; سنڌي شخصيتون

14 April, 2015

علامه آءِ آءِ قاضي

علامه آءِ آءِ قاضي

هڪ وڏو عالم

مدد علي سنڌي



اڄ جڏهن، علامه آءِ آءِ قاضيءَ جي ورسيءَ جو ڏينهن ڏاڍي چپ چپات ۾ لنگهي ويندو، ته وڌيڪ هي عظيم انسان ياد ايندو. ڄامشوري ۾، سنڌ يونيورسٽي جي نگريءَ ۾ لياقت ميڊيڪل يونيورسٽي، مهراڻ انجنيئرنگ ۽ ٽيڪنالاجي يونيورسٽي، سنڌي ادبي بورڊ، سنڌ ٽيڪسٽ بوڪ بورڊ، جهڙا ادارا موجود آهن ۽ سنڌ يونيورسٽي ڄامشوري ۾ سنڌيالاجي جي پويان، وڻن جي جهنڊ ۾، هن سنڌ يونيورسٽيءَ نگريءَ جو باني، علامه آءِ آءِ قاضي پنهنجي اهليه مدر ايلسا سان گڏ ابدي آرام ۾ ستل آهي. هن عظيم شخص امداد علي امام علي عرف علامه آءِ آءِ قاضي جي لازوال خدمتن جو احساس ڪير شخص ڪري يا نه، ته انهيءَ سان ڪوئي فرق هر گز نٿو پوي ڇاڪاڻ ته دنيا جي عظيم انسان، جن وٽ هڪ مقصد، هڪ نصب العين هوندو آهي، اهي جڳ پرواھ ڪرڻ کانسواءِ ئي پنهنجي قوم ۽ پنهنجي ٻوليءَ لاءِ ديوانگيءَ جي حد تائين ڪم ڪندا رهندا آهن. علامه صاحب، جنهن اڄ کان ۶۳ ورهيه اڳ، هن ڄامشوري جي بيابان ۾ سال۱۹۵۱ع ۾ سنڌ يونيورسٽي ٽائون شپ جو سپنو بطور وائيس ڍانسلر ڏنو هو. هن صاحب بعد ۾ ۱۹۵۴ع ۾ پهريون ميڊيڪل ڪاليج ۽ سنڌ يونيورسٽي آباد ڪرڻ جو سپنو ساڀيا ڪري ڏيکاريو، جيڪو اڄ ڄامشوري سنڌ يونيورسٽي، لياقت ميڊيڪل يونيورسٽي، مهراڻ انجنيئرنگ يونيورسٽي، سنڌ ٽيڪسٽ بوڪ بورڊ ۽ شاھ لطيف يونيورسٽي خيرپور جي شڪل ۾ اسان جي آڏو آهي.هن ان ئي مرد قلندر جي اڄ ۵۰ هين ورسي آهي، ته سنڌ يونيورسٽيءَ جي نگريءَ ۾ آباد تعليمي ادارن جي شاگردن، نه استادن، نه وري اتان جي اڪابرين کي احساس ته تاريخ جو ڪيڏو نه وڏو ماڻهو، اڄ هتي ستل آهي.

رکيل مورائي

هند ۽ سنڌ جي اديبن جو محبوب شاعر
مشتاق باگاڻي
سچڙي، سادڙي ۽ سٻاجهڙي سڀاءُ وارو اسانجي راڻي ليکڪ رکيل مورائي ٻهراڙيءَ وارو پورهيت سماج ۾ هڪڙي غريب هر هاريءَ جي گهر اکڙيون کوليون. اسانجا ڪکاوان گهر ۽ جڏيون جهوپڙيون اسانجي پهرين پناهه گاهه هوندي آهي. ڍنگرن جي واڙ يا لوڙهن جي آغوش ۾ سڏڪندي ۽ ٿڌا ساهه ڀريندي مسڪين مائرون پنهنجي ٻارڙن کي سپني سان لائي ساهه وانگر سانڍيندي پيار سان پالينديون آهن. انهن ابهم ٻارڙن کي ڪانبن ۾ کنيو کيٽن مان کر چونڊيندي ۽ واليون ميڙيندي ڏسبيون آهن. ڪوسي ٿڌي مٽيءَ جي ٿلهن تي اهي ٻار بانبڙا پائيندي جڏهن هلڻ سکندا آهن ته اهو گهر ٻهڪڻ ۽ چهڪڻ لڳندو آهي. گهر ۾ ٿانو مليندي، اڱڻ ٻهاريندي، ڪپڙا ڌوئيندي، ڇيڻا سُڪائيندي، سئا مينهن، ڳئون يا ٻڪريون ڏهندي، کير ولوڙيندي اهي ٻار پنهنجي مائرن سان ولهڙندا رهندا آهن، هو سياري ۾ جڏهن ڦٽيون ميڙڻ ۽ انهاري ۾ لابارو ڪرڻ وينديون آهن ته اهي ٻار مائرن سان گڏ هلندا آهن.

هري درياڻي دلگير - ڊاڪٽر جڳديش لڇاڻي

هري درياڻي دلگير
سنڌيءَ جو ٻهڳڻو شاعر
ڊاڪٽر جڳديش لڇاڻي
شمار ٿئي ٿو چڱن شاعرن ۾ اڄ دلگير
ڪمال آهي سو ”بيوس“ ۽ نياز پارن جو
هري گرڏنومل درياڻيءَ جو جنم ۱۵ جون ۱۹۱۶ع ۾ لاڙڪاڻي شهر جي هڪ عامل خاندان ۾ ٿيو، هن ابتدائي تعليم سرڪاري اسڪول لاڙڪاڻي مان حاصل ڪئي. بي ايس سي، ڊي جي سنڌ ڪاليج، ڪراچيءَ مان پاس ڪيائين. پوءِ اين اي ڊي انجنيئرنگ  ڪاليج ڪراچيءَ ۾ داخلا وٺي، بمبئي يونيورسٽيءَ مان بي اِي BE سيول ڊگري حاصل ڪري سرڪاري نوڪريءَ ۾ گهڙيو. هري دلگير سن ۱۹۵۸ع ۾، ورهاڱي کان پوءِ سڄا سارا يارهن سال پاڪستان ۾ رهڻ بعد سنڌ کي هميشه لاءِ الوداع ڪري، ڀارت آيو، هوائي جهاز مان لهندي، پهرين بمبئيءَ پوءِ پونا پهتو ۽ پوءِ آديپور اچي وسائي. سن ۱۹۵۹ع کان تولاڻي انجنيئرنگ ڪاليج ۾ پرنسپال جي عهدي تي رهي سن ۱۹۷۹ع ۾ رٽائر ڪيو.

13 April, 2015

رام جوهراڻي - زيب سنڌي

رام جوهراڻي
سندس ٻه شاندار ڪتاب
زيب سنڌي
لاڙڪاڻو علم، ادب، سياست ۽ تاريخ جي حوالي سان پنهنجو مثال بس پاڻ ئي آهي. رام سچانند جواهراڻيءَ جو تعلق به لاڙڪاڻي ضلعي جي شهر رتيديري سان آهي، جتان جو مِٺو مائو به مشهور آهي ته ڪي مِٺا ماڻهو به. 7 ــ ڊسمبر 1947ع تي رتيديري جي زميندار گهراڻي ۾ جنم وٺندڙ رام جواهراڻيءَ جي خاندان جڏهن سنڌ مان هند طرف لڏيو ته هو انتهائي ننڍڙو ۽ بي سمجهه ٻار هو. هن لکيو آهي ته، “منهنجي گهر وارن جڏهن هندستان ڏانهن لڏپلاڻ ڪئي، تڏهن مان اڃا بانبڙا مس پائيندو هوس…” پر هند ۾ رهندڙ رتيديري واسي رام جواهراڻي اڄ ممبئيءَ جو هڪ ناموَر ماڻهو آهي.

عبدالستار سمون - ناصر مقصود گل

عبدالستار سمون
شرناءِ جو با صلاحيت وڄتڪار
ناصر مقصود گل
شرناءِ سنڌي ثقافت جو قديم ساز رهيو آهي، قدامت جي نظر سان ڏٺو وڃي ته سنڌ ۾ هن ساز جي استعمال جا اهڃاڻ اڄڪلهه يا چند سالن اڳ کان نه بلڪه عربن جي فتح واري زماني کان ڏسجن ٿا. تاريخ جي پراڻن پنن کي اٿلائڻ مان سڌ پوي ٿي ته عربن جي سنڌ تي مسلط ٿيڻ وقت ڪجھه ميراثي وڄتڪار ٽولن جي صورت ۾ دهل شرنائيون وڄائي، جھمريون هڻي، عرب حڪمرانن جي آجيان ڪئي هئي. انهيءَ وقت کان وٺي اڄ تائين سنڌ  ۾ شادين مرادين کان علاوه به سنڌ جي صوفي بزرگن جي درگاهن تي ملهائجندڙ ميلن توڙي ملاکڙن ۽ ٻين خوشيءَ جي موقعن تي دهلن ۽ شرنائين جو واڄو خوشين جي علامت هئڻ سان گڏوگڏ ثقافت جو حصو رهيو آهي.

29 March, 2015

بئريسٽر غلام محمد خان ڀرڳڙي


بئريسٽر غلام محمد خان ڀرڳڙي
شهزادي ڀرڳڙي
رئيس غلام محمد خان ڀرڳڙي سنڌ جي انهن معزز ترين هستين مان آهي، جيڪي آزاديءَ جي تحريڪ جا علمبردار ۽ مخلص قومي ڪارڪن هئا. اهڙن بزرگن تي ملڪ ۽ قوم کي فخر آهي. سندس نالو تاريخ ۾ سونهري اکرن ۾ لکڻ جي لائق آهي. رئيس صاحب خوش اخلاق، يارن جو يار، مهمان نواز ۽ هٿ جو ڪشادو هو.

22 February, 2015

مولانا غلام رسول مهر - مختيار احمد ملاح

مولانا غلام رسول مهر
ڪلهوڙا دؤر جو مؤرخ
مختيار احمد ملاح
ڪلهوڙن جو دؤر سنڌ جي تاريخ ۾ وڏي اهميت رکي ٿو. ڪلهوڙن سنڌ تي مني صدي حڪومت ڪئي. ميان نصير محمد، ميان يار محمد، ميان نور محمد، ميان غلام شاھ ڪلهوڙو، ميان سرفراز خان ڪلهوڙو هن دؤر جا اهم حڪمران ڄاتا وڃن ٿا. هن دور ۾ جيتوڻيڪ ڪيترائي خونريزي جا واقعا رونما ٿيا، ان جي باوجود قومي ترقيءَ لاءِ راھ هموار ڪيائون، جديد آبپاشي نظام ڏنائون، زراعت کي ترقي ڏياريائون نت نوان شهر آباد ٿيا، تختگاھ، ڪوٽ، قلعا ۽ بندگارھ وجود ۾ آيا، ادبي ۽ علمي طور تي به ڪلهوڙن جو دور سونهري دور سمجهيو وڃي ٿو. شاھ للطيف جهڙو آفاقي شاعر هن دور ۾ موجود هو. ڪلهوڙن جي دور تي ڪيترائي ڪتاب لکيا ويا آهن. ڊاڪٽر غلام محمد لاکي صاحب ڪلهوڙن جي دور تي پي ايڇ ڊي ڪئي آهي. پر ڪلهوڙن جي دور تي سڀ کان وڌيڪ تفصيلي تحقيق غلام رسول مهر ڪئي آهي. مولانا غلام رسول مهر  جو جنم 13 اپريل 1893ع ۾ ڦول پور ضلعي جالنڌر ۾ ٿيو. شروعاتي تعليم ڳوٺ مان حاصل ڪيائين. ڪاليج جي تعليم لاهور مان حاصل ڪيائين. لاهور ۾ اچي مسلمانن جي سياست ۾ دلچسپي رکيائين. هندستان جي آزاديءَ جي تحريڪ ۾ حصو ورتائين.

عامر سيال- ڊاڪٽر شير مهراڻي

عامر سيال
رومانويت ۾ جيئندڙ شاعر
ڊاڪٽر شير مهراڻي
گذريل ڏينهن دوران مون ميڊم شهناز شورو جو انٽرويو ڪيو هو، جنهن دوران ميڊم شورو چيو هو ته پوسٽ ماڊرن ازم جي پراسرار وايو منڊل ماڻهوءَ جو ترغيبات ئي تبديل ڪري ڇڏيون آهن. يورپ جو ماڻهو ڏکيو بکيو نٿو سمهي، هن کي هاڻي ادب جهڙي ڪنهن به داخلي واردات جي ضرورت ناهي. تنهن تي مون ميڊم کان سوال ڪيو هو، ڇا يورپ جو ماڻهو تخيلاتي طور تي به ايترو آسودو ٿي چڪو آهي جو هن کي هاڻي خيالن جي آسودگي يا جماليات گهربل ناهي، ڇاڪاڻ ته ادب صرف بک ۽ بدحالي جي ڳالهه به ته نٿو ڪري، ادب انسان دوستي جو به ته ڏس پنڌ ڏئي ٿو. تنهن تي ميڊم شورو چيو هو، ‘بس ادب جو واحد ڪارج خاص طور يورپ ۾ ذهني آسودگي ۽ جماليات وڃي بچيو آهي، پر ميڊيا جو ڀونچال شايد ان تي به وار ڪرڻ وارو آهي.’

قاضي مقصود گل

مقصُود گل
گُل ڇنو گرنارَ جو...
ياسر قاضي
سنڌي ادب جو ٻهڳڻو گُل، مقصُودگل اسان کان ٻه سال اڳ اڄوڪي ڏينهن تي وڇڙيو، جنهن جي منفرد مزاحمتي توڙي رُومانوي شاعري، ٻارڙن لاءِ سرجيل ادب جي کيتر ۾ ڪيل خدمت، سچل شناسيءَ جي حوالي سان سندس ڪيل ڪمُ ۽ خاص طور سچل رح جي فارسي شاعريءَ جو منظُوم اردُو ترجمو، صحافت، ڪالم نويسي ۽ ادب جي ٻين شعبن ۾ نمايان خدمت، کين اڄ تائين اسان جي دلين ۾ زندهه رکيو ويٺي آهي. اڄ سندن وڇوڙي جي ڏينهن تي اچو ته سندن جيون ۾ جهاتي پايُون ۽ نوجوانن کي هن عظيم شاعر، دانشور ۽ ادب جي خادم سان مُکا ميلو ڪرايُون.

سيٺ هرچند راءِ وشنداس - پروفيسر اعجاز احمد قريشي

سيٺ هرچند راءِ وشنداس
جديد ڪراچيءَ جو مُهندار
پروفيسر اعجاز احمد قريشي
سنڌ ۾ اڄ نظر ايندڙ ڀينگ تي اعتبار تڏهن نه ٿو اچي، جڏهن سنڌ جا مهان ڪردار پڙهڻ لاءِ ملن ٿا. ڀلا ڪيئن اعتبار ڪجي ته ان صوبي جو به سياسي، ادبي ۽ ثقافتي ڏيوالو نڪري سگهي ٿو، جتي جي ايم سيد، حيدر بخش جتوئي، ڏيارام گدومل، هرچند راءِ، مولانا عبيدالله سنڌي ۽ قاضي فيض محمد جهڙن عظيم ماڻهن انسانيت جي خدمت لاءِ پنهنجي سڄي زندگي وقف ڪري ڇڏي هجي. اهي عظيم انسان نه رڳو پنهنجي دؤر جا عظيم ڪردار سمجهيا وڃن ٿا پر انهن جو معيار زندگي ۽ سندن اختيار ڪيل راهه هر نئين دؤر جي ماڻهن لاءِ ڇوٽڪاري جو ڪارڻ بڻجي سگهي ٿي. سچ ته سنڌ عظيم ۽ مهان هستين کي جنم ڏنو آهي، جن ديس واسين جي چڱيءَ ريت خدمت ڪئي، جن ڌرتي ۽ قوم جو نه رڳو قرض چڪايو، پر پنهنجي ڌرتيءَ واسين کي وڏين خدمتن عيوض مقروض به بڻائي ڇڏيو. شال الله تعاليٰ اسان کي اهو قرض لاهڻ جي توفيق عطا ڪري. اهي ئي ماڻهو پنهنجو ڪردار اهڙو ته صاف سٿرو بنائي ويا، جو اڄ جو نئون نسل انهن جو نالو کڻڻ سان فخر محسوس ڪري ٿو.

پروانو ڀٽي - غلام حسين لغاري

پروانو ڀٽي
صحافيءَ جي سار لهڻ جو وقت
غلام حسين لغاري
پنهنجي زندگي جا 67 سال کن صحافت، ادب ۽ ثقافت کي ارپيندڙ ميوو خان نالي معروف پروانو ڀٽي جيڪو علالت ڪري پنهنجي گهر تائين هاڻ محدود ٿي چڪو آهي سنڌ سرڪار جي اطلاعات توڙي ثقافت کاتي جي بي حسي کان ته هونئن ئي مايوس ٿي چڪو آهي پر سنڌ جي هڪ اڌ اخباري مالڪن لاءِ به کيس بي پناهه شڪايتون آهن جن جي وڏڙن سان هن اڻهوند ۾ به اهڙي وقت ساٿ نڀايو جڏهن اخبارون مالي بحران هجڻ ڪري شايع ٿيڻ به ڏکيون هيون تن جي پونيئرن به کيس وساري ڇڏيو آهي ۽ بنهه اکيون ٻوٽي ڇڏيون آهن.هن پنهنجي اکين ۾ خوشي وارا لڙڪ وهائيندي پوءِ به مُرڪڻ واري انداز ۾ چيو ته کيس ڪنهن جي به مدد يا سار لهڻ جي ڪا به ضرورت ناهي پر جڏهن ڪو صحافي يا اديب وٽس ٻه پير ڀري لڙي اچي ٿو ته هو پاڻ کي چڱو ڀلو محسوس ڪري ٿو جيڪو انجو علاج آهي.

03 February, 2015

خادم حسين ’ديوانو‘ - ناصر قاضي

خادم حسين ’ديوانو‘
سٻاجھڙو، سريلو ۽ صوفي ڪلاڪار
ناصر قاضي
جيڪب آباد، جيڪو ’جان جيڪب‘ جو ٻڌايل شهر آهي، هن شهر جون جيتوڻيڪ هاڻي اهي نزاڪتون نه رهيون آهن، پوءِ به ماضيءَ جي جھور جھروڪن ۾ جڏهن به جھاتي پائجي ٿي، تڏهن هن شهر جون ديوانگيون ۽ دلربائيون نه ٿيون وسرن، جو عبدالڪريم گدائيءَ جي ڀونءِ تان خانصاحب استاد ارباب علي خان کوسي ۽ خانصاحب استاد موندر خان جا دلفريب آواز ايندا هئا، جيڪي ساهن کي سرهو ڪندا رهندا هئا. انهن دلربائين ۽ ديوانگين جي پيش منظر ۾ هڪڙو اهڙو ديوانو ماڻهو به آهي، جيڪو پنهنجي آواز جي مستين ۾ سدائين مست رهيو آهي ۽ الائي ڪيترن ماڻهن جو دلربا بڻيل رهيو آهي. هي اهو زمانو هو، جڏهن جدت جا سجھندا اڃا ايڏا وائکا ۽ ويڪرا ڪين ٿيا هئا، پوءِ به والن وارن ريڊين ۽ ’هٽاچي‘ ٽيوين جو دور هو ۽ ماڻهن جون نهارون ۽ سماعتون هميشه انهن مشيني پرزن ۾ اٽڪيل هونديون هيون، جن سان روح کي عجيب ڪيف ۽ راحتون نصيب ٿينديون هيون. انهن عجيب ڪيفيتن ۽ راحتن ۾ سنڌ جي سريلي آواز جي مالڪ خادم حسين ديواني جو به اوترو ئي حصو رهيو آهي، جيترو سنڌ جي ٻين ناليوارن ڪلاڪارن جو آهي.  حيرت ۾ وجھندڙ ڳالهه اها چئبي، جو جڏهن هن درويش صفت ڪلاڪار سان موبائيل تي ڪچهري ڪرڻ جو موقعو مليو ته سڀ ڳالهيون وساري، پنهنجو اصلوڪو احوال ڪرڻ کان به اول اها ڳالهه بار بار بانور ٿي ڪرايائين ته:  ”خادم حسين کي عزتن ۽ شهرتن جي منزلن تي پهچائڻ ۾ خداوند قدوس جي ذات بابرڪات کانپوءِ سندس محسن شخصيتن خانصاحب استاد ارباب علي خان، محترم ممتاز مرزا، محترم عبدالحميد آخوند، محترم منظور احمد قناصري، محترم عنايت بلوچ، محترم محمد بخش سميجي، محترم عبدالڪريم بلوچ، محترم قنبر علي  ۽ ٻين جو اهم ڪردار شامل رهيو آهي.“

ڀڳونتي ناواڻي

ڀڳونتي ناواڻي
سنڌ هند جي ڪوئل
سنڌين جي سڪيلڌي ۽ لاڏلي فنڪاره، سنڌوءَ جي نياڻي، ڪماري ڀڳونتي ناواڻيءَ جو جنم، ۱ فيبروري ۱۹۴۰ع تي ڪراچيءَ ۾ ٿيو، جڏهن ته سندس اصل اباڻو ڳوٺ نصرپور ضلعو حيدرآباد (هاڻي مٽياري) هو. سندس تعليم مئٽرڪ هئي. پرائمري تعليم ڪراچيءَ ۾ فريئر روڊ وٽ انڊين گرلس اسڪول مان حاصل ڪيائين. ۱۹۴۷ع ۾ ملڪ جي ورهاڱي کان پوءِ، ۱۹۴۸ع ۾ فسادن سبب سنڌ مان لڏي مائٽن سان گڏ بمبئي هلي وئي. پهرين ڪملا گرلس هاءِ اسڪول بمبئيءَ ۾ پڙهي، ان بعد هاءِ اسڪول فار سنڌيز بمبئيءَ مان ۱۹۵۷ع ۾ مئٽرڪ پاس ڪيائين.