خالد حسين مخدوم - ستار پيرزادو

خالد حسين مخدوم

تون ياد وري آئين

ستار پيرزادو

الائي وري رات ايندي نه ايندي،

اسان جي ملاقات ٿيندي نه ٿيندي. (شيخ اياز)

انسان سماجي جانور آهي، سماج جو جوڙ ۽ جنسار به انسان جي لاءِ آهي، انسان، انسان سان ئي ريجهي ٿو، ڪڏهن ڪنهن سان الجهي به ٿو ۽ جلد ئي پاڻ ۾ سلجهاءُ ڪري ٿو، پوءِ ڀل کڻي ڪهڙين به حالتن ۾ ٿي وڃي.

قاضي غفار- منان چانڊيو

قاضي غفار

ماڻهو مڻيادار، هارين جو يار

منان چانڊيو

سونھاري، سون ورني سنڌ جي ڀلاري ڀونءِ تي ڪيترا ئي اھڙا مڻيادار مڙس مٿير پيدا ٿيا آھن جن پنھنجي سڄي زندگي خلق خدا جي مسڪين ماڻھن جي خدمت، ڀلائي ۽ بھبود لاءِ وقف ڪري ڇڏي. انھن نه صرف پنھنجي ماتر ڀومي جي نمڪ حلالي ڪندي قوم جي قومي ۽ طبقاتي نجات لاءِ پاڻ پتوڙيو پر انھن جي روز مرھ جي مسئلن ۽ مشڪلاتن جي حل لاءِ پڻ وسان ڪو نه گھٽايو اھڙن خوددار ۽ فرض شناس موتين جھڙن ماڻھن ۾ تعلقي وارھ جو ھڪ باشعور، باھمت، باغيرت ۽ باضمير انسان حڪيم عبدالغفار عرف ھارين جو يار قاضي غفار به ٿي گذريو آھي ھن ٻالڪ تيرنھن جنوري اڻويهھ سو ٽيٽھه تي وارھ تعلقي جي چانڊڪا جاگير پرڳڻي جي ھڪ ننڍڙي ڳوٺ گاھي خان چانڊيي لڳ حمل ۾ جڏھن اک کولي ته ھڪ طرف انگريز سامراج سنڌ تي قابض ھيا ته وري ٻئي طرف ھنن جي ٽائوٽ سردارن، ڀوتارن، پيرن، ميرن جو پڻ پنھنجي قوم جي ماڻھن مٿان ھڪ مدي خارج قبيلائي ۽ پيري ميري وارو ظلم ۽ ستم ٿي رھيو ھو.قاضي غفار جو والد حڪيم عبدالڪريم اڻويھه سو ٻائيتاليهھ ڌاري ڳوٺ گاھي خان کي ڇڏي لالو رائنڪ شھر ۾ اچي سڪونت اختيار ڪئي.ان لڏ پلاڻ دوران قاضي غفار جي عمر نوَ سال ھئي ھن تعليم لالو شھر مان ان وقت جي سنڌي ست درجا حاصل ڪئي جنھن کي سنڌي فائنل سڏيو ويندو ھيو. ان کانسواءِ ھن عربي. فارسي شھر جي مدرسن ۽ مسجدن مان حاصل ڪئي. ھو ڌنڌي جي حساب کان پنھنجي والد صاحب واري حڪمت اختيار ڪئي ۽ ھڪ تمام سٺو حڪيم سڏجڻ لڳو.قاضي غفار لالو رائنڪ مان شفٽ ٿي وارھ شھر ۾ (قاضي ڪريمي دوا خاني) جي نالي سان اسپتال قائم ڪئي. قاضي غفار جو ذھني طور تي لاڙو قومي ۽ طبقاتي طرح خاص ڪري ھارين جي حقن لاءِ جاکوڙ ڪرڻ ڏانھن مائل ھيو. ھن اڻويھه سؤ پنجاھ ڌاري ٿيندڙ اليڪشن جنھن ۾ ڪامريڊ حيدربخش جتوئي چانڊڪا جاگير جي مالڪ نواب غيبي خان چانڊيي جي پوٽي سردار سلطان احمد خان چانڊيي خلاف چونڊ وڙهيو ته ڪامريڊ جي ورڪ ڀرپور نموني ڪئي.۽ ھو حيدربخش جتوئي جي ھاري حقدار نالي تحريڪ جيڪا اڳتي ھلي سنڌ ھاري ڪاميٽي جي نالي سان مشھور ٿي ان جي پروگرام ۽ جدوجھد کان متاثر ٿي اوڻويھ سئو چوونجاھ ۾ باقاعدي ھاري ڪاميٽي ۾ شامل ٿي تمام گھڻو سياسي طرح سرگرم ٿيو. ڪامريڊ حيدربخش جي سرواڻي ھيٺ ھلندڙ سنڌ ھاري ڪميٽي ۾ جتي غير سنڌي ڪامريڊن ۾ جمال الدين بخاري، راءِ صغير احمد کانسواءِ ٻيا ڪيترا مھاجر ۽ پنجابي شامل ھئا. اتي وري سنڌي ڪامريڊن ۾ ڪامريڊ مير محمد ٽالپر، مولوي عزيز الله جروار، مولوي نظير حسين جتوئي، ڪامريڊ نبي بخش تنيو، ڪامريڊ مور مگسي، مولوي تاج محمد مگسي، سرائي خدا بخش کھاوڙ، غلام حسين سومرو، مولوي عبدالحي چانڊيو (جامي چانڊيو جو والد) مولوي نظام الدين سوماراڻي چانڊيو ۽ ٻيا ڪيترا ئي بر جستا سماجي قد ڪاٺ ۽ حيثيت وارا فرد پڻ ھاري  ڪاميٽي ۾ شامل ھئا. واضح رھي ته ڪامريڊ جتوئي ۽ ھن جي ساٿين سنڌ ٽيننسي ايڪٽ وقت جي حڪومت کان منظور ڪرايو جنھن ۾ ھارين کي ڪافي فائدو پھتو ۽ ڪنھن حد تائين زميندار ۽ ھارين ۾ لاڳاپا بھتر رھيا پر اڳتي ھلي جيڪي اھم نقطا ان ايڪٽ ۾ طئه ٿيا ھئا انھن تي مڪمل عمل ڪو نه ٿي سگھيو.

قائدِ اعظم محمد علي جناح

قائدِ اعظم محمد علي جناح

ارشاد ڪاغذي

محمد علي جناح ۲۵ ڊسمبر ۱۸۷۶ع تي جهرڪ ۾ گجراتي خاندان ۾ پيدا ٿيو. هو قانوندان، وڪيل، سياستدان ۽ پاڪستان جو خالق ۽ باني هو. هو پاڪستان جو ابو ۽ قائدِاعظم (عظيم اڳواڻ) جي نالي سان مشهور ٿيو. هن جهرڪ، ڪراچي، بمبئي ۽ انگلستان ۾ تعليم پرائي ۽ برطانيه ۾ تعليم دوران محمد علي جناح ۱۹ صدي جي برٽش لبرل معاشري ۾ تربيت ۽ تعليم حاصل ڪئي. آزادي، جمهوريت، رواداري، مساوات ۽ انساني حقن جو سبق سکيو ۽ پنهنجي شروعاتي ڏينهن ۾ برٽش معاشري جي زرين اصولن مان گھڻو پرايو ۽ انهن آدرشن ۽ اصولن تي سموري عمر ڪاربند رهيو. سندس تعليم ۽ تربيت جمهوري ملڪ ۽ روشن خيالي جي ڇانوَ ۾ پروان چڙهي. ان وقت هندستان انگريزن جي ڪالوني هو ۽ انگريز سامراج جي مڪمل قبضي هيٺ هو ۽ هندستان جو معاشرو گُهٽ ٻُوسٽ ۽ غلامي ۾ ٻوساٽيل هو. هندستان جي غلام عوام جا امير توڙي وچولي طبقي سان تعلق رکندڙ ماڻهو تعليم پرائڻ لاءِ انگلينڊ ويندا هئا ۽ اُتان جي جمهوري، آزادي ۽ روشن خيالي جي آدرشن ۽ اصولن سان فيضياب ٿي ڪري پنهنجي ملڪ موٽي ايندا هئا ۽ پنهنجي ملڪ جي خدمت ۾ جنبي ويندا هئا. محمد علي جناح به انگلينڊ کان موٽي اچي وڪالت ۽ سياست ۾ حصو ورتو. ۱۹۰۶ع ۾ هندستان ۾ سياست جي شروعات ڪئي. هو انڊين نيشنل ڪانگريس ۾ شامل ٿيو، جيڪا ان وقت هندستان جي وڏي ۾ وڏي سياسي جماعت هئي. هو هندو - مسلم اتحاد جو سخت حامي هو سندس ڪوششن سان ۱۹۱۶ع ۾ مسلم ليگ ۽ ڪانگريس وچ ۾ معاهدو ٿيو هو. جناح صاحب ۶۰ رڪني امپيرئل ليجسليٽو ڪائونسل جو هڪ رڪن بنجي ويو. جيتوڻيڪ ان ڪائونسل کي ڪو پاور ۽ اختيار ڪونه هئا ۽ ان ڪائونسل ۾ سامراج انگريز نواز اڻ چونڊيل ۽ ٿاڦيل ميمبرن جي اڪثريت هوندي هئي، جنهن ۾ يورپي به شامل هئا. محمد علي جناح انڊين نيشنل ڪانگريس ۾ شامل ٿيو ۽ ابتدائي طور آل انڊيا مسلم ليگ ۾ شامل ڪونه ٿيو، جيڪا ۱۹۰۶ع ۾ قائم ٿي هئي، ۽ هن ڪانگريس کي ترجيح ڏيندي پنهنجو سياسي ڪيريئر شروع ڪيو. آخرڪار جناح صاحب ۱۹۱۳ع تي مسلم ليگ جوائن ڪئي ۽ ۱۹۱۶ع ۾ لکنو اجلاس ۾ صدر چونڊيو ويو.

اختر درگاهي

اختر درگاهي

منهنجا-دوست تو کي جنم ڏينهن مبارڪ

رکيل مورائي

اڄ سنڌ جي ان نوجوان شاعر، محقق ۽ مرتب ۽ موسيقيءَ جي علم جي ڄاڻوءَ جو جنم ڏينهن آهي. جيڪو هاڻ پنهنجي جوانيءَ جون حدون پار ڪري بزرگن جي حدن ڏانهن وڃي رهيو آهي. ان جي سٺائي اها آهي ته اڄ تائين هن کي علم ۾ ادب ۾ جيڪو مرتبو مليو آهي، ان ۾ فقط ئي فقط هُن جون محنتون شامل آهن. هو ڪنهن به علمي ادبي مهم جوئيءَ جو حصو نه رهيو ۽ نه ئي هن پنهنجي شخصيت کي ٺاهڻ ۾ ڪي علمي ادبي گروپ استعمال ڪري پنهنجي علمي ۽ ادبي سڃاڻپ کي سوال جي نشاني بڻايو آهي، هن سدائين پاڻ پوين سيٽن تي رهي دوستن لاءِ اڳيون سيٽون خالي رکي انهن کي آبرو ڏني آهي.

علي محمد ڪاتيار - محمد سعيد شاهه

علي محمد ڪاتيار

سماج سڌارڪ شخصيت - سندس وڇوڙو

محمد سعيد شاهه

علم انسان جي بنيادي ضرورت آهي. علم روشني آهي ۽ جهالت اونداهي آهي. جن به قومن ترقيءَ جون منزلون طئي ڪيون آهن، انهن اهي علم جي زور تي ڪيون آهن. رب سائين جي طرفان اسان جي پياري نبي ﷺ ڏانهن پهريون پيغام پڻ علم جي متعلق هو. پهرين وحيءَ جا لفظ هئا؛ اقرا باسم ربڪ الذي. يعني پڙهه پنهنجي رب جي نالي سان. اهو ئي سبب آهي جو اسان جي مذهب ۾ علم حاصل ڪرڻ، مرد توڙي عورت تي، فرض ڪيو ويو آهي. برصغير ۾ جن شخصيتن تعليم جي ميدان ۾ خدمتون ڏنيون، انهن ۾ سر سيد احمد خان، حسن علي آفندي ۽ نور محمد وڪيل جا نالا قابلِ ذڪر آهن. پر هڪ ڳالهه بلڪل واضح آهي ته شهرن ۾ تعليمي ادارا کولڻ ۽ انهن کي هلائڻ وري به ڪجهه سولو هوندو آهي، پر هت اسان هڪ اهڙي شخصيت جو ذڪر ڪريون ٿا، جنهن هڪڙي ننڍڙي ڳوٺ ۾ علم جي خدمت جي شروعات ڪئي. ان زماني ۾ جڏهن انگريزي تعليم پرائڻ غريب غربي لاءِ هڪ خواب هوندو هو. شهرن ۾ رهندڙ ماڻهن کي وري به موقعا هوندا هئا، پر ڳوٺن جا شاگرد اڪثر پنج درجا پڙهي سهولتن جي ڪمي ۽ معاشي مجبورين سبب پنهنجي پڙهائي جاري رکي ڪو نه سگهندا هئا. 

حاجي مريد بڪڪ - غلام اڪبر بڪڪ

حاجي مريد بڪڪ

ڪراچي جو هڪ اهم ڪردار

غلام اڪبر بڪڪ

اڄ مان اوهان کي سنڌ جي گاديءَ جي هنڌ ۽ دل ڪراچي جي وچ ۾ ضلعي سينٽرل جي شروع ۾ هڪ اهڙي قديمي ڳوٺ ۽ ان جي بانيءَ بابت ڄاڻ ڏيندس جنهن جو نالو ته سڀني ٻڌو آهي پر ان جي باري ۾ معلومات ڪانه اٿن.

پارو چاولا - ڊاڪٽر قاسم راڄپر

پارو چاولا

سڄي حياتي سنڌيت کي ارپيندڙ

ڊاڪٽر قاسم راڄپر

ڀارت ۾ رهندڙ سنڌي ٻوليءَ جي مشهور ليکڪا، شاعرا ۽ سماجي ڪارڪن ۽ ڳائڻي پارو چاولا، ۱۹ جولاءِ ۱۹۳۲ع تي سيوهڻ شريف ۾ جنم ورتو. سندس والد ڏيپچند لالواڻي اصل ۾ سيوهڻ جو رهاڪو هو ۽ ريلوي ۾ ملازم هو. پارو چاولا جو ننڍپڻ سيوهڻ ۾ گذريو. هن جو اصل نالو پاروتي آهي.

حاجي خميسو خان دلواڻي- سليم دلواڻي

حاجي خميسو خان دلواڻي

ماڻهو مڻيادار - پهرين ورسيءَ جي مناسبت سان

سليم دلواڻي

ماڻهوءَ جي عظمت ماپڻ لاءِ ته هر ڪنهن انسان وٽ پنهنجو پنهنجو پئمانو هوندو آهي، ڪو انسان ڪنهن ماڻهو کي ان جي دولت ۽ ٺٺ ڏسي ان کي عظيم هئڻ جا تمغا ڏيندو آهي ته ڪو ماڻهو ڪنهن انسان جي سوچ ۽ فلسفي کي ڏسي سندس عظيم هئڻ جي گواهي ڏيندو آهي. اهڙو ئي هڪ عظيم صحافتي ڪردار اسان سڀني کان هڪ سال اڳ ڪنهن طويل سفر جو راهي ٿي موڪلائي ويو. هو پنهنجي سوچ ۽ فلسفي ۾ سچ پچ ته پاڻ هڪ اداري جي حيثيت رکندو هو. 

ڊاڪٽر ڀائي خان ’هالار‘ سولنگي - مٺل جسڪاڻي

ڊاڪٽر ڀائي خان ’هالار‘ سولنگي

مٺل جسڪاڻي

خيرپور جي خمير مان جنم وٺندڙ، ڊاڪٽر ڀائي خان ’هالار‘ سولنگي شاعر، نثر نويس، استاد، محقق، سماجي سرگرمين ۾ مصروف ۽ اهڙو روشن ڏيئو آهي، جنهن جو تعارف ڪرائڻ ضروري نه هجڻ باوجود، ان ڪري تعارف ڪرائڻ ضروري ٿو سمجهان، ته پاڻ وٽ موتيءَ-داڻن کي مڃتا ڏيڻ جو ڪو خاص رواج نه آهي! ان هوندي به هيءُ اڻ ورچ شخص، لوڪ کان لڪي به، پنهنجي مثبت عمل ۾ مصروف هوندا آهن.

الله بخش قريشي - مدد علي سنڌي

الله بخش قريشي

منھنجو بابا، جنھن کي اسي سالن جي عمر ۾ هٿڪڙيون لڳيون

مدد علي سنڌي

ماڻهوءَ کي سدائين پنهنجن اباڻن جي اڪير لاحق رهندي آهي، خاص طور تي جڏهن هو هي جهان ٿا ڇڏي وڃن. ماڻهو ماءُ کي به ياد ڪندو ٿو رهي سدائين ته پيءُ به هن کان سڄي ڄمار بنهه نٿو وسري. مون کي ٻنهي جي ياد ور ور ڏيئي ايندي آهي. اسان جي سنڌي معاشري ۾ جيتوڻيڪ ڪنهن ٻار جو پنهنجي ماءُ سان ڏاڍو دلي لڳاءُ هوندو آهي. پر مون کان بابا ڪڏهن به نه وسريو آهي. هڪ رعبدار، اصول پرست، ايماندار، پورهيت شخص. هن ڪيتريون، وڏيون وڏيون نوڪريون ڪيون، پر نه ڪنهن انسان کي آزاريائين نه خلق خدا جا کيسا خالي ڪيائين.

جاڙو خان- رکيل مورائي

جاڙو خان

منھنجو پيءُ

رکيل مورائي

هو بنهه ڳوٺاڻو شخص هئو، سندس پيءُ جي خانداني پڳ هن جي مٿي تي رکي وئي. رکي ڇا وئي سندس والد حاجي مالڪ ڏنو سولنگي پنهنجي جيئري پنهنجي خانداني پڳ سندس مٿي تي رکڻ جي وصعيت ڪئي هئي. جيتوڻيڪ حاجي مالڪ ڏني سولنگيءَ کي پنج پٽ هئا ۽ هيءَ پٽ سندس چوٿون نمبر پٽ هئو پوءِ به هن پنهنجي خندان ۽ راڄ پاران مليل پڳ هن جي مٿي تي رکي کيس پنهنجي مٿي جو موڙ بڻايو. ضرور هن پنهنجي هن چوٿين نمبر پٽ ۾ ڪامڻيا ڏٺي هوندي! هن جو نالو جاڙو خان سولنگي هئو. مان رکيل مورائي سندس چوٿون پٽ آهيان ۽ اسان ڀائرن کان اڳ امڙ چار نياڻيون ڄڻيون ان حساب سان مان اٺو ٻار به هئس ته آخري ٻار به!

پروفيسر حزب الله ميمڻ - امتياز چانڊيو

پروفيسر حزب الله ميمڻ

عظيم انسان ۽ شهيد

امتياز چانڊيو

هونئن ته سنڌ جي تاريخ پنهنجي ڳڀرو جوانن جي شهادتن سان ڀريل آهي، پر ڪنهن ڪنهن انسان جي شهادت اهڙي ٿيندي آهي، جيڪا ڌرتي ۽ ان جي سڄڻن کي وڏو ڌچڪو پهچائيندي آهي. ون يونٽ، ايم آر ڊي يا قومي تحريڪ هجي هر دور ۾ سنڌ جي ماڻهن وڏيون قربانيون ڏنيون آهن ۽ انهن تحريڪن ۾ سنڌ جي سڄڻن جو رت وهيو آهي ۽ ڌرتي تي رت سان رنڱيل ريٽا لاش اڇلايا ويا آهن، شهادتن واري لسٽ ۾ ڌرتي جي هڪ اهڙي سڄڻ ۱۹۹۰ع وارن لساني فسادن ۾ شهادت ماڻيندڙ نفسيات جي ماهر پروفيسر شهيد حزب الله کي دهشتگرديءَ جو نشانو بڻجندي جُون ۲۰۱۶ع ۾ ۲۶ سال گذري چڪا آهن پر اڄ به هن جون يادگيريون، هن جو چهرو، سندس ڳالهائڻ جو انداز، سندس ڪم، هن جو اٿڻ ويهڻ هر شيءَ اکين آڏو ائين ٿي ڦري جهڙي ڪالهوڪي ڳالهه هجي.

عبداللطيف مڱريو- منظور ڪالرو

عبداللطيف مڱريو

گهڻ-رخي شخصيت

منظور ڪالرو

ٽنڊوالهيار جي قديم سنڌ ماڊل هاءِ اسڪول ۾ بطور استاد پنهنجا فرض نهايت ئي ذميواراڻي انداز سان نڀائيندڙ سياسي ۽ راڄائتي شخصيت عبداللطيف مڱريو جي وفات واري خبر ٻه ڏهاڙا اڳ يعني پهرين مارچ تي 11 وڳي ڌاري موبائل فون ذريعي ڪنهن دوست ڏني ته دل مٿان غم جا بادل ڇانئجي ويا. سندس اوچتي وڇوڙي وارو مهينو ”مارچ“ سنڌ جي سياسي جدوجهد ۾ خاص اهميت رکي ٿو. 4 مارچ اهو انقلابي ڏينهن آهي، جڏهن سنڌ جي شاگرد سياست کي پنهنجي جدوجهد ۾ ڪنهن حد تائين فتح نصيب ٿي ۽ هڪ سجاڳي ڏسڻ ۾ آئي. عبداللطيف مڱريو به انهيءَ سياسي جدوجهد جو حصو رهيو.