قاضي اختر حيات - ناصر قاضي

قاضي اختر حيات

سنڌ ڌرتيءَ جو هاڪارو مصور ۽ تعليمدان

ناصر قاضي

جنوري 2015ع جي آمد ۾ اسان جون وڏيون اميدون واڳيل هيون. ڇاڪاڻ نئين سال جي نون اجرن صبحن مان ئي هڪڙو صبح مون سميت منهنجن سڀني رشتيدارن، دوستن، پرين پيارن ۽ واقفڪارن لاءِ خوشين جا خزانا کڻي اچڻ وارو هو، منهنجي گھر مان هو جمالن جي هوڪن سان گڏ مينديءَ جي مهڪار، توڙي ڳانن جي ڳاڙهاڻ سموهجڻ واري هئي، دهلن جي ڌڌڪار ۽ جھمرين جي جھنڪار ۾ امڙ ابي جي آسيسن ۽ دوستن جي دعائن سان اسان جي گھر ڀاتين ۾ اضافو ٿيڻ وارو هو، مون کي نئين زندگي ملڻ واري هئي ۽ آئون ٽيٽيهن سالن تي محيط پنهنجي اڪيلائيءَ واري عمر اڪارڻ بعد هڪ مان ٻه ٿيڻ وارو ئي هيس ته ڊسمبر 2014ع جي چوٿين اڀاڳي ڏينهن تي منهنجي گھر ڀاتين ۾ اضافو ٿيڻ بجاءِ گھاٽو ٿي ويو ۽ اسان کان اسان جي مٺڙي ڀائيجان، منهنجي پياري چاچي، سنڌ ڌرتيءَ جي هاڪاري مصور ۽ تعليمدان قاضي اختر حيات موڪلاڻي ڪندي، گھر ۾ سوڳوار تڏو وڇرايو.

لڇمڻ ڪومل

لڇمڻ ڪومل

پنھنجي ڪوتائن جي آس پاس

رکيل مورائي

ورهاڱي کان پوءِ هند توڻي سنڌ جي شاعراڻي اڀياس ۾ لڇمڻ ڪومل جو ذڪر اهميت جوڳو ئي نه پر نهايت ئي اهم آهي، ڇاڪاڻ ته سنڌي ادب ۾ اهو اهڙو دور آهي، جنهن ۾ ادب ۾ ترقي پسند نظريو نهايت تيزي سان داخل ٿي رهيو هئو. جيتوڻيڪ اڄ سنڌ جي ايماندار اديبن کي اهو قبول ڪرڻ گهرجي ته اهو نظريو سنڌ ۾ ادبي ڌارا کان وڌيڪ سياسي ڌارا طور قبول ڪيو ويو هئو، جنهن سنڌي ادب کي نج تخليقي سطح کان گهڻو پري ڪري ڇڏيو. پر حيرت جي حد تائين لڇمڻ ڪومل جي پهرئين ۽ آخري، ڪوتائي ڪتاب ”جيءَ جهروڪو“ وقت هن محسوس ڪيو ته سنڌي ڪوتا کي، ڪا به سياسي ڌارا نه پر ادبي ۽ تخليقي ڌارا ئي بچائي سگهي ٿي.

ادراڪي بيگ لاري - مختيار ملاح

ادراڪي بيگ لاري

ارغون دور جو تاريخ نويس

مختيار ملاح

سمن جي حڪومت جي زوال سان سنڌجون واڳون ارغونن جي هٿ آيون، جن اچڻ سان سڄي ملڪ ۾ رڻ ٻاري ڏنو. پوري ملڪ ۾ قتل عام شروع ڪيو ويو. ارغون ترڪستان جي هڪ خاندان جو نالو آهي، جنهن خاندان 1520ع کان 1555ع تائين سنڌ تي حڪومت ڪئي. هن خاندان جو نسبتي سلسلو چنگيز خان سان وڃي ملي ٿو. ارغونن کانپوءِ سنڌ، سندن ساٿين ۽ سپاهين، ترخانن جي هٿ لڳي. جن جو دور اڳئين دور کان وڌيڪ انتشار وارو هو. سنڌ۾ فارسي زبان پنهنجي عروج تي پهتل هئي، علم ۽ ادب جا اڪثر حوالا فارسيءَ ۾ ئي لکيا ويا، جن مان هڪ حوالو ”بيگلر نامه، يا“ بيگلار نامو“ آهي. ڪتاب جي مصنف بابت مولائي شيدائي لکي ٿو ته ”بيگلار نامه ابوالقاسم خان ولد شاهه قاسم خان بيگلار جي تصنيف آهي. هن ۾ ترخان گهراڻي جو بيان 1017هه کان سن 1036هه تائين ڏنل آهي.“ جڏهن ته ٻيو خيال اهو آهي ته اهو ڪتاب اهو ادارڪي بيگلاري لکيو. اها خبر نه ٿي پوي ته ادارڪي سندس تخلص هو يا نالو. بهرحال محقق ان ڳالهه تي متفق آهن ته ان ڪتاب جو ليکڪ ادارڪي بيگلاري هو.

سرمد سنڌي

سرمد سنڌي

لُڙڪَ لَڙي پيا لار ڪري

ناصر قاضي

هي ته ڊسمبر ۲۰۱۴ هيو، پر هر سال جو ڊسمبر پنهنجي آمد شرط سرديءَ سان گڏ جتي ڪيترن ئي ڌرتيءَ ڄاون محترمه بينظير ڀٽو، شيخ اياز، اياز قادري، تاجل بيوس، قربان علي شيخ، روشن جي جون غمگين يادون ساڻ کڻي ايندو آهي،  اتي دل جي ڪنهن ڪنڊ ۾ سرمد سنڌيءَ جي نه هجڻ وارو احساس ڇيت جيان چڀي رهيو هوندو آهي.

سرمد سنڌي جڏهن به اسٽيج تي ڳائڻ ايندو هو ته سنڌ سان عشق جو اظهار ضرور ڪندو هو، هن پنهنجي حياتيءَ جي مختصر عرصي ۾ سنڌ سان عشق جو جيڪو نعرو هنيو، اڄ اهو نعرو هر سنڌيءَ جي چپن تي سرمد جي ڳايل گيتن جي صورت ۾ زندهه و جاويد آهن. واقعي به سرمد سنڌ جو اهو پروانو هو، جنهن پنهنجي زندگيءَ جي آخر تائين ڌرتيءَ جي عشق کي پاڻ کان پري نه رکيو.

سيد عبدالقادر - مختيار ملاح

سيد عبدالقادر

حديقته اولياءَ جو ليکڪ

مختيار ملاح

سنڌ جي سرزمين صدين کان بلند پائي جي عالمن، صوفي، درويشن، اوليائن، ساداتن ۽ مشائخن جو مرڪز رهي آهي. انهن صوفي بزرگن ۽ الله لوڪ درويشن جي باري ۾ وقت به وقت ڪيترائي تذڪره ۽ سوانح حيات تي اعليٰ ڪتاب لکيا ۽ تاليف ڪيا ويا آهن. سنڌ خطي جي بدقسمتي اها رهي آهي جو تاريخ، علم ۽ ادب جا گهڻا ڪتاب غائب ٿي ويا يا ضايع ٿي ويا. اڄ جڏهن اسان تاريخي ڪتاب لکڻ لاءِ حوالا ڳوليون ٿا، تڏهن راويتن تي منبي ڪتابن جو سهارو وٺڻو پوي ٿو. ڪي ڪتاب محفوظ بچيا آهن جن مان اڪثر اڻپورا  احوال مليا آهن. اهڙن تذڪرن ۾ هڪ بي مثال ۽ قابل تعريف ڪتاب ”حديقته الاولياءَ“ آهي. جيڪو فارسي زبان ۾ سيد عبدالقادر جو لکيل اهي.

عبدالغفور سومرو - ناصر قاضي

عبدالغفور سومرو

مينديءَ جي سرهاڻ جهڙا گيت آلاپيندڙ گڻائتو گلوڪار

ناصر قاضي

ڪنهن کيس ’شهرن جي راڻي‘ ٿي سڏيو ته ڪنهن وري مٿس ’سنڌ جي پئرس‘ جو نالو ڏنو. حقيقت اها آهي ته هن شهر جي تهذيب ۽ تمدن شاهوڪار ۽ سڀني وصفين شاهڪار هجڻ جي ڪري ئي اتر سنڌ جي اها سهڻي وسندي سچ پچ ته ’شاهوڪارپور‘ ۽ ’شاهڪارپور‘ به آهي، جنهن کي سڀ ’شڪارپور‘ جي نالي ۽ حوالي سان سڃاڻين ٿا. سنڌ ڌرتيءَ جي هن سهڻي شهر کي ڪوتا توڙي ڪلا جي ٻن ڏاهن ڏات ڌڻين شيخ اياز توڙي خانصاحب استاد منظور علي خان جي جنم ڀومي هئڻ جو اعزاز پڻ حاصل آهي. اهائي شڪارپور جي سرزمين ساميءَ جي سڃاڻپ کي صدين کان پنهنجي سيني ۾ سانڍيندي پئي اچي.