نور احمد جنجهي - ڊاڪٽر شير مهراڻي

نور احمد جنجهي

شالا! جُنگَ جِيَنِ...

ڊاڪٽر شير مهراڻي

صبح جو سوير جيئن ئي ليپ ٽاپ کولي سامهون رکيم ته روميءَ جون هي سٽون آجيان ڪري رهيون هيون.

” Everyone sees the unseen in proportion to the clarity of his heart, and that depends upon how much he has polished it. Whoever has polished it more sees more - more unseen forms become manifest to him. “

يعني هر ڪو ماڻهو دل جي سچائي ۽ روشني آهر اڻڏٺل شيون ڏسي ٿو ۽ پوءِ اهو مٿس ئي انحصار ڪري ٿو ته هو ڏٺل شين کي ڪيئن ٿو سنواري، ۽ جيڪو سنواري ٿو اهو وڌيڪ اڻ ڏٺل شيون ڏسي ٿو ۽ پوءِ مٿس شيون وڌيڪ واضح ٿين ٿيون.

اهڙا ڏاهپ جا انمول هيرا روزانو شيئر ڪندڙ اسان جو پيارو پروفيسر نور احمد جنجهي آهي. جنجهي صاحب سان منهنجون ڪيتريون ئي ملاقاتون آهن. مونکي سندس جن ڳالهين متاثر ڪيو آهي؛ اهي آهن سندس مڪمل متحرڪ رهڻ ۽ ڪجهه ڪري ڏيکارڻ جو شوق ۽ عملي ڪوششون. هو جتي به رهيو آهي، اتي ڪو نه ڪو ميلو مچائي ئي رکندو آهي. بلڪل اياز جي هنن سٽن وانگر ته،

ڪي ماڻهو تاريخ ٿين ٿا

گهايل ڌرتيءَ جي سيني جي

اهڙي گهري چيخ ٿين ٿا،

جا هر ڪنهن کي جاڳائي ٿي،

جا دنيا کي بدلائي ٿي.

ته جنجهي صاحب جي ذات به هڪ تاريخ آهي، جيئري جاڳندي تاريخ، جنهن ۾ ٿر ته ڇا پر سموري سنڌ سمايل آهي، هن جي شعرن مان ٿر سان گڏ سموري سنڌ بلڪه ڪائنات جو اڀياس ڪري سگهجي ٿو، ڇاڪاڻ ته هو انسانيت جو شاعر آهي، انسان جو شاعر آهي.

ڪراچيءَ ۾ اڪيڊمي آف ليٽرس جو ريزيڊنٽ ڊائريڪٽر ٿي آيو ته اداري ۾ جهڙوڪر نئون روح ڦوڪي ڇڏيائين. هر وقت ڪو نه ڪو پروگرام، ڪانه ڪا ڊسڪشن، ڪا نه ڪا رٿ، ڪا رٿا، ڪو ڪم، ڪو پروجيڪٽ يعني ڪجهه نه ڪجهه ڪندي نظر آيو. اردوءَ وارن کي پنهنجي محبتي انداز سان جيترو ويجهو جنجهي صاحب آندو شايد ئي ڪنهن آندو هجي. سندس ٻي خوبي اها به هئي ته هو پروگرام ۾ پاڻ تمام گهٽ انوالو ٿيندو آهي، ڄڻ ته هو فاصلي تي بيهي ٻين جي صلاحيتن کي آزمائيندو هجي، پوءِ جي ڪٿي ڪا اڻبڻت ٿيندي محسوس ڪندو هو ته پاڻ اچي ان جو حل ڪڍي وٺندو هو.

سندس ڪمن جي طويل فهرست هميشه سندس ٽيبل تي ڏسي سگهبي هئي. ٿر ۾ هر هفتي ڀٽائيءَ جي فڪر کي اجاگر ڪرڻ لاءِ هڙان وڙان پاڻ خرچ پکا ڪيون پاڻ ئي ليڪچر ڏيندو نظر پيو ايندو. سندس اهو ڪم پڻ تمام گهڻو اهم آهي ته هو ڀٽائي جي فڪر کي جديد انداز ۾ پيش ڪري رهيو آهي. توڙي جو هو هن وقت ڪنهن تعارف جو محتاج ناهي، پر ممڪن آهي منهنجي هيءَ تحرير ڪنهن اهڙي هنڌ پهچي جتي جا ماڻهو جنجهي صاحب جي ذات کان گهڻا واقف نه هجن انهن لاءِ هي چند سٽون ڪا نئين شئي هجن، ڇاڪاڻ ته ڪجهه سال اڳ آئون پڻ سندس ڪم کان ته گهڻو واقف هئس پر سندس ذات کان گهڻو واقف نه هئس، سندس زندگيءَ جي خاڪي جو مختصر تعارف ڪجهه هن طرح آهي ته، ٿر سا تعلق رکندڙ هي ناليوارو محقق، اديب ۽ استاد  جنهن کي پروفيسر نور احمد جنجهي جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو سو اصل ۾ مٺيءَ جي ڳوٺ وڪڙيي ۾، ۳۰ نومبر ۱۹۶۸ع تي ٿر جي هڪ بهترين لوڪ شاعر، ڏاهي، ماهر بشريات ۽ حڪيم، مرحوم غلام محمد جنجهيءَ جي گهر ۾ جنم ورتو. هن ابتدائي تعليم پنهنجي اباڻي ڳوٺ مان پرائي. ۽ ثانوي تعليم گورنمينٽ هاءِ اسڪول مٺيءَ مان حاصل ڪيائين. ۱۹۹۶ع ۾ سنڌ يونيورسٽيءَ مان سنڌي ادب ۾ فرسٽ ڪـلاس، سـيـڪـنـڊ پـوزيـشـن سـان ايم اي پاس ڪري، ۱۹۹۷ع  ۾ ليڪچرار ڀرتي ٿيو. هن سنڌي ادب ۾ ماسٽرس سان گڏ سنڌ يونيورسٽيءَ مان فرسٽ ڊويزن ۾ ايم. ايڊ ۽ ايل. ايل. بي جو امتحان به پاس ڪيو. مٺي ۽ گورنمينٽ ڪاليج ڪاري موري، حيدرآباد سميت سنڌ جي مختلف ڪاليجن ۾ خدمتون سرانجام ڏيڻ سان گڏوگڏ، نئين ضلعي حڪومتي سرشتي هيٺ ضلعي ٿرپارڪر جي پهرئين ائڊمنسٽريٽوِ آفيسر طور به ذميـواري نڀائي. ان کانـسـواءِ مشهور غيـر سرڪاري تنظيم سان گڏ باراني ڳوٺاڻن علائقن جي ترقيءَ توڙي سماجي جاڳرتا جي ڪافي پراجيڪٽن تي ڪم ڪيو ۽ ڳوٺاڻيون ترقياتي تنظيمون ٺاهڻ ۾ ڳوٺاڻن جي رهنمائي ۽ مدد ڪئي.

پنهنجي تحقيقي مزاج سبب هن آڪسفرڊ يونيورسٽي پريس جي تيار ڪري ڇپايل ٻه ٻوليائي لغت جي ڪم ۾ به حصو ورتو آهي. مختلف رسالن ۽ اخبارن ۾ سندس پر مغز مضمون ۽ مقالا ڇپجندا رهيا آهن. جن ۾ هو هڪ خبردار ۽ ڏاهي ماڻهوءَ وانگر نه صرف صورتحال ٻڌائيندي نظر اچي ٿو، پر هو پنهنجن مضمونن ۾ معاملن جو حل پڻ پيش ڪري ٿو، سندس اهائي اهم خوبي آهي،  سندس ڇپيل ڪتاب پڻ ان جي شاهدي ڏين ٿا، جن ۾  هي ڪتاب شامل آهن.

(۱) سماجي جاڳرتا بابت مددي ڪتاب،

(۲) ڳوٺاڻن جي سيڙپڪاري فنڊ بابت مددي ڪتاب،

(۳) يونين ڪائونسل غربت گهٽايو رٿا بابت مددي ڪتاب،

(۴) مقامي سهڪاري تنظيم جي تنظيمي اوسر

ان کان علاوه پروفيسر نور احمد جنجهي صاحب پنهنجي والد جو شعري مجموعو ’ويجها ٿيا وصال کي‘ (۲۰۱۰ع) پڻ سهيڙي ڇپايو آهي ۽ هن ڊاڪٽر ڪشني ڦلواڻيءَ جي لوڪ داستانن بابت هندي ڪتاب جو سنڌي ترجمو پڻ ڪيو آهي.

مونکي ذاتي طور تي جنجهي صاحب جي ذات هڪ ادارو لڳندي آهي، جنهن وٽ ڪيتريون ئي رٿائون آهن، جن ۾ عام ماڻهن جو ڀلو شامل آهي، آئون کيس ڀٽائيءَ جو هيءُ بيت نذراني طور پيش ڪيان ٿو،

الا! جُنگَ جِيَنِ، جِنين اَجهي گهارِيان،

شالَ مَ سُڪي وِيرَي، جِئان پِيّ پِيَنِ،

مَرڪَڻ اَکڙينِ، تو ڏِٺي مُن سُکُ ٿِيو.

(شاھ)

نور احمد جنجهي

ليکڪ، ديب، شاعر ۽ نقاد کي جنم ڏينهن جون واڌايون

محمد سليمان وساڻ

نور احمد جنجهي، ٿر-پارڪر جي وڏي ڳوٺ وڪڙيو ۾ ۳۰ نومبر ۱۹۶۸ع تي جنم وٺندڙ سنڌ جو ناميارو ليکڪ آهي جنهن لسانيات، لوڪ ادب، لطيفيات، سماجيات، تصوف، لغات نويسي، ترجمي، ايڊيٽرشپ، تعليم ۽ سکيا جي ميدان ۾ تمام گهڻو قابل قدر ڪم ڪيو آهي. هن پڙهائڻ، سکيا ڪاري، انتظامڪاري، سماجي تحرڪ ۽ نگراني ۽ چڪاس جي شعبن ۾ به اهڙو ڀلوڙ ڪم ڪيو آهي جو سڀئي ڌُريون سندس ڪم کي انتهائي قدر جي نگاه سان ڏسن ٿيون. سنڌي زبان ۽ ادب ۾ ماسٽرس ۽ تعليم جي شعبي ۾ ماسٽرس جي سند رکندڙ، سنڌ جو هي نرالو ليکڪ جڏهن قلم کڻي ٿو ته سندس لکڻين ۾ جتي نئين ڄاڻ اوتجي ٿي تتي نج نبار سنڌي ٻوليءَ جو واهپو سندس لکڻين کي لاکيڻيو بنائي ڇڏيون ٿو. لسانيات، لوڪ ادب، لطيفيات، سماجيات، تصوف، لغات نويسيءَ، ترجمي، تعليم ۽ سکيا جي ميدان کي ۲۰ سال ارپيندڙ هي ٻهڳڻ ليکڪ جڏهن ٻوليءَ جي ميدان ۾ معنى جا موتي پوکي ٿو ته سندس منفرد انداز موهي ٿو.

لوڪ ادب ۾ عام طور ۽ لوڪ گيتن تي خاص طور سندس پاران ڪيل سماجياتي اڀياس پڙهڻ وٽان آهي جنهن وسيلي سماج جا ڪيترا ئي نوان گوشا نروار ٿين ٿا. لوڪ ادب بابت سندس تحريرون لوڪ ادب جي فن جو ڀلوڙ حصو آهن. لطيفيات تي ترقياتي اقتصاديات جي روشنيءَ ۾ جديد دنيا ۾ لطيف جي فڪرکي اجاڳرڪرڻ ۽ سنڌي نوجوان ۾ ان بابت جاڳرتا ۽ شعور بابت سندس ليڪچر سيريز به املھ علمي ڪم آهي. سنڌي سماج جي تحرڪ ۽ ان ۾ نوجوانن جي ڪردار ۽ ڳوٺن جي ماڻهن ۽ مسئلن بابت سندس لکڻيون ڪارائتيون آهن. لغات نويسي جي ميدان ۾ آڪسفرڊ يونيورسٽي پريس پاران تيار ڪيل ٻه ٻوليائي لغاتن کانسواءِ سنڌي لئنگويج اٿارٽي پاران تيار ٿيندڙ مفصل سنڌي لغات بورڊ جي ميمبر طور سندس ڪم ساراهڻ جهڙو آهي ته سندس اڻ ڇپيل لغات “ٿرٻول ڀنڊار” ٿر جي اصطلاحن جي املھ ميڙاچونڊي آهي. تصوف تي ڪبير، شاه لطيف، شاه ڪريم، ميران ٻائي، رومي، غلام محمد جنجهي، اعجاز سائين، خليفي نبي بخش لغاريءَ جي شاعري جي روشنيءَ ۾ ڪيل ڪم به پڙهڻ وٽان آهي. سنڌي، اردو، انگريزي، عربي، فارسي، ڍاٽڪي، هندي ٻوليون ڄاڻندڙ هن ليکڪ ترجمي جي ميدان ۾ ڪشني ڦلواڻي جي ڪتاب “راجستان جا ڳائجندڙ داستان” جو هندي ديوناگري لپيءَ مان سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيو آهي جيڪو تمام گهڻو مقبول ويو. سندس سنڌيءَ مان انگريزي ۾ ڪيل ترجمن ۾ “گورک” ۽ “وائس آف ساليٽيوڊ” آهن. انگريزيءَ مان سنڌيءَ ۾ ڇھ کن دستي ڪتاب ترجمو ٿيل آهن جيڪي ترقي بابت آهن ۽ انهن جو تخليقي ترجمو پڙهندڙن تمام گهڻو ساراهيوآهي. ”پلر پاڻي گڏ ڪرڻ جي اهميت ۽ ان جي گڏ ڪرڻ جا طريقا” ۽ “ٻالجتيءَ جون شاديون ۽ انهن جا اثر” نالي سان ٻه بهترين دستي ڪتاب به سندس محنت جو نتيجو آهن. “جاڳرتا”، “مٺي” ۽ “لوئي “ميگزينون ايڊ ٽ ڪرڻ سان گڏوگڏ هن مختلف قسمن جي سکياڪاري جا دستي ڪتاب به تيار ڪيا آهن. گذريل ڪجھ سالن کان وٺي اڄ تائين هن اورچ ليکڪ “ساڌ ڪهاوڻ ڪٺن هي”، “ٿر کي ڀانيون ٿوڪ”، “ڪارونجهر تي باهڙي”، “سنڌ جي سينڌ ميري نه ٿئي”، “وڍيل ٿي وايون ڪري”، “وڄي ٿو وجود ۾” ۽ “ڀنيءَ منجھ ڀٽون” جهڙا ڪتاب قوم کي ڏنا آهن. تازوئي سندس ٻه ڪتاب “ڏور تئائين ڏس (لطيف شناسي)” ۽ “اڍائي اکر عشق جا (ڪبير شناسي)” سندس ۵. هين سالگره جي موقعي تي پڌرا ڪيا ويا آهن. گذريل ڪجھ سالن کان وٺي هن پنهنجي سالگرھ تي ٻه ڪتاب چپائي پڌرا ڪرڻ جي روايت شروع ڪئي آهي. ان کانسواءِ نئين سال جي آجيان شيخ اياز جي شاعري تي لکيل ڪتابن ڪرڻ جي روايت به هن گذريل ڪجھ شروع ڪئي آهي

سندس اڻ ڇپيل ڪتابن ۾ “ٿرپارڪر، لينڊ آف ڪلر، ڪنٽراسٽ اينڊ ڪلچر (انگريزي) سوشيالاجيڪل اسٽدي آف ٿري فوڪ سانگس (انگريزي)، انڊيجينيئس ٿري ٽرائيبس (انگريزي) گلوبل پيس اينڊ ميسيج آف شاه عبداللطيف ڀٽائي (انگريزي) ٻاٻاڻي ٻولي (سنڌي) پڙهيو ٿا پڙهن (سنڌي) چندن گڍ چاوو ڪيو (سنڌي) ساچي جڳ راچي نهين (سنڌي) اُڃ سين اُڃ اُٿيار (سنڌي) قابل ذڪر آهن. ٿر جي هن گهڻ رُخي ليکڪ ۱.. کان وڌيڪ ڏيهي ۽ پرڏيهي ڪانفرنسن ۽ سيمينارن ۾ پنهنجا مقالا پيش ڪيا آهن. سندس علمي ۽ ادبي ڪم ساڳي رفتار سان جاري آهي.

پروفيسر نور احمد جنجھي

گهڻ رخي شخصيت جو مالڪ

ساجد مسڻ

پروفيسر سائين نوراحمد جنجهي صاحب جو جنم ٿر پرڳڻي جي هڪ وڏي ۽ ڏورانھين ڳوٺ وڪڙئي جي هڪ معزز شخصيت غلام محمد جنجهي جي گهر ۾ سن ۳۰ نومبر ۱۹۶۸ع تي ٿيو،سندس والد پڻ پنهنجي وقت جو وڏو شاعر ۽ ڏاهو انسان رهيو آهي.

 پروفيسر نور احمد جنجهي صاحب يونيورسٽي آف سنڌ ڄامشوري مان سنڌي ادب ۾ فرسٽ ڪلاس ۾ ايم اي ڪئي آهي، جڏهن ته ايم ايڊ ۽ ايل ايل بي پڻ فرسٽ ڊويزن ۾ پاس ڪيائين. پاڻ ۱۹۹۷ع ۾ ايجوڪيشن ڊپارٽمينٽ ۾ ليڪچرار طور ڪميشن جو امتحان پاس ڪيو آهي، هاڻي تعليم ۾ ٿرپارڪر جي ڊگري ڪاليج جا بحيثيت پرنسپال تعليمي ۽ علمي خدمتون سرانجام ڏئي رهيو آهي.

سندس ڪاليج ۾ شاگردن جي ڪيريئر ڪائونسلگ واسطي مختلف وقتن تي ڪيترائي پروگرام منقعد ٿيندا رهن ٿا، جنهن عمل سان شاگردن توڙي شاگردياڻين جي ذهني ۽ شعوري آبياري ٿيندي رهي ٿي.

مونکي حيرت لڳندي آهي ته پروفيسر نور احمد جنجهي صاحب هڪ ئي وقت سنڌي، انگريزي، فارسي عربي ۽ هندي ٻولين ۾ مهارت رکي ٿو.

پاڻ هن وقت مجموعي طور تي رومي شناسي، ڪبير شناسي، لطيف شناسي، اياز شناسي، ٿر شناسي، لوڪ ادب تي تمام گهڻو تيزيءَ سان لکي رهيو آهي.

سائين جنجهي صاحب اڄ تائين جيڪي به ڪتاب لکيا يا ترجمو ڪيا آهن انهن جو احوال ڪجھ هن طرح سان آهي. سندس پهريون ترجمو ٿيل ڪتاب "ٿر جا ڳائجندڙ داستان" آھي. جيڪو اصل ۾ ديوناگري لپيء ۾ لکيل ڪشني ڦلواڻي جو پي ايڇ ڊي ٿيسز آهي. ان کان سواءِ "گورک" (سنڌي مان انگريزي ترجمو)، ڪنسائيز آڪسفورڊ انگلش ٽُ سنڌي ڊڪشنري (ان ۾ ساٿي مترجم رهيا آهن)، ويجھا ٿيا وصال کي (سهڙيل ڪتاب)، سماجي جاڳرتا (انگريزي مان سنڌي ترجمو)، راڄن جو سيڙپڪاري فنڊ (انگريزي مان سنڌي ترجمو)، يونين ڪائونسل غربت گهٽايو پروگرام (انگريزي مان سنڌي ترجمو)، مقامي سهڪاري تنظيم (انگريزي مان سنڌي ترجمو)، ٻالجتيءَ جون شاديون، سبب، اثر ۽ اپاءُ (تحقيق)، پلر پاڻي، ڀيڙو پاڻي، نيڙو پاڻي (تحقيق)، ٿرپارڪر لينڊ آف ڪلچر ڪنٽراسٽ اينڊ ڪلچر (سماجي ثقافتي تاريخ انگريزي ۾)، ساڌ ڪهاوڻ ڪٺن هي (تصوف)، ٿر کي ڀانيو ٿوڪ (ٿر شناسي)، ڪارونجهر تي باهڙي (اياز شناسي)، سنڌ جي سينڌ ميري نه ٿئي (سنڌ شناسي)، وڍيل ٿي وايون ڪري (رومي شناسي)، واريءَ تي وس (اياز شناسي)، ڏور تئائين ڏس (لطيف شناسي)، اڍائي اکر عشق جا (ڪبير شناسي)، جاڳ جا ڀاڳ آهيون پرين (اياز شناسي)، وھ ماکي جي ڪن (لطيفيات)، اکر اُپجي اکر مان (شاعري)، وڄي ٿو وجود ۾ (شاعري)، صداءِ جان (اردو شاعري)، ميوزنگس (فلسفو ۽ تصوف)، پوڙهو ٿئي نه سج (ڪلچر اينٿراپالاجي)، جو چاهين سو چونڊ تون (لطيفيات)، مون ۾ ڏسي پاڻ کي (اياز شناسي)، فريگرينس آف ٿري فوڪ سانگس (تحقيق فوڪ لور انگريزيءَ ۾)، جي تو اڃان نه ڄاتو (عالمگيريت ۽ ڪرونا)، ٿر اينڊ اياز (انگريزيءَ ۾ اياز شناسي)، شمس الدين بُلبل، پرل آف سنڌ (سنڌي مان انگريزي ترجمو)، ڀِنيءَ منجھ ڀِٽون (ٿر شناسي)، وائيس آف لو (پيار جو فلسفو انگريزي ۾)، صديون ڪي صدائين (اياز شناسي اردو ترجمو)، ڍڪ ڍاٽيئڙن جو (ٿر شناسي)، مسٽيڪل سمفنيز اينڊ اٿيڪل ايڪوز (اياز جي شاعريءَ جو انگريزي ترجمو) وغيره شامل آهن. پاڻ سنڌي ٻوليءَ ۾ سٺا ۽ معاري مئگزين پڻ ڪڍيائو، جن ۾ "مٺي" (ڪاليج مئگزين)، "لوئي" (ڪاليج مئگزين) ۽ "جا گرتا" (ماهوار مئگزين) شامل آهن. اڃا ڪيترائي سائين جا ڪتاب اڻ ڇپيل پڻ آهن جڏهن ڪجھ ڇپائي جي مرحلي ۾ پڻ آهن. سائين جا ٻه ڪتاب هاڻي تازو ڇپجي مارڪيٽ ۾ آيا آهن. "ٿر لوڪ گيتن جو سماجي اڀياس" سنڌي ۾، ۽ ٻيو انگريزي ۾ (Alchemy of Shifting Sands) شامل آهن.

سندس اها روايت هر سال پنهنجي جنم ڏينهن تي ٻن ڪتابن جي تحفا سنڌ ادبي ۽ ٻوليءَ کي ارپڻ مونکي ڏاڍي وڻندڙ ۽ بهترين لڳندي آهي.

مونکي ڏاڍي حيرت لڳندي آهي ته پاڻ هر روز ڪنهن نه ڪنهن موضوع تي تفصيلي، معلوماتي ۽ ريسرچڊ آرٽيڪل پڻ لکندو رهي ٿو.

اڄ سندس جنم ڏينهن آهي، جنم ڏينهن جي موقعي تي کيس مبارڪون هجن، اميد ته پاڻ ائين ئي سنڌي ٻوليءَ ۽ ادب جي خدمت ڪندو رهندو.