي پرنسپال هئي، تنهن لکيو هو ته؛ ”مان پنهنجي ڏاڏي ڊولامل بولچند تي فخر ٿي ڪيان، جنهن ۱۹۰۴ع ۾ انگريزي-سنڌي لغت جوڙي شايع ڪئي هئي. هو هو هڪ ذهين انسان ۽ عالم هو ۽ وٽس تمام وڏي لائبريري هوندي هئي“.

مونس بخاري

مونس بخاري

مرتضيٰ سيال

اھو ۱۹۹۰ع جو زمانو آهي، آئون عبرت مئگزين جو انچارج هئس. ڏوڪريءَ کان هڪ نوجوان مون ڏانهن خط لکندو هو. آئون کيس مئگزين لاءِ ڪجھ لکي موڪلڻ لاءِ چوندو هيس. اڳتي هلي هن لکڻ شروع ڪيو. سال ڏيڍ کان پوءِ هن جو خط آيو، جنهن ۾ لکيائين ته ”حيدرآباد اچڻ ٿو چاهيان.“ ٿورن ئي ڏينهن کان پوءِ، عبرت مئگزين جي آفيس گلستانِ سجاد ۾، هڪ ڏينهن آفيس جي پٽيوالي رفيع ڀائي اچي ٻڌايو ته ڪو مونس بخاري اوهان ساڻ ملڻ آيو آهي. اها اسان جي پهرين ملاقات هُئي، هن هالا ناڪي تي هڪ پولٽري فارم تي ڪم ڪندڙ پنهنجي ماسات وٽ رهڻ شروع ڪيو، هڪ ڏينهن کيس مون هيرآباد ۾ ڏٺو، انگريزي اخبار ڊان هٿ ۾ هيس، حال احوال ٿيو ته ٻڌايائين ته هالا ناڪي کان روزانو پنڌ اچي هتان اخبار خريد ڪندو آهيان ۽ واپس وڃي شام تائين اخبار پڙهندو آهيان، پنڌ ان ڪري ايندو آهيان جو آهي پئسا بچائي انهن مان اخبار خريد ڪندو آهيان. مون کي سندس اها ڳالھ ڏاڍي وڻي.

قاسم حيدر سمون

قاسم حيدر سمون

اعظم ڀٽي

قاسم حيدر سمون ۱۰ جنوري ۱۹۵۵ع تي جوڻ، تعلقي ٽنڊو غلام حيدر، ضلعي ٽنڊو محمد خان ۾ جنم ورتو. سندس والد جو نالو حيدر بخش سمون آهي. هن پرائمري تعليم اسماعيل خان نظاماڻي پرائمري اسڪول، ٽنڊو غلام حيدر مان حاصل ڪري، مڊل جي تعليم اسلاميه مڊل اسڪول جمال الدين لاشاري ڊوڪيه واهه مان حاصل ڪئي ۽ مئٽرڪ ماتلي مان پاس ڪئي.

سيد علي مردان شاهه

سيد علي مردان شاهه

سچو ۽ مخلص سياستدان

حاجي گل حسن آريسر

ملڪي تاريخ ۾ ھر فڪر جا ڏاها ماڻهو آيا ۽ هن دنيا جي اسٽيج تي پنهنجو ڪردار ادا ڪري ھليا ويا پر انهن جي ڪردارن جون يادون اڄ به زندا آهن، اھڙي طرح ڏسبو ته ھر شعبي ۾ ڪو نه ڪو مرد مجاھد يا نه جھڪڻ وارو ماڻهو پيدا ٿيو ھوندو، شاعري کان وٺي ادب دانشوري کان ويندي سماجي عوامي خدمتن جي شعبي کان علاوه سياست، جيڪا خصوصي طرح ھن ملڪ ۾ مختلف رُخن سان ڪئي ويندي آهي، ڪي ماڻهو ان کي پاڻ لاءِ ڪندا آهن ته ڪن جو مقصد پنهنجي ذات به وساري صرف ۽ صرف عوام جي ڀلائي لاءِ سياست ڪندا آهن، ان ڪري سياست جو شعبو سڀني کان اتم ۽ ملڪ جي تقدير بدلائڻ وارو شعبو به سڏبو آهي.

حسن منصور

حسن منصور

صحافت ۽ ادب جو گڏجي هليو وڃڻ

رکيل مورائي

حسن منصور اڄ نه رهيو! ڪالهه تائين هو انگريزي صحافت ۽ سنڌي ڪهاڻيءَ جو اهم نالو هئو. تمام گھٽ پڙهندڙن کي خبر هوندي ته هو سنڌي آهي ۽ هن به اهڙو احساس مڙهڻ نه ٿي چاهيو. اهو احساس هو ڪڏهن ڪڏهن پنهنجي ڪهاڻين ۾ پڙهائڻ ضرور چاهيندو هئو، وقت گذري ويو وچ ۾!

ڪراچيءَ ۾ هوندي به جڏهن سفر جا رستا الڳ ٿين ٿا ته ملڻ مشڪل ٿيو پوي، تنهن هوندي به هو ڪڏهن  ڪڏهن پريس ڪلب جي آس پاس مختلف رنگن جي پاتل شرٽن ۽ جينس ۾ هو، پنهنجي نالي وانگر فلسطيني لڳندڙ شاگرد جئين ملي ويندو هئو، ۽ تڪڙا حال احوال ڏئي وٺي روانو ٿيندو هئو.

جعفر ميمڻ

جعفر ميمڻ

هاڻي ڪنهن سان ٽهڪ ڏيندس!

ايم يونس ڏيٿو

موت ڪيڏو نه بي رحم آهي جن ماڻهن کي نه وڃڻ کپي انهن ماڻهن کي ئي موت جو خون خوار باز جھٽي ڏور ڏسائن طرف کڻي هليو ويندو آهي جتان ڪوبه ڪڏهن به واپس ناهي وريو. ڪي شخص صرف هڪ فرد جي حيثيت رکندا آهن پر ڪي شخص پنهنجي اندر ادارن جيڏي سڃاڻپ رکندڙ هوندا آهن انهن جي وڇڙڻ سان ڪيئي شهر ۽ ادارا رُلي ويندا آهن ۽ وري جن کان زمانو بيزار هوندو آهي اهي اسان جي گرد پيا گھمندا آهن، ڪي ماڻهو صرف پنهنجي خاندان تائين محدود هوندا آهن پر ڪن جي پيار جا ڪَتبا هر دل جي مٿان لڳي ويندا آهن، سائين سرڪش به ساڳي ڳالهه جو اظهار ڪندي چيو هو ته:

شيرين فيروز نانا

شيرين فيروز نانا

ياد ۾ مھڪندڙ ھڪ گلاب ھستي

نصير مرزا

گفتار ۾ هوءَ ڇا ته بُلبل هزار داستان پر شرط ته جنهن سان ڳالهائڻ پسند ڪري ۽ ڇا ته پُرڪشش خاتون، سڀاءُ چانڊوڪي رات مثل، ٿڌو ۽ شفاف. هلڪي ڦُلڪي، وار ڪجهه اڇا، ڪجهه برائون. ڪنن ۾ چانديءَ جا پنڙا، ڀرت ڀريل پهراڻ ۽ هيٺان سوسيءَ جو غرارو. جي ها! آئون پنهنجي سئوٽ ۽ ’سنڌي ڀرت‘ ڪتاب جي مايا ناز مصنفه ۽ دلفريب شخصيت مسز شيرين فيروز نانا جو ذڪر پيو ڪريان. ڪيڏو نه شدت سان اڄ ياد اچڻ شروع ٿي وئي اٿم. قلم پُڇي پيو، ڪٿي آهي اها شيرين فيروز نانا!؟ شايد ڪٿي به نه، زمين اندر سنگ لحد تي لکيل سُڪي ويل پنکڙيءَ جي خوشبوءِ ۾ منتقل ۽ فقط مٽي، جيڪا هاڻي صرف منهنجي تصور ۾ تر و تازه ۽ خيالن ۾ ئي مهڪندڙ. هي آئون پنهنجي مرزا خاندان جو ڪيڏو نه خوش نصيب پر ناچيز قلمڪار، جنهن جون سينيئر، جونيئر ۽ همعصر لاتعداد سئوٽيون ۽ اهي به هڪ کان هڪ. افسوس انهن مان جنهن کي گهڻو مون چاهيو، نه ملي. اهڙين ۾ مسز شيرين فيروز نانا به ۽ اها ته منهنجي فيورٽ ترين بزرگ ڪزن ۽ جيڪا ساري مرزا خاندان جي لاءِ ”ادي بيبي“ ۽ منهنجي لاءِ پڻ. منهنجا چاچا به ته لاتعداد ۽ جيڪي بابا ناصر علي مرزا جا فرسٽ، سيڪنڊ ۽ ٿرڊ ڪزن پيا سڏبا هئا. هتي بس اختصار سان عرض ته مسز فيروز نانا، يعني ادي بيبيءَ جي والد صاحب جو نالو هو پرنس، چارمنگ بار ايٽ لا، بئريسٽر ۽ جديد سنڌي افساني جو باني، نادر بيگ مرزا. هاڻي هتي لکڻ ۾ هي به ڇا حرج ته، نادر بيگ منهنجي بابا جي سڳي مامي شمس العلماءَ مرزا قليچ بيگ جو سڀ کان وڏو فرزند هو ۽ نادر بيگ جي وڏي مامي جو وري نالو هو شيخ محمد يعقوب، وزيراعظم خيرپور اسٽيٽ. مزاجن ماڊرن ۽ انگريز ئي ته لڳندو هو هي نادر بيگ. ان ڪري هو به مون ئي وانگر پنهنجي هڪڙي سڳيءَ ڪزن مس گريس سان آرپار عشق ۾ مبتلا ٿي ويو هو. خاندان سندس عشق جي گهڻي مخالفت ڪئي ته همٿ ڪري ڪزن گريس کي آڌيءَ رات جو ڪار تي لڪ چوريءَ ۾ سوار ڪرائي، ڪراچي پهچي ڪورٽ مئرج ڪري، پنهنجي پيار کي پائي ورتائين. ٽنڊي ٺوڙهي جي مرزا خاندان جي اها پهرئين لو ميرج يعني ڪورٽ ميرج هئي. پوءِ نادر بيگ خيرپور اسٽيٽ جو مئجسٽريٽ هو، جو ۱۰هين سيپٽمبر ۱۹۱۵ع تي ادي بيبي دنيا ۾ آئي. گلاب گُل جي پنکڙيءَ مثل ننڍڙي ڌيءَ کي نادر بيگ پنهنجي عظيم بابا جي هنج ۾ ڏنو ته پاڻ بانگ ڏيئي سندس نالو تجويز ڪيو ”شيرين“، جنهن جي ولادت کان ٿورو اڳ ڪراچيءَ ۾ قليچ بيگ کي جيڪو ڏوهٽو ڄاڻو هو، پاڻ ان تي فرهاد نالو رکيو هو. نادر بيگ جي ڌيءَ تي اهو شيرين نالو رکندي قليچ صاحب ڇا سوچيو هوندو ته وڏي ٿيڻ بعد شيرين ۽ فرهاد کي پاڻ ۾ ملائي ڇڏبو. افسوس مالڪ کي شايد اهو منظور نه ٿيو ۽ ”شيرين“ بلا آخر مسز جسٽس فيروز نانا بڻجي وئي. ڇا اها به ڪا لَوِ ميرج؟ ۽ اهو قصو به دلچسپ ۽ اڳيان ايندو پر آگاهه رهجي ته مسز شيرين ۽ فيروز نانا جي هنج ۾ جيڪا پهرئين نياڻي آئي، اها به سنڌ جي ڇا ته ڄاتل سُڃاتل دلير نياڻي ۽ تعليمدان، جيڪا ريڊيو پاڪستان جي پهرئين انگريزي نيوز ڪاسٽر ۽ سنڌ ايجوڪيشن فائونڊيشن جو بنياد وجهندڙ ميڊم انيتا غلام علي طور ڄاتي سڃاتي وئي. ادي بيبي پٽيل ڪورٽ ڪراچي، نزد ڪلفٽن پنهنجي شاندار ڪاٽيج ۾ رهندي هئي ۽ جنهن جي دروازي تي لکيل هوندو هو ”جسٽس فيروز نانا لاج“. پنهنجي زماني جو هو ڇا ته باذوق ۽ آرٽسٽڪ سڀاءُ انسان سڏبو هو، جنهن جي پسند هو وڪٽورين اسٽائل جو اولڊي گولڊي فرنيچر، ديوار تي پنڊوليم وارو وڏو شاهي گهڙيال ۽ ننڍي کنڊ جي عظيم چترڪارن عبدالرحمان چغتائي، صادقين ۽ بنگالي مصور زين العابدين جون اوريجنل پئنٽنگس. هاڻي اهڙي گهر ”راڪي چيئر“ تي ڪنهن مها راڻيءَ وانگر لُڏندڙ ۽ نٽنگ ۾ مشغول منهنجي هيءَ دنيا جي اٺين عجوبي مثل سئوٽ مسز فيروز نانا، جيڪا هر وقت پرفيومڊ رهندي هئي. سنڌي ڀرت جي ۽ آر جي ڪم جي ڇا ته ماهر، جنهن جي ڪريڊٽ تي بين الاقوامي شهرت يافته ڪتاب ”سنڌي ايمبرائيڊري“ آمريڪن ايمبيسڊر جي زال کي سنڌ جي ثقافت ۽ حاويلين ۾ رهندڙ پرده دار خاندانن جي احوالن بابت لکيل خطن جو شاندار ڪتاب ”ليٽرز ٽو دي ايملي“.... علاوه ازين قليچ بيگ صاحب جي پهرئين سياحت نامي ”ڏاڙهياري جبل جو سير“ ڪتاب کي به ته مسز فيروز نانا انگريزيءَ ۾ ترجمو ڪيو هو. پنهنجي ڏيک ويک ۾ وڻندڙ ساروپن ۽ روشن اکين سان هوءَ ڪا يورپين خاتون ئي پئي ڏيکائي ڏيندي هئي. جواني ۾ فيروز نانا سان کيس هڪ تصوير ۾ ڏٺم ته يڪدم ئي مونکي ”بلئڪ اينڊ وائٽ“ وارو محاور ذهن ۾ آيو. حيرت جو اظهار ڪيم ته ادي بيبي، بي اختيار ٽهڪ ڏيئي ڄڻ جلترنگ ئي نه، ذهن ۾ ڪئين شڪ شبها به ڇيڙي ڇڏيا. ٻُڌائڻ لڳي، ”فيروز ۽ ان جو ڏاڏو غلام علي نانا دراصل شڪارپور جي ’شيدڪي کوهيءَ‘ جا رهواسي هئا. علائقي جي ان نالي مان توهان هنن جي اصل نسل جو پاڻ اندازو لڳايو. فيروز برلئنٽ نوجوان هو. بابا نادر بيگ جي وڪالت واري جيڪا ڪمپني هئي، هو ان جو ذهين ترين لاير هو. مونکي وڻيو، جنهن سبب هن سان منهنجي انڊر اسٽينڊنگ ٿي. بابا نادر روشن خيال هو پر پوءِ ڏاڏا قليچ ۽ مرزا خاندان سان صلاح ڪيائين. سڀني يڪ راءِ ۽ مخالفت ڪئي. چيائون، اسين اڇا ۽ اعليٰ نسل پر نانا خاندان اهڙو ۽ اهڙو، مطلب ته رشتو نامنظور.“ پڇيم، پوءِ ڇا ٿيو؟ وراڻيائين، ”اهو ئي، جيڪو مون چاهيو. شادي ڪراچيءَ ۾ ٿي، جنهن ۾ نه قليچ بيگ شرڪت ڪئي ۽ نه ٽنڊي ٺوڙهي جي مرزا خاندان.“

اسلم آزاد

اسلم آزاد

ڪراچي کان ڪشمور ۽ ڪينجهر کان ڪارونجهر تائين سندس نعرو گونجندو رهندو

زلف پيرزادو

پاڪستان ۾ ۱۹۸۰ع وارو ڏهاڪو اهڙو هو جڏهن اڃا سيٽلائيٽ چئنلن جي ڀرمار نه ٿي هئي ان ڪري پي ٽي وي عام ماڻهن جو تفريح جي اڪيلو ۽ اهم ذريعو هئي، جڏهن ته ان عرصي کان اڳ سنڌي اخبارن جو به ساڳيو حال هو صرف ٻه يا ٽي سنڌي اخبارون هيون جن ۾ سڀ کان گهڻي پڙهي ويندڙ سنڌي اخبار هلال پاڪستان هئي، هلال پاڪستان جو ايڊيٽر سراج الحق ميمڻ صاحب هو ۽ نيوز انچارج اسلم آزاد هو. هلال پاڪستان جا ان دور جا شمارا ڪير پڙهندو ته اندازو ٿيندو ته ڪيتري نج سنڌي لکي ويندي هئي ۽ پروف يا ٻوليءَ جي غلطيءَ جو ته سوال ئي پيدا نه ٿو ٿئي . جڏهن ته اهڙي عوام دوست اخبار هئي جو ٻين اخبارن سان گڏ سينسر شپ جو به شڪار رهي جڏهن ته هلال پاڪستان صحافين جي نرسري وارو ڪم به ڪيو . نتيجي طور انور پيرزادو، فقير محمد لاشاري، عبدالرحمٰن نقاش، سيف ٻنوي، سردار قريشي ۽ ٻيا ڪيترائي صحافي هلال پاڪستان مان سکيا وٺي نڪتا ۽ پوءِ مختلف اخبارن ۾ ايڊيٽر طور ڪم ڪندا رهيا.