عظيم سنڌي - اعجاز ڪورائي

عظيم سنڌي

شاعر اديب ليکڪ عظيم سنڌي سان ڳالھه ٻولهه

اعجاز ڪورائي 

شاعري حق ۽ سچ جو آواز هوندي آهي

زندگي جي حقيقي عڪسن بنا شاعري بيڪار آهي شاعر کي پنهنجي ڪردار ۽ لفظن جي حرمت جو خيال رکڻ گهرجي جيڪڏهن هو  ائين نه ٿو ڪري ته پوءِ اجايو پنا ڪارا ٿو ڪري.

شاعري حق ۽ سچ جو آواز هوندي آهي سنڌي ادب جا پڙهندڙ اهو ڄاڻن ٿا ته سنڌي شاعري ڇا ٿيندي آهي ڇو ته سنڌ آهي ئي شاعريءَ جو ديس، هن ديس ۾ ڪيترا ئي نامور شاعر ٿي گذريا آهن جن پنهنجي شاعري جي ذريعي انساني سوچ ۾ انقلاب آڻي ڌرتي جي خدمت ڪئي.

محبتي ملاح - علي محمد درد سولنگي

محبتي ملاح

محبتون ورهائيندڙ شاعر

علي محمد درد سولنگي

هي دور دجالي دور آهي. هن دور ۾ محبتون مرنديون ۽ نفرتون نپجنديون، وڌنديون ويجھنديون وڃن، هي دور جنهن ۾ محبتي هجڻ جي دعويٰ ته هر ڪوئي ڪري ٿو پر،

”يار سڏائي سڀ ڪو، جاني زباني،

آهي آساني، ڪم پوي ٿي ڪل پوي.“

وقت اچڻ تي اهي محبتون، واريءَ جي محلن جيان ڌڙام سان ڪريو پون ۽ پوءِ ماڻهوءَ جو محبتن تان ويساھ ئي  کڄيو وڃي، پر صفا سڃ به نه ٿي آهي، محبتون اڄ به موجود آهن، ڪي آهن جيڪي اڄ به محبتن کي مان ڏين ٿا، محبتون ونڊين ۽ ورهائن ٿا ۽ پاڻ کي محبتي سڏائن ٿا، اهڙن محبتي ماڻهن مان اسان جو شاعر دوست ”محبتي ملاح“ به هڪ آهي.

حضرت مصري شاهه

حضرت مصري شاهه

صوفي بزرگ جو 114هون عرس مبارڪ

منظور ڪالرو

سرزمين سنڌ کي 1843ع ۾ انگريزن فتح ڪيو، جنهن کانپوءِ سنڌي ٻوليءَ جي اهميت ڏسندي فارسيءَ جو عمل دخل گهٽ ڪرايو ۽ سنڌيءَ کي دفتري زبان جو درجو ڏيڻ سميت تعليم کي ان جو ذريعو بنائڻ جو فيصلو ڪيو. جنهن ڪري انگريزن جي دور ۾ سنڌي ادب خاص طور شاعري به وڏي ترقي ڪئي. گڏوگڏ لوڪ ادب کي به عام ڪرڻ طرف ڌيان ڏنو ويو. هن ڏس ۾ شاعري جي صنف ”ڪافي“ جيڪا خالص سنڌي ٻوليءَ سان واسطو رکي ٿي، ان طرف شاعرن توڙي ٻڌندڙن جو رجحان وڌيو، تنهن ڪري ڪافي جي صنف گهڻو عام ٿي ۽ پسند ٿيڻ لڳي.

امر جليل

امر جليل

سنڌي ڪهاڻيءَ جو امر نانءُ

رضوان گل

سچ امر آهي جيڪو ڪڏهن به فنا ٿي نه ٿو سگهي. دنيا جي تاريخ ان ڳالهه جي شاهد آهي ته سچ جي ٻيڙي لڏندي ضرور آهي پر ڪڏهن به ٻڏندي ناهي. سچ جو ساٿ ڏيندڙ مهان انسانن جو نالو اڄ به “امر” آهي. اسان جي معاشري ۾ جتي ظلم، ڏاڍ ۽ ناانصافي جو راڄ آهي اتي اهڙا ماڻهو به آهن جيڪي ظلم جي ان ڪاري رات کي چٽو ڏينهن چوندا رهن ٿا! انهن پنهنجي ضميرن جو سودو ڪري پنهنجي چپن تي منافقيءَ جا تالا هڻي ڇڏيا آهن! اهڙي بي حسي واري ماحول ۾ ڪيترا ئي اهڙا بيباڪ ليکڪ آهن جن قلم کي تلوار جي ڌار بڻائي هر دور ۾ بهادري ۽ برجستگيءَ سان مزاحمت ڪئي آهي. پنهنجي لکڻين ذريعي سجاڳيءَ جا سڏ ڪري ماڻهن کي متوجه ڪيو آهي.

بشير احمد - زرار پيرزادو

بشير احمد

طنز ۽ مزاح جو شهنشاهه

زرار پيرزادو

اڄ ڳوٺ ٻلهڙيجي جي رهواسي، ٻلهڙيجي جي مشهور صوفي فقير يار محمد جي ٻئي نمبر پٽ ۽ انور پيرزادي جي ڀائٽي بشير احمد جو جنم ڏينهن آهي.

بشير سنڌ جي ننڍن علائقن، ڳوٺن، شهرن، تعلقن ۽ ضلعن جي انهن ڪردارن مان هڪ آهي جيڪي پنهنجي پنهنجي علائقي جي هڪ خاص سڃاڻپ رکندا آهن ۽ جن ڪري هو مشهور به هوندا آهن. اهڙا ڪردار تڏهن ئي ڪتابن جو موضوع بڻبا آهن جڏهن انهن علائقن جي ڪا تاريخ يا گزيٽئر لکي يا مرتب ڪئي ويندي آهي.

سرور سهتو - عبدالخالق جوڻيجو

سرور سهتو

قومي تحريڪ جو خاموش پر متحرڪ ڪردار

عبدالخالق جوڻيجو

ڪنهن ڏاهي جو چوڻ آهي ته؛ ”خواب اهو ناهي جيڪو توهان ننڊ ڪندي ڏسو پر خواب اهو آهي جيڪو توهان جي ننڊ ڦٽائي ڇڏي“، اهڙا خوابن جي پويان ننڊون ڦٽائيندڙ انسان ئي قومن جي حقيقي ميراث هوندا آهن.

سنڌي قوم به اهڙن سپوتن کان خالي ناهي، اهڙو جاڳندڙ اکين سان خواب ڏسندڙ ۽ ان خواب جي ساڀيان خاطر زندگي ڀر جاکوڙيندڙ هڪ شخص سرور سهتو به هئو، هن جو خواب آزاد، خودمختيار ۽ خوشحال سنڌ هئي، ان خواب جي تعبير خاطر جاکوڙ ۾ هو ڪڏهن غفلت جي ننڊ ڪو نه ستو، هن شايد شاهه لطيف جي سُر سسئيءَ مان اهو سبق حاصل ڪيو هئو ته هڪ لمحي جي ننڊ زندگيءَ جي خواب جي تعبير کي ”ڪوهين ڏور“ ڪري ڇڏيندي، ان ڪري ئي شايد هن پنهنجي تخليقن کي شاهه لطيف جي نالي سان منسوب ڪيو، پهرين بحيثيت استاد سنڌ جي نوجوان کي انسان ذات جي خدمت جا سبق ڏيڻ خاطر منظم ڪيائين ته ان تنظيم کي شاهه لطيف اسڪائوٽس جو نالو ڏنائين، وري جڏهن بحيثيت سياسي اڳواڻ جي سنڌ جي اڀرندڙ نسل کي قومي شعور ڏيڻ جو بار مٿي تي کنيائين ته لطيف سنگت جو پليٽ فارم منظم ڪيائين.

مولانا عبيدالله سنڌي

مولانا عبيدالله سنڌي

امام انقلاب

محمد سليمان وساڻ​

مولانا عبيدالله سنڌي ۱۰ مارچ ۱۸۷۲ع ۾ چيانوالي ضلع سيالڪوٽ جي هڪ سک گهراڻي ۾ پيدا ٿيو. سندس پيدائش کان اڳ، سندس والد وفات ڪري ويو. ٻن سالن جو ٿيو ته سندس ڏاڏو به وفات ڪري ويو. سندس ماءُ، کيس پنهنجي پيڪن ۾، ڊيرا غازي خان وٺي آئي. اتي هڪ دوست کان اسلامي ڪتاب پڙهڻ جو موقعو مليس. ۱۵ آگست ۱۸۸۷ع ۾ جڏهن پاڻ ڄام پور ضلع ڊيره غازي خان ۾ اٺين جماعت پڙهندو هو تڏهن اظهارِ اسلام لاءِ نڪري پيو ۽ سنڌ ۾ پهچي سيد العارفين حضرت حافظ محمد صديق ڀرچونڊي واري جي بيعت ڪيائين ۽ اتي ۶ مهينا رهيو. ۱۸۸۸ع ۾ ديوبند جي درسگاهه ۾ داخل ٿيو ۽ حضرت شيخ الهند مولانا محمود حسن رحه جي جماعت جي اندروني حلقي ۾ داخل ٿيو. حافظ سان روحاني نسبت جي ڪري پاڻ کي سنڌي سڏائڻ لڳو. ان کان پوءِ بزرگ امروٽي جي خدمت ۾ حاضر ٿيو. هتي ماهوار رسالو هدايت الاخوان جاري ڪيائين.

ڪشنچند بيوس

ڪشنچند بيوس

جديد سنڌي شاعريءَ جو ”وليم ورڊس ورٿ“

ڪي ڪي ماڻهو تاريخ ٿين ٿا، اهو جملو اسان هميشه ٻڌو آهي. اهڙو ئي هڪ تاريخي ماڻهو ڪشنچند بيوس پڻ آهي، جنهن جديد سنڌي شاعري ۾ موضوع ۽ فڪر جي نواڻ آندي. ڌارين تشبيهن کان منهن موڙي ڏيهي تشبيهون ڪتب آنديون. هن شمع ۽ پرواني جو ذڪر ڪرڻ بجاءِ ٿڌڙي هير جي جهونڪن جو ذڪر ڇيڙيو. هن پنهنجي شاعري ۾ پنهنجي جنم ڀوميءَ جي جهوپڙين، پکين، جيتن ۽ وڻن جو ذڪر ڪيو، جيڪو سندس شاعريءَ جي لهجي کي عام فهم ڪرڻ لاءِ ڪافي هيو نه ته هن جا همعصر يا پهرين وارا شاعر فارسيءَ جا قصه برزبان ياد ڪيون ويٺا هيا ۽ پاڻ لکڻ ۽ پاڻ سمجهڻ جي ريت نڀايون پئي آيا. ان ماحول ۾ بيوس جي شاعري هوا جو اهو جهونڪو بڻجي آئي جنهن ان غلط رخ ۾ لڙهندڙ شاعري جي ٻيڙي کي اصل رستي طرف لاڙيو ۽ تاريخ بڻجي ويو. سنڌي شاعري ءَ ۾ جدت جو ڏيئو ٻاريو، جنهن کي اڳتي هلي شيخ اياز سج جيان روشن بڻايو.

بشير مورياڻي - رکيل مورائي

بشير مورياڻي

وسارڻ جهڙو ليکڪ نه آهي

رکيل مورائي

سنڌي ادب جو هڪ اهم نالو بشير مورياڻي- 2 اگسٽ 1934ع ۾ شڪارپور ۾ ڄائو ۽ 26 فيبروريءَ 2016ع تي ڪراچيءَ ۾ لاڏاڻو ڪري ويو. خبر فقط ايتري آهي. جيڪا اسانجون سنڌي اخبارون نه ڏيئي سگهيون ۽ سنڌي چئنلن کي اهڙي سُڌ نه پئجي سگهي. ٻيءَ طرح احساساتي سطح تي هو سنڌ جي هڪ بيمثال شهر ۾ پيدا ٿيو ۽ ۽ هڪ بيڪار شهر ۾ پنهنجا آخري پساھ پورا ڪيائين!

شڪارپور-جتي ساميءَ ۽ شيخ اياز جهڙن مها ڪوين جنم ورتو، ساڳئي وقت زندگيءَ جي الڳ الڳ شعبن ۾ اعليٰ مقام رکندڙ ڪيترائي شخص شڪار جي سڃاڻپ آهن ۽ اڄ جي شڪارپور اها آهي، جيڪڏهن غالب ان شهر ۾ رهندڙ هجي ها ته پڪ سان ايئن ئي لکي ها ته:

ڪامريڊ حيدر جويو -عيسيٰ ميمڻ

ڪامريڊ حيدر جويو

گھاٽي بَـڙَ جي ڇانوَ-

عيسيٰ ميمڻ

واقفيت: 1997ع ۾ مان ستين ڪلاس ۾ داخل اڃان مس ٿيو هئس، ٻاراڻا خيال ۽ سوچون بانبڙا پائڻ لڳيون هيون. علم و ادب ڏانھن ”گل ڦل“، ”ارچڪ مرچڪ“، ”گلستان“ ۽ ”سنڌي ٻارڙا“ جھڙن ٻاراڻن رسالن جي ذريعي لاڙو پيدا ٿي رهيو هو. جاگيرداري سماج ۾ هر شيءِ سست رفتار هلندي آهي، ان ڪري ڪم گهٽ ۽ واندڪائي وڌيڪ هئڻ سبب اڪثر هوٽلن تي پنھنجو وقت گذرڻ معمول جو حصو هوندو هو. رسالا هٿ ۾ به ان نيت سان کڻندو هئس ته پاڻ کي ٻين کان مٿڀرو ڏيکاريان. اهو ئي خيال کڻي هوٽل تي رسالن سميت اچي ويٺس ته ديو مالائي شخصيت به منھنجي ڀرسان اچي ويٺي. پھرين ڏسڻ سان ته ڀئُه پيدا ٿيو ته الائي ڪير آهي، وري اچي به منھنجي ڀر ۾ ويٺو. مون جھڙو جيتامڙو ماڻهو هن جي ڀرسان ايئن محسوس ٿيو ڄڻ ڪو جبل جي ڀرسان ڪا ڪِول بيٺي هجي.

زيب سنڌي

زيب سنڌي

گهڻ صلاحيتو ۽ متحرڪ اديب

رضوان گُل

سنڌي ڪهاڻي جي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ سان معلوم ٿئي ٿو ته ورهاڱي کان پوءِ وارن ڪهاڻيڪارن ڪهاڻيءَ کي نئون جنم ڏئي ان کي جوان جماڻ بڻايو. جن همعصر ڪهاڻيڪارن جديد انداز ۾ ڪهاڻي قافلي کي اڳتي وڌايو، انهن کي سنڌي ڪهاڻيءَ جي ٽه مورتي جو ٽائيٽل مليو، جن ۾ ڊاڪٽر اياز قادري، غلام رباني آگرو ۽ جمال ابڙو شامل آهن. ڊاڪٽر اياز قادري ۽ جمال ابڙي جو تعلق وري لاڙڪاڻي سان هئڻ به اتفاق جي ڳالهه آهي پر اهو اتفاق هو يا لاڙڪاڻي جي مٽيءَ جي زرخيزي جو سنڌي ڪهاڻي جي ٽه مورتيءَ جا ٻه فرد هن تَر جا هئا. ان ڳالهه جو سنجيدگيءَ سان جائزو وٺبو ته لاڙڪاڻو جيڪو سياست کان علاوه ٻين به ڪيترن ئي شعبن ۾ اڳرو رهيو آهي، ڪهاڻي واري شعبي ۾ به سموري سرهاڻ واسيل سنڌ ڌرتيءَ جي ٻين ضلعن کان مٿاهون نظر اچي ٿو، جو هتي اياز قادري ۽ جمال ابڙي واري ٽهيءَ ۽ ان کان پوءِ ڪيترن ئي اهڙن ڪهاڻيڪارن جنم ورتو، جن ڪهاڻي کيتر ۾ پنهنجو نالو مڃرايو.

ڊاڪٽر غلام نبي سڌايو

ڊاڪٽر غلام نبي سڌايو

هڪ فرد- هڪ ادارو

عيسيٰ ميمڻ

جڏهن سماج ترقيءَ جون منزلون طئي ڪري، اڳتي وڌندا آهن، تڏھن اهي سماج فردن کان وڌيڪ ادارن تي ڀروسو ڪندا آهن. دنيا جا سمورا ترقي يافته سماج، ادارن جي ڪم کي ئي ڀروسي جوڳو سمجهندا آهن. پسمانده سماجن ۾، وري ڪي فرد ادارن جي حيثيت رکندا آهن، جيڪي سماج جي گهڻ-طرفي اڏاوت ڪندا آهن. ڇاڪاڻ ته سماج جي ترقي، چاھي ارتقائي هجي يا انقلابي، ٻنهي صورتن ۾ فرد جو ڪردار اهميت لھڻي ٿو. سنڌي سماج جي واڌ ويجهه ۽ ترقيءَ ۾ ادارن کان وڌيڪ فردن جو ڪم رهيو آهي ۽ اهڙا ئي فرد پنھنجي ذات ۾ انجمن جي حيثيت رکندا آهن. اهڙن فردن مان سنڌ جي انتھائي پسمانده علائقي جيڪب آباد سان تعلق رکندڙ ڊاڪٽر غلام نبي سڌايو به هڪ آهي. هن جنھن ماحول ۾ اک کولي اهو ماحول سردارن، جاگيردارن، وڏيرين ۽ قبائيلت جي ور چڙهيل هو ۽ آهي. جتي شعور، علم ۽ ادب جي ڳالهه ڪرڻ ڪنھن چڪور جو انڌياري ۾ اڏرڻ ۽ نيل ڪنول جو گندي پاڻيءَ ۾ وجود رکڻ برابر هو ۽ آهي. مون سان ڊاڪٽر غلام نبي سڌايو جو پھريون تعارف ۲۰۰۱ع ۾ تڏهن ٿيو هو جڏهن سنڌي ادبي سنگت شاخ ڏوڪري پاران ڏوڪريءَ ۾ ليڪچر ڪرڻ لاءِ ڊاڪٽر صاحب کي دعوت ڏني ويئي هئي. ڊاڪٽر صاحب ٻه ڏينھن ڏوڪريءَ ۾ رهيو هو. تڏهن ٻئي ڏينھن ساڻس گڏ هوندي، ڊاڪٽر صاحب علمي، ادبي ۽ شخصي طور تي ايترو اثر ڇڏيو هو جو اڄ تائين ڊاڪٽر صاحب جي سحر کان ٻاهر نڪري نه سگهيو آهيان.

سراج ميمڻ

سراج ميمڻ

سنڌي لسانيات جي ماھر کي سلام

ڊاڪٽر ڪمال ڄامڙو

انگريزي ٻوليءَ جي لفظن Language ۽ Linguistics جي سنڌيءَ ۾ معنيٰ عام طور تي هڪ ئي يعني ”ٻولي“ ڪئي ويندي آهي، جڏهن ته انهن لفظن جون ڌار ڌار معنائون آهن، لينگئيج جي معنيٰ ٻولي زبان، ڀاشا، ۱: ماڻهن جي وچ ۾ صوتي ۽ تحريري اشارن ۽ آوازن ذريعي رابطو ۲: رابطي جي ڪا به صورت، نشانن جو ڪمپيوٽر ۽ خاص طرح وارو استعمال ٿيندڙ لاڙو يا طريقو ۳: ڪنهن قوم جي مخصوص ٻولي، ۴ ڪنهن ماڻهو، گروهه يا ڪنهن ڌنڌي جي خاص ٻولي يا لهجو وغيره “