سي ايڇ آتما هندي فلمن جو مشهور سنڌي فنڪار غلام مصطفيٰ ملاح

سي ايڇ آتما

هندي فلمن جو مشهور سنڌي فنڪار

غلام مصطفيٰ ملاح

موسيقي سان محبت ڪندڙ امن پسند ماڻهن جي سنڌ ڌرتي وڏن وڏن فنڪارن شاعرن ۽ موسيقارن کي جنم ڏنو آهي، هتان جي ماڻهن جي قدر داني جي ڪري ننڍي کنڊ جي ڪنڊ ڪڙڇ کان فنڪار گهراڻا لڏي اچي سنڌ ۾ آباد ٿيا ۽ پوءِ هتي جا ئي ٿي ويا، جن ۾ گواليار گهراڻي جا فنڪار به شامل آهن، جيوڻي ٻائي به اصل راجستان جي هئي پر سنڌ جي ماڻهن جي محبت، مهمان  نوازي ۽ فنڪار دوستي جي ڪري هو آخري دم تائين سنڌ ۾ رهي، اهڙي طرح سنڌ جي ٿئيٽر به وڏا وڏا فنڪار پيدا ڪيا آهن، جن ۾ عظيم ميوزڪ ڊائريڪٽر ماسٽر غلام حيدر به شامل آهي، 1931ع کان پوءِ جڏهن فلمي ڪردارن کي آواز مليو ته ٿئيٽر جي دنيا جا وڏا وڏا فنڪار سينما جي اسڪرين جا مصروف فنڪار بڻجي ويا. جن ۾ شمشاد بيگم، نور جهان ۽ ڪندن لال سهگل قابل ذڪر آهن، ڪندن لال سهگل اداڪار هئڻ سان گڏوگڏ بهترين سنگر هو جنهن جي آواز ۽ انداز ڪيترن ئي ماڻهن کي پنهنجو سچو عاشق بڻائي ڇڏيو، اهڙن ئي نوجوان فنڪارن مان هڪ نهايت ئي سهڻو ۽ سريلو فنڪار هو سي ايڇ آتما هن فنڪار جو اصل نالو هو آتمو حشمت رائي چئناڻي. هن جنم سنڌ جي گادي واري شهر ڪراچي ۾ 10 ڊسمبر 1924ع تي ٿيو. هُن ڊي جي ڪاليج مان گريجوئيشن جي ڊگري حاصل ڪئي، هو نهايت خوبصورت نوجوان هو، اسڪول ڪاليج جي ميوزڪ فنڪشنز ۾ اڪثر حصو وٺندو هو، ۽ پهرين پوزيشن ماڻيندو هو، جنهن زماني ۾ سنڌ ۾ ماتا جي بيماري وبائي صورتحال اختيار ڪئي هئي، ته HMV رڪارڊنگ ڪمپني هن نوجوان فنڪار جي آواز ۾ هڪ نغمو ڪارڊ ڪيو هو جنهن جا ٻول هئا ”ٻاجهه ڪجان ٻچڙن تي، مائي آهن تنهنجا ٻار“ اهو نغمو تمام گهڻو مقبول ٿيو.

سيد نور اظهر جعفري - مير اعظم علي ٽالپر

سيد نور اظهر جعفري

راجسٿان جي ريتي ۽ ٿر جي واري سان محبت ڪندڙ

مير اعظم علي ٽالپر

اڄ کان چاليهه، پنجاهه سال اڳ عام تفريح جو ذريعو ريڊيو هو ۽ گهرن ۾ فونو ۽ ان جا گراموفون رڪارڊ هوندا هئا. ان کان سواءِ شهرن اندر فلمن ڏسڻ جو رواج هو.

سر غيبي خان چانڊيو - غلام مصطفيٰ سولنگي

سر غيبي خان چانڊيو

ايشيا جو حاتم طائي نواب

غلام مصطفيٰ سولنگي

هن حويليءَ جي اڱڻ تي ويٺي ننڍڙي ٻار علي نواز خان پنهنجي امڙ کي چيو ته “آئِي! منهنجي دل چاهي ٿي ته ماڻهو مون کان ڪجهه گهرندا رهن ۽ مان کين ڏيندو رهان. مون کي بخشيش ڏيڻ ۾ جيڪو سُڪون ملي ٿو، تنهن جي رڳو مون کي ئي خبر آهي”.

هي ماڙيون هي محل ۽ هي غيبي ديرو شاهد آهي ته ننڍڙي علي نواز خان ننڍپڻ ۾ سخاوت جو جيڪو سلسو شروع ڪيو، سو سندس آخري ساهه تائين جاري رهيو، وٽانئس ڪو به سوالي خالي نه موٽيو. اهڙي ئي سخاجي موٽ ۾ کيس “ايشيا جو حاتم طائي سڏيو ويو، علي نواز خان جهڙي عظيم انسان کي دنيا نواب سر غيبي خان چانڊئي جي نالي سان سڃاڻي ٿي.

علامه غلام محمد مهيسر - ڊاڪٽر محمد يعقوب مغل

علامه غلام محمد مهيسر

وڏي وِٿ هئام

ڊاڪٽر محمد يعقوب مغل

سنڌ جي سرزمين اوليا الله، بزرگانِ دين، اهلِ علم، آفاقي شاعرن ۽ قلندر منش عظيم انسانن جي ڌرتي رهي آهي. هتي ايڏا ته عظيم انسان پيدا ٿيا آهن جو اهڙن عظيم انسانن جي زندگي جو مطالعو ڪري ماڻهو دنگ رهجي وڃي ٿو. اهڙن عظيم شخصيتن ۾ علامه غلام محمد مهيسر رحه جو به شمار ڪيو وڃي ٿو. خيرپور رياست جي گمبٽ تعلقي ۾، کهڙن جي ڳوٺ جي ڀر ۾ واقع مهيسرن جي ڳوٺ ڪمال ديري ۾ 1248هه مطابق 1832 عيسوي ۾ مشهور علمي خاندان آخوند ميان عبدالڪريم جي گهر ۾ سندس ولادت ٿي. پيدائش وقت سندس نالو غلام محمد رکيو ويو. سندس والد ميان عبدالڪريم به هڪ عالم هو، کيس اها علميت سندس پيءُ مولوي ميان فقير محمد مهيسر کان حاصل ٿي هئي. ميان فقير محمد هڪ جيد عالم، عربي ۽ فارسي جو ماهر، اعليٰ پايه جو خطاط ۽ بهترين ڪاتب هو. سندس لکيل لکڻيون به خانداني ڪتب خانن ۾ محفوظ آهن.

اداڪاره شيلا راماڻي

اداڪاره شيلا راماڻي

محمد عثمان ميمڻ

هندستان جي پهرين سنڌي فلم ’اباڻا‘ (۱۹۵۸ع) جي هيروئن شيلا راماڻيءَ، جنهن جو تعلق سنڌ مان لڏي ويل هندو سنڌي ڪٽنب سان هو، ۱۹۴۲ع ڌاري نوابشاهه جي ڳوٺ ڀرين ۾ ڄائي. سندس خاندان جي باري ۾ گهڻي معلومات نٿي ملي. فلم ’اباڻا‘ ۾ ساڌنا سندس ننڍي ڀيڻ جو ڪردار ادا ڪيو هو، جنهن کانئس آٽوگراف گهريو ته ان وقت شيلا راماڻيءَ کيس چيو هو ته هڪ ڏينهن اهڙو ايندو جو تون وڏي اسٽار ٿيندينءَ ۽ آءٌ تو کان آٽوگراف وٺنديس. شيلا راماڻيءَ جي اها ڳالهه پوءِ سچي ثابت ٿي. شيلا راماڻيءَ پاڻ به هندي سينيما ۾ چڱو نالو ڪڍيو. جڏهن ته پاڪستاني فلمساز شيخ لطيف سندس چاچو چيو وڃي ٿو، جيڪو لڇو جي نالي سان سڏبو هو. هن پتن (۱۹۵۵) خزان ڪي بعد (۱۹۵۵) دربار حبيب جهڙيون فلمون ٺاهيون.

سيد صدرالدين شاهه راشدي

سيد صدرالدين شاهه راشدي

ڏات جي ڏيهه ۾، رات ٿيڻي نه آ..!

سنڌ جو سهڻو شهر نئون ديرو هڪ تاريخ ساز شهر واري حيثيت رکي ٿو، ڇاڪاڻ جو هن شهر ۾ اهڙن لافاني ڪردارن جنم وٺي تاريخ جي ورقن کي هر دؤر ۾ پئي اجاريو آهي، جن جو ڪم ۽ ڪردار سندن ذات ۽ ڏات جي حوالي سان رهندي دنيا تائين هر جاءِ، هر هنڌ ڳائبو رهيو آهي. هن شهر ڄاون سدا ملوڪ سٻاجھن انسانن جهڙوڪ:

ملڪ جي پهرين چونڊيل وزير اعظم قائد عوام شهيد ذوالفقار علي ڀٽي، نامياري محقق پير حسام الدين شاهه راشديءَ، شهيد راڻي محترمه بينظير ڀٽو، نامياري علمي شخصيت مهتاب اڪبر راشدي، هند توڙي سنڌ جي نامياري شاعر پرڀو وفا، سنڌ ڌرتيءَ جي البيلي شاعر عبدالغفار تبسم، سنڌ جي نامور صحافي، ليکڪ ۽ قانوندان پير علي محمد شاهه راشديءَ، نامور شاعر ذوالفقار راشديءَ، سهڻي شاعر منٺار سولنگيءَ، نامياري راڳي مريد عباس ڪٽپر شهيد ۽ ٻين پنهنجو سَت توڙي رت ڏيئي هر دؤر ۾ هن شهر کي سندس نالي ’نئين ديري‘ جيان هميشه نئين کان نئون ۽ اجري کان اجرو بڻايو آهي ۽ مٿس پراڻ پڻي جي دزَ چڙهڻ ناهي ڏني.

فقير منور علي دايو- ناصر قاضي

فقير منور علي دايو

صوفي منش راڳي

ناصر قاضي

صوفي شاهه عنايت شهيد جھوڪ ڌڻي سنڌ جي اصول پرست با صفا صوفين جي هڪ اهڙي جماعت جو سرواڻ هو، جيڪا جماعت ڏاڍ ۽ جبر جي آڏو عام انسان خاص طور تي مزدورن، هارين، نارين ۽ محنت ڪشن جي حقن جي حفاظت جي علمبردار بڻجي ميدان عمل ۾ آئي. صوفي شاهه عنايت ’جيڪو کيڙي سو کائي‘ جو نعرو بلند ڪري، هڪ امر انقلاب آندو. هن سالڪ صوفيءَ ڏاڍن سان جنگ جوٽي، نه صرف هيڻن جي حمايت ڪئي، پر اهو به ثابت ڪري ڏيکاريو ته صوفيءَ جو مسلڪ صرف ساز سرود تي ڪنڌ جھوٽي راڳ ۽ ويراڳ ۾ گم ٿيڻ نه آهي، پر ضرورت وقت ڏاڍ سان جنگ جوٽي مقتل جي سازن تي، تلوارن جي جھنڪار سان سر نچائڻ به سچي صوفيءَ جو عين مسلڪ آهي. سنڌ جي صوفين ڌرتيءَ جي امن جي آبياريءَ لاءِ پنهنجا سر ڏيڻ کان به ناهي ڪيٻايو، صوفين جي هيءَ ڌرتي هميشه امن ۽ ڀائپيءَ جو پيغام ڏيندي رهي آهي، جيڪو پيغام سنڌ جي صوفين جھر جھنگ وڃي پهچايو آهي.

استاد رستم علي ٻرڙو - ناصر قاضي

استاد رستم علي ٻرڙو

گهڻ پاسائون ڏات ڌڻي

ناصر قاضي

هيءَ ڌرتي، جتي امر آوازن پنهنجا سُر آلاپي هن ڌرتيءَ کي امرتا بخشي آهي، اتي هتان جي سازن جي وڄتڪارن به پنهنجي ساهه ساهه ۾ سنگيت جي مالهائن کي پئي پويو آهي. اتر سنڌ جو سهڻو شهر ’قنبر‘، جيڪو شهر  دين، علم، ادب، ڏاهپ، ثقافت، موسيقي، فن ۽ مَ ڄاڻ ڪيترن ئي انيڪ حوالن سان پوري دنيا ۾ هڪ الڳ سڃاڻپ رکي ٿو، ان شهر جي مٽيءَ مان به ڪيترن ئي ماڻڪ موتين جنم ورتو آهي، جن پنهنجن پنهنجن ميدانن ۾ اهم ڪردار ادا ڪري قنبر جو ڪنڌ کيرٿر جي چوٽين جيڏو بلند ڪيو آهي. هتان جا ڏات ڌڻي هر ميدان ۾ پاڻ ملهائي سنڌوءَ جل جي سينڌ سنواريندا رهيا آهن، پر هڪ لمحي لاءِ هن شهر ۾ تاريخ جي ٻين بابن مان صرف موسيقيءَ جي باب جا به ڪجھه ڪاڳر  اٿلائينداسين ته اسان کي استاد اشرف علي ٻرڙو، استاد محرم علي ٻرڙو، رستم علي ٻرڙو، استاد مور علي وَڌو، مکڻو فقير ۽ ماسٽر منظور جهڙا سدا حيات آواز ٻڌڻ ۾ ايندا، جن پنهنجي اڻٿڪ رياض ۽ محنت سان ڪلا کي جِلا بخشي آهي ... !

گوپ ڪمل - ڊاڪٽر محمد علي مانجهي

گوپ ڪمل

زندگيءَ جو شاعر

ڊاڪٽر محمد علي مانجهي

گوپ ڪمل جو نالو هونئن ته شاعريءَ جي حوالي سان ڪو نئون ناهي. هُو سنڌي شاعري ۽ ادب جي دنيا ۾ سنڌ توڙي هنڌ ۾ گھڻو مشهور آهي. هو هڪ سگھارو شاعر آهي. اسين سندس شاعري ۽ ڪهاڻيون (خاص ڪري شاعري) گھڻي وقت کان پڙهندا رهيا آهيون. جڏهن به جديد سنڌي غزل جو ذڪر ڇڙندو آهي ته سندس نانءُ ضرور ياد ڪيو ويندو رهيو آهي.

ڊاڪٽر درشهوار سيد

جيجي در شهوار سيد

شاهه لطيف تي پي ايڇ ڊي ڪندڙ پهرين عالم عورت

مرجان سنڌو

ڊاڪٽر در شهوار سيد، سنڌ جي ان خاندان سان تعلق رکي ٿي جنهن جي علمي، عقلي ۽ قومي سوچ کان ڪو به انڪار ڪري نه ٿو سگهي. هن سموري عمر سنڌ لاءِ وقف ڪئي. سندس ذات ۾ نه ڏيکاءُ هو نه پاڻ پڏائڻ نه وري جي ايم سيد جي ڌيءُ هجڻ تي ڪا وڏائي ڊاڪٽر صاحبه پاڻ انهن چند سنڌي خاتون عالمن مان هڪ هيون، جن علمي جدوجهد ڪئي جيجي در شهوار سيد ۱۹۴۰ ۾ سن جي سيد گهراڻي ۾ جنم ورتو. کيس سن ۾ ابتدائي تعليم ڏيارڻ کانپوءِ سندس علم حاصل ڪرڻ جي شوق کي ڏسي کيس ڪراچي موڪليو ويو، جتي هن سينٽ جوزف ڪاليج ڪراچي مان بي اي ۱۹۶۷ع ۾ پاس ڪئي.

راشد مورائي

راشد مورائي

دل جو شهر

غلام حسين خاصخيلي

’مان باغي هان، مان باغي هان‘ سنڌي ٻولي جو ناميارو شاعر راشد مورائي جنهن کي باغي شاعر به سڏيو وڃي ٿو. راشد مورائي جي شاعريءَ ۾ سنڌ وطن سان محبت سان گڏوگڏ سنڌ جي حسن ۽ سنڌ ۾ ماڻهن جي مسئلن تي سندس شاعري ۾ گهڻو ڪجهه ملي ٿو. شاعر قومن جا عظيم هيرو هوندا آهن، انهن عظيم شاعرن ۾ راشد مورائي جو نالو به تاريخ ۾ سونهري لفظن سان هر وقت ياد رکيو ويندو. شاعر راشد مورائي وڏي دليريءَ سان شاعري لکندو رهيو. سندس شاعريءَ جي آواز کي سنڌ جي فنڪارن انهن ماڻهن تائين شاعريءَ کي پهچايو، جتي ڪتابي صورت ۾ شاعريءَ کي اُهي ماڻهو پڙهي نٿا سگهن، جيڪي اڻ پڙهيل آهن. سنڌ جي يڪتاري ۽ چپڙي جي مشهور فنڪار جلال چانڊيو جنهن کي شهر توڙي ٻهراڙي جا ماڻهو ڪنهن دور ۾ وڏي چاهه سان ٻڌندا هئا ۽ موجوده ڪمپيوٽر واري جديد دور ۾ جلال چانڊيو جا ڳايل ڪلام موبائل فون يا ڪمپيوٽر تي ٻڌڻ لاءِ ملن ٿا، پر نوجوان نسل جلال چانڊئي کي گهٽ ٻڌي ٿو. پڙهيل لکيل ماڻهو جلال چانڊيو ڀلي نه ٻڌن پر اڄ به ٻهراڙي ۾ ٻڪريون چاريندڙ ڌنار کان ويندي ٻنيءَ ۾ ڪم ڪندڙ هاري اڄ به وڏي چاهه ۽ محبت سان جلال چانڊيو جي آواز ۾ سنڌ جي شاعرن جا ڪلام ٻڌن ٿا. راشد مورائي پنهنجي شاعري جلال چانڊئي جي آواز ۾ به رڪارڊ ڪرائي ۽ سندس اُها شاعري جهرجهنگ ۾ ٻڌي وئي. راشد مورائي سان منهنجي ملاقات اُن وقت ٿي جڏهن اڄ کان ۲۰ سال اڳ سنڌي ادبي سنگت سڪرنڊ جو سيڪريٽري چونڊجي آيس ۽ مون راشد مورائي کي هڪ ادبي پروگرام جي دعوت ڏيڻ لاءِ سندس شهر موري پهتس. راشد مورائي سان موري ۾ ملاقات ٿي ۽ کيس ادبي پروگرام جي دعوت ڏنم. راشد مورائي ملڻ ۾ تمام محبت ڪندڙ ۽ پيار ڪرڻ وارو ماڻهو هو. راشد مورائي کان جڏهن مون اهو پڇيو ته آئون پنهنجو هڪ گيت جلال چانڊئي جي آواز ۾ ڳارائڻ چاهيان ٿو، جنهن تي راشد مورائي دير ئي نه ڪئي ۽ پاڻ اهو چيائين ته جلال چانڊيو اُهو ماڻهو آهي جيڪو ڪنهن به شاعر کي واپس ناهي ڪندو. سندس اُهي جملا ٻڌي جلال چانڊئي سان منهنجي ملاقات ٿي ۽ کيس هڪ گيت لکي ڏنم ۽ اُهو گيت جلال چانڊيو ڳايو:

استاد وحيد علي خان- ناصر قاضي

استاد وحيد علي خان

ڪَڪَر ڪَڻ ڪَڻ ڪري، ياد مون کي ڪجان

ناصر قاضي

هڪ ڏاهو ڏات ڌڻي، پنهنجي ڏات توڙي ڏانءَ کي ڪتب آڻيندي، پنهنجي پوري ڄمار ۾ ڪوڙين شاهڪار سرجيندو رهي ٿو، جنهن کي ’تخليق‘ چئبو آهي. ڪڏهن برش مان ڦٽندڙ رنگن رستي ته ڪڏهن قلم مان سرجندڙ سٽن ذريعي، ڪڏهن ساز مان نڪرندڙ سرن وسيلي ته ڪڏهن وري نڙيءَ مان نڪرندڙ سريلي آلاپ توڙي آواز ذريعي ان ڏاهي ڏاتيار جي ڏات يقيناً عوام جي دلين ۽ روحن ۾ جوڳي جاءِ جوڙڻ ۾ ڪامياب ٿيندي آهي. اسان سنڌ واسين جي اها هڪ خوشنصيبي آهي، جو هن ڀونءِ تي اهڙن انسانن سان گڏوگڏ اهڙا مڪمل گھراڻا پڻ آباد آهن، جن گھراڻن جي فردن کي ڄائي ڄم کان وٺي، ڏات جهڙي ديوي، ستيءَ وانگر سوغات بڻجي، ميراث ۾ ملندي رهي آهي.

صوفي لعل بخش چنو- ناصر قاضي

صوفي لعل بخش چنو

سُرن سان رڌم جو ساٿ ڏيندڙ

ناصر قاضي

انسان هٿان ٺهيل شيون بظاهر ته نهايت ئي سهڻيون ۽ سٺيون لڳنديون آهن، پر اسان اڪثر پسِ پرده لڪيل انهن ناياب هٿن جي محنت جو اندازو ناهيون لڳائيندا، جن پورهيت هٿن جي اڻٿڪ محنتن سبب شيون عروج جي منزل ماڻينديون آهن. هر شيءِ کي خوبصورت بڻائڻ لاءِ ڪيترائي اهڙا ڳجھا هٿ هجن ٿا، جيڪي پنهنجي اڻٿڪ محنت سان شين کي شاهڪار جي صورت ڏيندا آهن. ساڳئي ريت بظاهر ته اسين ڪن ڪلاڪارن جو آواز ٻڌي يا ڏسي سندن آواز جي جادوئي سحر تي موهت ٿي پوندا آهيون، جيتوڻيڪ سندن آواز ۽ انداز ۾ انهن ڪلاڪارن جي پنهنجي رياضت ۽ محنت به يقيناً شامل هوندي آهي، پر اهڙن آوازن کي موسيقيءَ جو ويس ڏيئي، لوڪ آڏو خوبصورت نموني سان پهچائيندڙ پردي پويان اهڙا ٻيا به ڪي هٿ هوندا آهن، جيڪي فنڪار جي آواز کي رڌم توڙي ساز جي سهڪار سان سونهن ارپيندا آهن. جيڪڏهن ڪنهن گيت مان ساز توڙي رڌم ڪڍي ڇڏجن ته پوءِ فنڪار جو اڪيلو آواز بنهه بيجان لڳندو.