قاضي اختر حيات - ناصر قاضي

قاضي اختر حيات

سنڌ ڌرتيءَ جو هاڪارو مصور ۽ تعليمدان

ناصر قاضي

جنوري 2015ع جي آمد ۾ اسان جون وڏيون اميدون واڳيل هيون. ڇاڪاڻ نئين سال جي نون اجرن صبحن مان ئي هڪڙو صبح مون سميت منهنجن سڀني رشتيدارن، دوستن، پرين پيارن ۽ واقفڪارن لاءِ خوشين جا خزانا کڻي اچڻ وارو هو، منهنجي گھر مان هو جمالن جي هوڪن سان گڏ مينديءَ جي مهڪار، توڙي ڳانن جي ڳاڙهاڻ سموهجڻ واري هئي، دهلن جي ڌڌڪار ۽ جھمرين جي جھنڪار ۾ امڙ ابي جي آسيسن ۽ دوستن جي دعائن سان اسان جي گھر ڀاتين ۾ اضافو ٿيڻ وارو هو، مون کي نئين زندگي ملڻ واري هئي ۽ آئون ٽيٽيهن سالن تي محيط پنهنجي اڪيلائيءَ واري عمر اڪارڻ بعد هڪ مان ٻه ٿيڻ وارو ئي هيس ته ڊسمبر 2014ع جي چوٿين اڀاڳي ڏينهن تي منهنجي گھر ڀاتين ۾ اضافو ٿيڻ بجاءِ گھاٽو ٿي ويو ۽ اسان کان اسان جي مٺڙي ڀائيجان، منهنجي پياري چاچي، سنڌ ڌرتيءَ جي هاڪاري مصور ۽ تعليمدان قاضي اختر حيات موڪلاڻي ڪندي، گھر ۾ سوڳوار تڏو وڇرايو.

لڇمڻ ڪومل

لڇمڻ ڪومل

پنھنجي ڪوتائن جي آس پاس

رکيل مورائي

ورهاڱي کان پوءِ هند توڻي سنڌ جي شاعراڻي اڀياس ۾ لڇمڻ ڪومل جو ذڪر اهميت جوڳو ئي نه پر نهايت ئي اهم آهي، ڇاڪاڻ ته سنڌي ادب ۾ اهو اهڙو دور آهي، جنهن ۾ ادب ۾ ترقي پسند نظريو نهايت تيزي سان داخل ٿي رهيو هئو. جيتوڻيڪ اڄ سنڌ جي ايماندار اديبن کي اهو قبول ڪرڻ گهرجي ته اهو نظريو سنڌ ۾ ادبي ڌارا کان وڌيڪ سياسي ڌارا طور قبول ڪيو ويو هئو، جنهن سنڌي ادب کي نج تخليقي سطح کان گهڻو پري ڪري ڇڏيو. پر حيرت جي حد تائين لڇمڻ ڪومل جي پهرئين ۽ آخري، ڪوتائي ڪتاب ”جيءَ جهروڪو“ وقت هن محسوس ڪيو ته سنڌي ڪوتا کي، ڪا به سياسي ڌارا نه پر ادبي ۽ تخليقي ڌارا ئي بچائي سگهي ٿي.

ادراڪي بيگ لاري - مختيار ملاح

ادراڪي بيگ لاري

ارغون دور جو تاريخ نويس

مختيار ملاح

سمن جي حڪومت جي زوال سان سنڌجون واڳون ارغونن جي هٿ آيون، جن اچڻ سان سڄي ملڪ ۾ رڻ ٻاري ڏنو. پوري ملڪ ۾ قتل عام شروع ڪيو ويو. ارغون ترڪستان جي هڪ خاندان جو نالو آهي، جنهن خاندان 1520ع کان 1555ع تائين سنڌ تي حڪومت ڪئي. هن خاندان جو نسبتي سلسلو چنگيز خان سان وڃي ملي ٿو. ارغونن کانپوءِ سنڌ، سندن ساٿين ۽ سپاهين، ترخانن جي هٿ لڳي. جن جو دور اڳئين دور کان وڌيڪ انتشار وارو هو. سنڌ۾ فارسي زبان پنهنجي عروج تي پهتل هئي، علم ۽ ادب جا اڪثر حوالا فارسيءَ ۾ ئي لکيا ويا، جن مان هڪ حوالو ”بيگلر نامه، يا“ بيگلار نامو“ آهي. ڪتاب جي مصنف بابت مولائي شيدائي لکي ٿو ته ”بيگلار نامه ابوالقاسم خان ولد شاهه قاسم خان بيگلار جي تصنيف آهي. هن ۾ ترخان گهراڻي جو بيان 1017هه کان سن 1036هه تائين ڏنل آهي.“ جڏهن ته ٻيو خيال اهو آهي ته اهو ڪتاب اهو ادارڪي بيگلاري لکيو. اها خبر نه ٿي پوي ته ادارڪي سندس تخلص هو يا نالو. بهرحال محقق ان ڳالهه تي متفق آهن ته ان ڪتاب جو ليکڪ ادارڪي بيگلاري هو.

سرمد سنڌي

سرمد سنڌي

لُڙڪَ لَڙي پيا لار ڪري

ناصر قاضي

هي ته ڊسمبر ۲۰۱۴ هيو، پر هر سال جو ڊسمبر پنهنجي آمد شرط سرديءَ سان گڏ جتي ڪيترن ئي ڌرتيءَ ڄاون محترمه بينظير ڀٽو، شيخ اياز، اياز قادري، تاجل بيوس، قربان علي شيخ، روشن جي جون غمگين يادون ساڻ کڻي ايندو آهي،  اتي دل جي ڪنهن ڪنڊ ۾ سرمد سنڌيءَ جي نه هجڻ وارو احساس ڇيت جيان چڀي رهيو هوندو آهي.

سرمد سنڌي جڏهن به اسٽيج تي ڳائڻ ايندو هو ته سنڌ سان عشق جو اظهار ضرور ڪندو هو، هن پنهنجي حياتيءَ جي مختصر عرصي ۾ سنڌ سان عشق جو جيڪو نعرو هنيو، اڄ اهو نعرو هر سنڌيءَ جي چپن تي سرمد جي ڳايل گيتن جي صورت ۾ زندهه و جاويد آهن. واقعي به سرمد سنڌ جو اهو پروانو هو، جنهن پنهنجي زندگيءَ جي آخر تائين ڌرتيءَ جي عشق کي پاڻ کان پري نه رکيو.

سيد عبدالقادر - مختيار ملاح

سيد عبدالقادر

حديقته اولياءَ جو ليکڪ

مختيار ملاح

سنڌ جي سرزمين صدين کان بلند پائي جي عالمن، صوفي، درويشن، اوليائن، ساداتن ۽ مشائخن جو مرڪز رهي آهي. انهن صوفي بزرگن ۽ الله لوڪ درويشن جي باري ۾ وقت به وقت ڪيترائي تذڪره ۽ سوانح حيات تي اعليٰ ڪتاب لکيا ۽ تاليف ڪيا ويا آهن. سنڌ خطي جي بدقسمتي اها رهي آهي جو تاريخ، علم ۽ ادب جا گهڻا ڪتاب غائب ٿي ويا يا ضايع ٿي ويا. اڄ جڏهن اسان تاريخي ڪتاب لکڻ لاءِ حوالا ڳوليون ٿا، تڏهن راويتن تي منبي ڪتابن جو سهارو وٺڻو پوي ٿو. ڪي ڪتاب محفوظ بچيا آهن جن مان اڪثر اڻپورا  احوال مليا آهن. اهڙن تذڪرن ۾ هڪ بي مثال ۽ قابل تعريف ڪتاب ”حديقته الاولياءَ“ آهي. جيڪو فارسي زبان ۾ سيد عبدالقادر جو لکيل اهي.

عبدالغفور سومرو - ناصر قاضي

عبدالغفور سومرو

مينديءَ جي سرهاڻ جهڙا گيت آلاپيندڙ گڻائتو گلوڪار

ناصر قاضي

ڪنهن کيس ’شهرن جي راڻي‘ ٿي سڏيو ته ڪنهن وري مٿس ’سنڌ جي پئرس‘ جو نالو ڏنو. حقيقت اها آهي ته هن شهر جي تهذيب ۽ تمدن شاهوڪار ۽ سڀني وصفين شاهڪار هجڻ جي ڪري ئي اتر سنڌ جي اها سهڻي وسندي سچ پچ ته ’شاهوڪارپور‘ ۽ ’شاهڪارپور‘ به آهي، جنهن کي سڀ ’شڪارپور‘ جي نالي ۽ حوالي سان سڃاڻين ٿا. سنڌ ڌرتيءَ جي هن سهڻي شهر کي ڪوتا توڙي ڪلا جي ٻن ڏاهن ڏات ڌڻين شيخ اياز توڙي خانصاحب استاد منظور علي خان جي جنم ڀومي هئڻ جو اعزاز پڻ حاصل آهي. اهائي شڪارپور جي سرزمين ساميءَ جي سڃاڻپ کي صدين کان پنهنجي سيني ۾ سانڍيندي پئي اچي.

نظير سمون - ناصر قاضي

نظير سمون

سرن جو ساکي، رنگن جو رانديگر ۽ شاعريءَ جو شائق

ناصر قاضي

ڪنهن شاعر پنهنجي هيءَ خوبصورت سٽ سرجي ڏات کي ڪيڏي نه ڊگھي حيات بخشي ڇڏي آهي ته ’ڏات جي ڏيهه ۾ رات ٿيڻي نه آ... ..‘ بيشڪ اها ڏات ئي آهي، جيڪا ڏيهن جي ڏاتر طرفان عطا ٿيندي آهي. ڏات هڪ اهڙي شڪتي آهي، جيڪا ڪنهن به رنگ توڙي ڍنگ ۾ پنهنجو پيام عام تائين پهچائيندي آئي آهي ۽ اها ئي ڏات يقيناً نصيبن واري جي ئي حصي ۾ ايندي آهي.

اياز عالم ابڙو - هاشم شورو

اياز عالم ابڙو

هاشم شورو

اياز سان پهرين ملاقات چٽي ياد اٿم. اياز، علي بابا سان ڊاڪٽر نواز قمر عباسيءَ جي ڪلينڪ تي آيو. مون کي زوار نقوي ڪجهه ڪتاب ڏنا ته وڪڻي ڏي، سو ڪجهه وڪيا ڪجهه مون وٽ پيا هئا جيڪو هڪ ڪتاب علي بابا کي پيش ڪيو ۽ هڪ اياز کي، ”سائين نالو ڇا لکان؟“ مون اياز کان سوال ڪيو. ”اياز عالم ابڙو“. ”ڇا؟“ اياز سمجهو ته مون نالو صحيح طرح نه ٻڌو آهي سو ڏاڍيان چيائين؛ ”اياز عالم ابڙو“. مون اياز لاءِ پنهنجي ذهن ۾ جيڪا تصوير جوڙي هئي سا هرگز هن اياز جهڙي نه هئي. منهنجي ذهن ۾ اياز جي شبيهه مرحوم نسيم کرل جهڙي ڳري ليکڪ جهڙي هئي، پر هيءُ ته سنهڙو سيپڪڙو ۽ جيتامڙو اياز اهڙيون دئوس ڪهاڻيون ۽ ناٽڪ ٿو لکي، عجب آهي.

مير علي بخش ٽالپر - روچي رام

مير علي بخش ٽالپر

جنھن جهڙو اڄ ڳوٺن ۾ به ڪونهي!

روچي رام

اڄ اسانجي اوسر ۽ اڳتي وڌڻ جا رستا بند ٿي ويا آهن. پاڪستان بند گلي ۾ اچي جامد ٿي ويو آهي. ان وقت مونکي پنهنجو پيارو دوست ۽ ساٿي مير علي بخش ٽالپر گهڻو ياد ٿو اچي. جيتوڻيڪ هو سنڌ جي اڳوڻي ميرپورخاص جي خطي جي حڪمران ۽ بهادر شخص مير شير محمد خان ٽالپر جي خاندان جو فرد هو پوءِ به هن دور  ۾ مير علي بخش وڏو انقلابي هو. هن جو ايوب دور ۾ بلوچستان جي تحريڪ ۾ وڏو هٿ هو. هو سنڌ جي عوامي تحريڪ جي بانين محترم رسول بخش پليجو ۽ محترم فاضل راهو سان گڏ بنياد رکڻ ۾ شامل هو.

مير علي شير قانع ٺٽوي

مير علي شير” قانع“ ٺٽوي

سنڌ جي تاريخ سهيڙيندڙ

مختيار احمد ملاح

ڪلهوڙن جي دور کي سنڌ جي علم ۽ ادب جي تاريخ جي لحاظ کان ”سونهري دور“ چيو ويندو آهي. هن دور ۾ سنڌ ۾ اهڙا نامور شاعر ۽ عالم پيدا ٿيا، جن جي شهرت، ديس پرديس عام هئي. هن ئي دور ۾ سنڌ ۾ سنڌي، عربي، فارسي، هندي ۽ اردو علم ۽ ادب تمام گهڻي ترقي ڪئي. سنڌ ۾ لکت جو رواج عام ٿيو ۽ باقاعدي نصاب جوڙي اسڪولن ۾ نظام تحت رائج ڪيو ويو. علم جي اڪثر شاخن تي بيشمار ڪتاب عربي، فارسي، ۽ سنڌي ۾ لکيا ويا ۽ ترجمو ٿيا. سنڌ جي تاريخ ۽ سنڌي شاعري جي تاريخ فارسي ۾ لکي وئي. ان سلسلي ۾ وڏو نالو عظيم مورخ علي شير قانع جو اچي ٿو، جنهن سنڌ جي تاريخ تي بيشمار ۽ لازوال ڪتاب لکي ان کي اسان تائين پهچايو.

ڄام خان سندراڻي - شازيه حسن

ڄام خان سندراڻي

سنڌ ۾ تعليم جو رابن هڊ

شازيه حسن

جڏهن ڪچي جي علائقي جي ڪنهن گهر يا ٻوڏ واري پاڻيءَ جي سرحدن تي گهوٽڪيءَ جو ڪو ٻار اسڪول وڃڻ کان انڪار ڪندو هجي يا بيماريءَ جو بهانو ڪندو هُجي ته اُن کي پيءُ ماءُ اهوئي چوندا آهن ته ”اسڪول وڃ پُٽڙا نه ته ڌاڙيل ڄام خان سندراڻي ايندو ۽ توکي پاڻ وٺي ويندو.“

جيڪڏهن ٻارن کي اسڪول ۾ ڪو مسئلو آهي ته ڄام خان اُن جي حل کي يقيني بڻائيندو آهي. جيڪڏهن ٽرانسپورٽ جو مسئلو هوندو ته ڄام خان ٻارن جي گهرن ٻاهران پنهنجي موٽر سائيڪل بيهاري اُنهن جو انتظار ڪندو آهي ته جيئن اُنهن کي اسڪول پهچائي سگهي ۽ هو پاڻ ان ڳالهه کي يقيني بڻائيندو آهي ته جيئن ڪو به ٻار اسڪول کان محروم نه ٿي سگهي.

الله بچايو کوسو - ناصر قاضي

الله بچايو کوسو

چارڻ پنهنجي چنگ کي چوري ڪاڏي گم ٿي ويو

ناصر قاضي

خالق جون اڻکٽ عطائون جيڪڏهن بارانِ رحمت جو روپ وٺي، ڪنهن به بشر مٿان برسي پون ٿيون ته نتيجي ۾ ڪريم پنهنجي ڪريميءَ جا ڪروڙين قربائتا ڪرشما ڏيکاري ٿو ۽ امالڪَ ائين به ٿئي ٿو، جو ڪنهن ڳوٺ ۾ ڪو ننڍڙو ٻالڪ پنهنجي گڏ ڪيل خرچيءَ مان ٻاراڻيون بينون خريد ڪري، پنهنجي منهن سان ڦوڪون ڏيڻ کان پنهنجي عشق جو آغاز ڪري ٿو، اڳتي هلي اهو ٻالڪ ڌرتيءَ جو اهو سريلو الغوزي جو وڄتڪار بڻجي وڃي ٿو، جو ان مٿان شهرت جي ديوي به ديواني ٿي پوي ٿي ۽ ڏسندي ئي ڏسندي اهو وقت به اچي ٿو، جو اهو ئي الغوزي ڌڻي پنهنجي ڏاڏاڻي ڏيهه کان پرڏيهه، واهڻ کان واشنگٽن توڙي ڳوٺاڻين چؤيارين کان چين تائين دنيا جي ڪيترن ئي ملڪن ۾ سونهاريءَ سنڌ جو سفير بڻجي، فن جو مظاهرو ڪري، سنڌ جي خاص ثقافتي ساز الغوزي کي روشناس ڪرائي، واهڻ ۽ وستيءَ ۾ واهه واهه کان وٺي، عالمي شهرت ماڻي ڏيکاري ٿو.

منير احمد ماڻڪ

ماڻڪ

جيڪو تخليق جو ٻرندڙ جبل هو!

منور سراج

ماڻڪ بابت ڪجھه ڳالهائڻ منهن جي لاءِ ائين مشڪل ڪم آهي جيئن ڪنهن ٻار لاءِ لهرن سان ڀريل درياهه ۾ لهڻ.

ماڻڪ، جنهن خودڪشيءَ کي ڪنهن خواب ۾ تبديل ڪري ڇڏيو. هو منهنجي لاءِ هن مهل تائين هڪڙو پراسرار خواب بڻيل آهي. اهڙو خواب، جيڪو ڪنهن به تعبير جو محتاج ناهي.

هو پنهنجو خواب به پاڻ هو ۽ تعبير به پاڻ هو!