مخدوم ابوالحسن ٺٽوي رح - ميمڻ عبدالغفور سنڌي

مخدوم ابوالحسن ٺٽوي رح [ 1661ع – 1751ع ]

ميمڻ عبدالغفور سنڌي

سنڌي علم ادب جو بنياد وجهندڙ، مخدوم (1) ابوالحسن ولد مولوي محمد مبين صديقي، 1073هه مطابق 1661ع ڌاري پيدا ٿيو هو. زندگيءَ جو ڳچ حصو ٺٽي ۾ گذاريائين. وڏو عالم، ڪامل ۽ پڪو سني مسلمان هو. شرعي احڪامن متعلق ڪي پيڙهيون سندس قائل آهن. عربي ۽ فارسيءَ ۾ ڪافي ڪتاب قلمبند ڪيائين. نماز ۽ وضويءَ بابت، سنڌي زبان ۾ 1700ع ۾ ”مقدمتہ الصلوات“ نالي نظم ۾ پڻ ڪتاب لکيائين، جيڪو ”ابوالحسن جي سنڌي“ نالي سان مشهور آهي. هم قافته مصرعن سان ”الف اشباع“ جي سٽاءَ ۾ جڙيل آهي. منجهس غسل، تيمم توڙ: ميت جي وهنجارڻ (غسل) بابت پڻ واضح شرعي احڪام بيان ٿيل آهن. نثر جي سلسلي ۾ به وسان ڪين گهٽايو اٿس.

 

1715ع ۾ حج بيت الله شريف جي زيارت لاءِ ويو. پٺيان مخدوم محمد هاشم ٺٽويءَ کي مدرسي جو معلم بڻايائين. سندس ڪلام ڪرامتون مشهور آهن. هڪ دفعي پيرسنيءَ سببان پنهنجي گهر واريءَ جي ڀاڻيجي، ميان عبدالله ”واعظ“ المعروف ”ميان موريه“ کي چيو، ته ”ابا! هاڻي نماز تون پڙهائيندو ڪر!!“ – ميان مويي وراڻيون، ته ”سائين ! مون کي ته اڃا ڏاڙهي به ڪانه آئي آهي؟!“ پوءِ پاڻ ٻيپهري نماز پڙهائي، سندس ڳلَن تي هٿ ڦيريائين. خدا جي قدرت سان ٽيپهريءَ جي نماز تائين کيس ڏاڙهي اچي وئي. (1) نوي ورهين جي ڄمار ۾ 1165هه مطابق 1751ع ڌاري ٺٽي ۾ وفات ڪيائن. پاڻ روزي نماز جو پابند، واعدي جو سچو ۽ دين جو خدمتگار هو. سندس شاگردن جو حلقو وسيع هو؛ جن ۾ مخدوم محمد هاشم ٺٽوي، ميان غلام محمد بگائي، حاجي عبدالله، ميان عبدالسلام ۽ ميان موريي جا نالا قابل - ذڪر آهن.

مخدوم ابوالحسن جا ڪتاب ليٿو ۾ ڇپيل آهن. سندس اڳين سنڌي اڄ ڪالهه البت دقت سان پڙهي وڃي ٿي، جيڪا ٺيٺ سنڌي ۽ ديسي محاورن تي مشتمل آهي. کيس عبدالعزيز نالي پٽ به هو، جيڪو پڻ وڏو عالم ۽ صاحب - فيض ٿي گذريو آهي. نموني طور ”مقدمتہ الصلوات“ مان چند مصرعون هيٺ ڏجن ٿيون:-

اي پڻ آهي اڳري سنت سا ڄاڻيج،

پر صحيح قول ڪتابن ۾ هن پر پروڙيج،

جئن لائق ڳريا پاڻ ۾ ڪراهت سمجهيج،

سي ٻئي حال رڪوع ۾ موران م جوڙيج،

چئين آڱرين جو فيصلو ٻنهي وچ رکيج،

قيام ۽ سجدي ۾ پڻ ايءَ ئي پر پاريج،

ڇهون اکيون پڌريون ستئون قدم ڪريج،

پر قد مان ٿي سجود ڏانهن سنئين پني منيج،

جيڪر ذڪر جتهين سو تتهين پڄائين،

هڪڙي جو هنڌ ٻئي نيئي م رسائيج. 1

(1) – ”مخدوم“، عربي زبان جو لفظ آهي؛ جنهن جي لغوي معنيٰ آهي: ”خدمت جي لائق، بزرگيءَ وارو، يا نيڪ.“ اصطلاحي زبان ۾ کيس بزرگ يا مربي به سڏي سگهجي ٿو. سندس تفصيلي تشريح هنن لفظن مان واضح آهي، ته اُهو باشريعت مجاهد مومن ۽ فطرتاً حق گو مسلمان، جيڪو طبعاً عجز ۽ نياز جو مجسمو هجي، مگر سچ چوڻ لاءِ ظالم کان امير کي به قرآن ۽ حديث مطابق فرمان جاري ڪندڙ هجي. علم ۽ عمل کان علاوه وقت جي حاڪم طرفان مٿس قضا ۽ فتويٰ جو بار پيل هجي. ساڳئي وقت جذبي ۽ حال سان گڏ ڪشف ۽ ڪرامت جي بزرگي پڻ عطا ٿيل هجيس. فقر، فاقو، فقهي تحريرون، شرعي جامع ۽ مانع مسائل، ذهن ۽ ذڪاءُ، صاحب- تصنيفات، مدرس، خوشخط، ڪاتب ۽ سچو عاشق رسول هجي.

(1) – ”تحفته الڪرام“ جلد ٽيون (سنڌي ترجمو)، 1957ع؛ سنڌي ادبي بورڊ، صفحو 559