جگت بجيا - وسعت الله خان

جگت بجيا

فاطمہ ثريا بجيا

جيڪا ھاڻي پري هلي وئي

وسعت الله خان

ائين لڳي رهيو آهي ته گذريل سال جولاءِ کان هينئر تائين اٺن مهينن دوران آسمان ڏانهن گهرائڻ واري سڏ جي طلب ايترو ته زور وٺي وئي آهي جو هي جملو به ساٿ نه پيو ڏئي ”هُن جي لاڏاڻي جو خال ورهين تائين ڀرجي نه سگهندو.“

ٿورو سوچيو گذريل اٺن مهينن دوران ڪهڙا ڪهڙا اڻملهه ماڻهو موت جي واديءَ ۾ گم ٿي ويا. عبدالله حسين، جميل الدين عالي، ڪمال احمد رضوي، اسلم ظهير، نسرين انجم ڀٽي، ندا فاضلي، انتظار حسين ۽ ٻه ڏهاڙا اڳ (۱۰ فيبروري ۲۰۱۶ع) تي فاطمه ثريا بجيا به هلي وئي.

بجيا پنهنجي ۸۵ ساله زندگي ۾ ڇا ڇا نه ڏٺو. حيدرآباد دکن جو تهذيبي ۽ سياسي زوال، هڪ محفوظ حويلي جي ٻانهن مان نڪري، ڪراچي ۾ لڏپلاڻي تڪليف، ننڍي ڀيڻ جي ڀائرن جي سار سنڀال، هجرت جي ”نانگ ۽ ڏاڪڻ واري راند“ کان هار نه مڃيندڙ بجيا سفيد پوشي سان پنهنجي ۽ پنهنجن ڀائرن ۽ ڀينرن جي لاءِ آهستي آهستي آسودگي جو نور پيدا ڪري ڇڏيو. ڪو بيوروڪريٽ ٿيو (احمد مقصود حميدي)، ڪو فيشن ڊيزائنر (مسز ڪاظمي)، ڪو صداڪار، اداڪار، صحافي ۽ ڊراما نگار (انور مقصود)، ته ڪو بي بي سي اردو جو ٿي ويو (ساره نقوي)، ته ڪنهن شاعري ۾ پنهنجا جوهر ڏيکاريا (زهره نگاهه)، ته ڪنهن ڪوڪنگ جي ڪلاسيڪي فن وسيلي ان ننڍي اسڪرين جي ذريعي گهر گهر عام ڪري ڇڏيو (زبيده طارق عرف زبيده آپا).

۽ بجيا پنهنجي لاءِ قلم ۽ ڊرامائي تشڪيل جي سلطنت جي چونڊ ڪئي ۽ ان تي ڄمي حڪومت به ڪيائين. اٺ کان ڏهه ناول لکيا، جن جون لکڻيون اڃان به شايع ٿيڻ جي انتظار ۾ آهن. بس هڪ ناول ڇپجي سگهيو، جيڪو چوڏهن ورهين جي ليکڪا جي والد حيدرآباد دکن مان شايع ڪرايو.

پاڪستان ٽيليويزن جي بنيادي ماڻهن مان هڪ آغا ناصر ٻڌائي ٿو ته ”سن ۱۹۶۶ع ۾ جڏهن ٽي وي نشريات ريڙهيون پائي رهي هئي ۽ سمورو نشرياتي ڪاروبار لائيو هو. اچانڪ ورڪرز پي ٽي وي مرڪز لاهور ۾ هڙتال ڪري ڇڏي. آغا صاحب جا هوش اڏامي ويا. عين ان وقت بجيا ڪمري ۾ داخل ٿي ۽ فرمائش ڪيائين ته پٽ مون کي ٿورو ٽي وي سينٽر ته ڏيکاريو.“ آغا صاحب چيو ته “ان شرط تي ڏيکاريندس جو هي مسودو وٺو ۽ ان مان هي ڪردار توهان اڄ شام جي نشريات ۾ ادا ڪندؤ، ڇو ته اصل ڪردار هڙتال تي آهي.“ ائين بجيا ان شام لائيو اداڪاري به ڪئي.

سن ۱۹۷۴ع ۾ بجيا اي آر خاتون جي ناول ’شمع‘ کي ڊرامائي شڪل ڏني ۽ پاڪستاني ٽي وي ڊرامي جي وڏي ڪاسٽ، روايتي اوڀر جي گهريلو ڪاسٽيوم، مڊل ڪلاس جي خانداني نوڪ جهوڪ ۽ چلمني معاشقن جي شادي جي ڪلاسيڪي منظرن وارا سيريلز ڏنا. شمع کانپوءِ افشان، عروسه، انا، زينت ۽ آگهي جهڙا سيريلز ۽ ڪيتريون ئي انفرادي رانديون ۽ گهڻو ڪجهه.

انهن سيريلز ۾ ڪرداري ادب، لهجو، تلفظ، ڪنگا جمني رسمون، پراڻو لباس ۽ رسمون، پاڪستاني اردو تهذيب جي شڪل عوامي سطح تي جيڪي اثر ڇڏيا، ان جو ذائقو اڄ به ائين ئي برقرار آهي. جيڪڏهن بجيا نه هجي ها ته پاڪستاني شادين ۾ ميندي جي رسم وارو لباس ائين نظر نه اچي ها ۽ اڄ ميندي جو فنڪشن، شادي جي فنڪشن کان به وڌيڪ رنگين ۽ اهم بڻجي ويو آهي.

بجيا جو تعلق قدامت پسند ڪلاسيڪل تهذيب سان هو، پر هوءَ ڪٽر مُلياڻي نه هئي. جنرل ضياءَ جي دور ۾ جڏهن ٽي وي ڊرامن تي ’رئي واري پاليسي‘ لاڳو ٿي ۽ موسيقي مان به موسيقي ڪڍي وئي ته بجيا ناراض ٿي گهر ويهڻ بجاءِ يا وري انهن پاليسين خلاف احتجاج جو حصو بڻجڻ بجاءِ، اُن جبر کي به پنهنجي حق ۾ نهايت ذهانت سان استعمال ڪيو- يعني قرطبه ۽ بغداد جي تهذيبي ۽ درٻاري ماحول جي پردي ۾ اهو سڀ ڪجهه ڏيکاري ڇڏيو، جيڪو هن کي ضيائي ماحول ۾ ڏيکارڻ کان روڪيو پئي ويو. سمورن مٿاڇري واهه واهه به ڪئي. ڇو ته قرطبه ۽ بغداد ۾ جيڪا تهذيبي چمڪ ڌمڪ ۽ پرفارمنگ آرٽ ۽ فنون لطيفه جي پذيرائي هئي، اها به بهرحال برصغير جي دانش ۾ به مسلمان تهذيب جو حصو هئي. تنهن ڪري ڪير خليفي جي سامهون زرق برق نوڪرياڻين جي لباس تي آڱريون کڻڻ جي جرئت ڪري سگهندو.

بجيا جو تڪيو ڪلام هو ”بيٽا“- هڪ ڀيري ته عالي صاحب کي عادتن ”بيٽا“ چئي مخاطب ٿي ته عالي خفا ٿي ويو. بجيا جي لاءِ رنگ، نسل ۽ تهذيبي امتياز اجنبي پکيءَ وانگر هوندو هو. هن پي ٽي وي تي ”اوراق“ جي عنوان سان ٻن سالن تائين مقامي ادبي ۽ تهذيبي پروگرام جي ميزباني پڻ ڪئي.

هن کي ڪنهن ڇوڪري ۽ ڇوڪريءَ جي ملازمت جي سفارش ۾ ڪڏهن به عار محسوس نه ٿيو. اڪثر ڪري هوءَ ڪم جي ڊڪ ڊوڙ دوران پريشان به ٿي ويندي هئي. آخري عمر ۾ سرطان جي بيماري به هُن کي اهڙن في سبيل الله ڪمن کان روڪي نه سگهي. بقول انور مقصود بجيا جي فطرت ۾ ”نه“ ته هئي ئي ڪو نه. پاڪستان حڪومت بجيا کي پرائيڊ آف پرفارمنس ۽ وري هلال امتياز سان نوازيو ۽ حڪومت جاپان اعليٰ سول ايوارڊ عطا ڪيو ۽ سنڌ حڪومت ڪجهه عرصي جي لاءِ مشير تعليم ۽ ثقافت مقرر ڪري پنهنجي ساک ۾ اضافو ڪيو.

راستو کیا ہو ئے وہ لوگ جو آتے جاتے

میرے آداب پہ کہتے تھے کہ جیتے رہیے.